Lesbók Morgunblaðsins - 13.02.1949, Blaðsíða 2

G2
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Hans verður því ekki fvrst og
fremst minnst fyrir sjálfstætt sköp-
unarstarf sitt. En hann var hinn
mikli skýrandi og miðlandi. hinn
árvökuii ræktandi, sem hlúði að
þeim gróðri, er aðrir höfðu til sáð,
og jók honum vaxtarmagn Hann
var uppskerumaðurinn, sem kom
ávöxtunum í hlöðu.
Andlegt miðlunarstarf Svein-
bjarnar vissi bæði út á við og inn
á við. Hann vann að því að gera
erlendum fræða- og menntamönn-
um arðbærar forníslenskar bók-
menntir með mörgum og miklum
latínuþýðingum og hinni stórmerku
skáldamálsorðabók sinni með lat-
neskum þýðingum, Lexicon poetic-
um — sem hefur þó vissulega ekl^i
síður gildi fyrir íslendinga sjálfa.
Með þeirri bók var lagður fvrsti
trausti grundvöllurinn að rjettum
skilningi á norrænum fornkveð-
skap, og hún er eitthvert mesta
þrekvirki, sem íslendingur hefur af
höndum leyst í nokkurri fræði- eða
vísindagrein.
En Sveinbjörn vann ekki síður
að því að kynna löndum sínum
fornbókmenntir, íslenskar og er-
lendar, bæði með kennslu sinni í
Bessastaða- og Reykjavíkiuskóla,
með útgáfum og skýringum ís-
lenskra fornrita og með þvi að
endurþýða eða frumþýða beint úr
forntungunum sígild verk. Hann
þýddi j7 af ritum Biblíunnar úr
frummálunum fyrir útgáfur IIúis
ísL Bibh'ufjclags (í Nýja-testament-
inu 1827 og 1851 og Biblíuútg.
1841 og 188!)), cnda var Sveinbiörn
guðfræðingur að mcnntun. En því
miður cru nú þessar þýðingar hans
flestum grafnar og gleymdar. Ekki
munu þó aðrar Biblíuþýðingar
okkar yfirbragðsmeiri og með per-
sónulegra orðbragði, nema helst
Nýja-testamentisþýðing Odds Gott
skálkssonar.
Úr grísku þýddi avembjom
margt og mikið, auk Opmberun-
arbókarinnar. -Þær þýðingar eru
raunar beinlínis sprottnar upp af
kennslustarii hans, því að það voru
rit, sem hann las með nemendum
sínum í skóla. Til eru óprentaðar
slíkar þýðingar 17 grískra rita eða
ritbrota, m. a. eftir Hómer, Platón.
Æskýlos, Lúkían og Plútark En
prentaðar eru þýðingar Sveinhjarn
ar á Hómerskvúðunum báðum í
lausU máli og auk þess á fvrra hluta
Odysseifskviðu í ljóðum. Fvrst var
prentuð í skólahátíðarritum Bessa-
staða 1829—40 þýðing Odysseifs-
drápu (sem þar er svq kölluð) í
lausu máli. Það er eina Hómersþýð
ing Sveinbjarnar, sem prentuð var,
meðan hann var á lífi. Þýðingin
hefur einkum verið ætluð nemend-
um sem hjálpargagn við grísku-
námið og orðalag frumtextans því
þrætt í nákvæmara lagi. En þar
sem útg. tók yfir meira en áratug,
óx Sveinbjörn mjög með því verki,
svo að verulegur stigmunur cr þar
á upphafinu og lokunum. Seinna
endurskoðaði Sveinbjörn þó þýð-
inguna alla og skrifaði lagfæring-
ar og leiðrjettingar í prenteintak
sitt. En brátt voru breytingarnar
orðnar svo miklar, að Sveinbjörn
tók sig til og cndurskriíaði þýðing-
una frá upphafi — og vjek þá enn
mörgu við að nýju. Var þarna bæði
um að ræða ýmsar samræmdax
stílbreytingar, þar scm sum atriði
voru færð nær horfi samtiðartal-
máls, og kennarinn þokaði sjcr
nokkuð í sessi fyrir listajnannin-
um losaði sig úr þrengslu viðj-
um bókslafsins og gaf sig andan-
uin meir á vald. Sveinbirni entist
þó ckki aldur til að hreinskrifa
þannig nema rúman helming þýð-
ingarinnar. Þetta handrit hafði
Sigfús Blöndal í höndum, er hann
gerði úr garði 2. útgáfu Odysseifs-
kviðu 1912, og brcytti sjálfui lok-
unum lil samræmis \ ið breytingar
Bveinbjarnar í f yrra hlutanum En
r.u er komið í leitiroar eir.tak Svein
bjarnar sjálfs, það er hann hafði
skrifað í breytingar sínar til loka,
og er það hagnýtt við hina nýju
útgáfu Menningarsjóðs, svo að nú
er Odysseifskviða í fyrsta sinn gef
in út, eins og Sveinbjörn gekk síð-
ast frá henni í þýðingu sinni. Fram-
an við þýðinguna er allrækilegur
og mjög greinargóður inngangur út
gefendanna um kviður Hómers og
þýðingar Sveinbjarnar, en í bók-
arlok skýringar og nafnaskrá.
Odysseifskviða er því búin hjer í
hendur lesenda að flestu leyti svo
sem best má verða.
Síðasta árið, sem Sveinbjörn
lifði, tók hann til að þýða þetta
sama verk í bundið mál (með forn-
yrðislagi og lítið eitt undir ljóða-
hætti). Hafði hann lokið rúmlega
þremur fjórðu hlutunum. þegar
hann fjell frá. Benedikt Gröndal
sonur hans lauk svo verkinu, og
Bókmenntafjelagið gaf það síðan
út (Odysseifskvæði 1853- -54).
Ilionskviðu sncri Svcibjörn á
laust mál með nemendum sínum,
en endurskoðaði og endurþýddi
hana á síðustu árum sínum, og
hefur hún aðeins verið prentuð
einu sinni og er nú orðin naesta
torgæt (Rit Sveinbjarnar Egilsson-
ar I, 1855; II. bindið af ritum Svein-
bjarnar voru Ljóðmæli hans 1856,
en síðan varð ckkert framhald
þcssa ritsafns). Það er því fagnað-
arcfni öllum unncndum fagurra
bókmennta að eiga von á nýrri og
góðri útgáfu Ilionsk.viðu. áður en
þctla ár er á enda.
Snemma hafði Sveinbjörn tekið
að snúa Ilionskviðu í ljóð, þar sem
upphafið er með ljóðahætti, en
meginið með fornyrðislagi En
þetta urðu aðeins brot og eru ó-
prentuð (Lbs. 461, 4to). Hins veg-
ar íslenskaði Benedikt Gröndal
Sveinbjarnarson Ilionskviðu alla
undir íornyröislagi, og gaf Eók-
menntaf-jelag'ð út fyrra helming-