Lesbók Morgunblaðsins - 13.02.1949, Blaðsíða 13

Járnbraut var lögð milli St. Boni-
face austan Rauðár til St. Paul og
Minneapolis og fyrsta lestin
kom til St. Boniface 7. des. 1878.
Það var kepst við að teygja vestur á
bóginn Canadian Pacific brautina,
sem nú nær írá Atlantshafi til
Kyrrahafs. Teinarnir voru komnir
alla leið til Winnipeg en brautin
var þó ekki tekin í notkun og
fyrsta fólksflutningalestin frá
Montreal kom ekki fyr en 1886.
Út af þessu varð mikil breyting
til batnaðar, eigi aðeins fyrir ís-
lendinga í Winnipeg heldur alla
þar og í sveitunum. Nú varð nóg
um vinnu, en kaupið var lágt, 10
og 15 cent um klukkutímann, og
jafnvel 20 cent fyrir sjerstaka
vinnu, svo að nú gátu menn unn-
ið sjer inn 2 dollara á dag með
10 stunda vinnu. Þetta hagnýttu
íslendingar sjer rækilega, bæði
þeir í Winnipeg og í Nýa íslandi.
En það var eigi aðeins sú breyt-
ing á, að vinna ykist og afkoma
manna yrði betri. Nú opnuðust
víðlend hjeruð með gróðursælum
sljettum, frumskógum fullum af
veiðidýrum og vötnum fullum af
fiski.
Gróðabrallið mikla
Miklar sögur gengu af þessum
hjeruðum og fólk flyktist þangað
úr öllum áttum með búslóð sína
til að setjast þar að. Afleiðingin
af öllu þessu varð hið mikla gróða-
brall í Winnipeg 1880.
Til þess að gefa mönnum dálitla
hugmynd um verðlag á lóðum í
Winnipeg fyrir þann tíma skal jeg
geta þess að ekra lands þar sem
nú eru skemmur Canadian Paci-
fic, var seld fyrir spánskan hund.
Lóð hjá Main Street var seld fyrir
uxa og kerru. Hornið á Logan
Avenue og Main Street var selt fyr-
ir 100 dollara með löngum gjald-
fresti. En nú breyttist þetta skyndi
lega og um leið breyttist hagur
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
73
landa. Upp frá því var enginn efi
á því að þeir mundu ílendast
þar.
Gróðabrall þetta var alveg nýtt
og óþekt fyrirbrigði í Winnipeg.
Sjerstaklega fyrir íslendinga. Þeir
höfðu aldrei á ævi sinni kynst
slíku fyr.
Enginn efi er á því að þeir hafa
vel vitað hvað var að gerast í
kring um sig. Það gat ekki farið
hjá því að þeir yrði varir við hina
hröðu verðhækkun og hve auðvelt
var að græða fje á skömmum
tíma. En fæstir þeirra köstuðu sjer
út í hringiðuna. Þeir hugsuðu um
annað. Þeir endurvöktu nú f jelags-
skap sinn og kölluðu hann Fram-
farafjelag íslendinga og hjelt það
því nafni þangað til það hætti.
Hlutverk fjelagsins var mjög
svipað og áður: að rjetta nauðstödd
um hjálparhönd, fræða æskulýð-
inn, efla kristilega menningu, sem
þá hafði hnignað nokkuð þótt söfn-
uðurinn væri enn við lýði. Fundir
voru nú haldnir oft og voru fjör-
ugir, og menn ljetu skoðanir sínar
á öllum málefnum skorinort í ljós,
og nú var komið fastara skipulag
á fundina, því að menn höfðu lært
fundarsköp og umræðureglur.
Tvö mál voru þó aðallega á döf-
inni. í fyrsta lagi að koma upp
fundahúsi. Heldu margir því fram
að framtíð fjelagsins væri undir
því komin að það ætti sjer fund-
arstað. Aðrir heldu því fram að
fjelaginu væri um megn að byggja.
Um þetta var deilt fram og aftur
án þess að neitt gengi, þangað til
Helgi Jónsson frá Sandfelli í Skrið-
dal tók af skarið og bauð að gefa
fjelaginu lóð undir húsið ef nóg
fje safnaðist meðal íslendinga á
einu ári til að byggja það. Helga
hafði þá græðst talsvert fje. Til-
boði hans var tekið. Húsið var reist
og fyrsti fundurinn í því haldinn
10. júlí 1882. Hundrað íslendingar
voru við vígsluna.
Blaðstofnun fer út um þúfur
Hitt málið var að stofna blað.
Blaðið „Framfari“ hafði verið gef-
ið út hjá íslendingafljóti í Nýa
íslandi frá 10. sept. 1877 til 30. jan.
1880. Þá varð það að hætta að koma
út vegna stuðningsleysis kaupenda.
En þá fundu helstu menn íslend-
ingafjelagsins í Winnipeg, eins og
Jón Júlíus, Magnús Paulsoú, He.lgi
Jónsson, Friðfinnur Jóhannesson
og Þorsteinn Einarsson, að útgáfa
blaðs á íslensku var mennjngarlgg
nauðsyn fyrir alla þá, sem komn-
ir voru vestur og von var á síðar.
Þetta mál var mikið r.æt.t og
vandlega íhugað, bæði,,.-^ fjelags-
fundum og í heimahúsipn. ; Ufðu
helstu menn fjelagsins að lokum
allir á einu máli, að Helgg Jóns-
syni undanteknum, að slíkt fyrir-
tæki væri fjelagsskapnum ofvax-
ið. En Helgi barðist ötullega fyrir
blaðinu og ásakaði hina um hug-
leysi og dugleysi. Hann sagði; „Það
er hægðarleikur fyrir hvern og
einn og hrinda þessu í framkvæmd,
ef hann hefir hug og vilja á því“.
Niðurstaðan varð svo sú, að mál-
ið var borið undir helstu menn í
öðrum íslendingabygðum. Þeir
hjetu stuðningi sínum, ef hægt
væri að fá hæfan ritstjóra.
Nú var málið tekið upp aftur og
rætt á mörgum fundum fjelagsins
og leitað með logandi ljósi að
manni sem gæti tekið að sjer rit-
stjórnina. Seinast var samþykt, eft
ir tillögu frá Magnúsi Paulson að
bjóða starfið ungum og glæsileg-
um manni, sem hafði útskrifast frá
skólanum í Iowa 1881. Þessi mað-
il v iÞf/ r
ur var Friðrik J. Bergman. Hon-
um voru send boð og hann kom
til Winnipeg til skrafs og ráða-
gerða og fell alt í ljúfa löd. Þá
var Árni Friðriksson sendúr til Nýa
íslands til þess að reyna að ná
kaupum á prentsmiðju „Frafn-
fara“. Eftir nokkurn tíma skýrjSi
hann frá því að prentsmiðjan feng-
i Jnruulör
I tí Rtí /ii'i]