Lesbók Morgunblaðsins - 03.04.1949, Blaðsíða 6

173
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ‘
HÖRÐ LÍFSBARÁTTA
Árni Óla skráði eítir írá-
sögn Stefáns Filippussonar.
BENÓNÝ Gunnlaugsson var fæddur í Eiðasókn um 1801. Móðir hans
var Elín Tómasdóttir Guðmundssonar. Tómas hafði farið í skóla, en verið
rekinn þaðan fyrir galdur, og svo kallaður Galdra-Tómi. Benóný var hol-
góma, sjervitur og einkennilegur, en allvel greindur. Hann átti Ólöfu dótt-
ur Latínu-Magnúsar Jónssonar. Magnús var fæddur um 1763 og var
greindur maður. Þórunn ríka á Álandi, móðursystir hans, tók hann að
sjer og ætlaði að hann skyldi ganga skólaveginn. Kom hún honum fyr-
ir til að læra latínu undir skóla. En þá dó Þórunn og varð ekki meir úr
skólalærdómi, en út af því fekk hann nafnið Latínu-Magnús. Hann bjó
í Borgarfirði og átti Viiborgu Jónsdóttur Þorvarðssonar, er sagt er að
hafi verið sá Jón Þorvarðsson, er varð úti á Kili með Reynistaðabræðr-
um. — Magnús sonur Benónýs átti Kristbjörgu Geirmundardóttur frá
Kleppjárnsstöðum og með henni mörg börn, er sum dóu ung. Magnús
var „vandaður maður, guðrækinn en sjervitur kreddumaður“. (Úr Ætt-
um Austfirðinga, eftir sira Einar Jónsson).
Benóný er maður nefndur. Hann
var Gunnlaugsson og átti heima í
Eiðaþinghá á Fljótsdalshjeraði.
Hann var ekki mikill fyrir mann
að sjá og holgóma og þótti ein-
kennilegur að fleiru, en vitsmuna-
maður og vandaður. Hann fekk
þeirrar konu er Ólöf hjet og vildu
þau nú reisa bú, en erfitt mun
hafa verið að fá jarðnæði. Þá rjeð-
ist Benoný norður til Borgarfjarð-
ar og fekk leyfi til þess að reisa
nýbýli í Hvalvík, en þar hafði
aldrei verið bygð áður.
Hvalvík er milli Glettingsness
og Skjótaness. Er þar dálítil dal-
skvompa, hallandi niður að sjávar-
bökkum, en nokkur gróður í laut-
um milli holta og melhryggja.
Á meðan þau Benóný og Ólöf
voru að koma þarna upp kofum
yfir sig, lágu þau í tjaldi, og þar
fæddist fyrsta barn þeirra. Var
það stúlka og hlaut hún nafnið
Brandþrúður. Seinna eignuðust
þau tvo drengi og hjet hvortveggia
Magnús.
Ekki munu þau hafa búið mörg
ár í Hvalvík, því að þar var ekki
líft, jarðarnytjar sama sem engar
og útræði ekkert, vegna þess að
víkin er fyrir opnu hafi og sjór
fellur þar alls staðar að björgum.
Er aðeins lendandi á einum stað,
en þar er ekkert uppsátur. En þau
urðu að lifa á sjónum, og þar sem
ekki var uppsátur í víkinni, varð
Benoný að hafa bát sinn úti á
Glettingsnesi. Var erfitt að stunda
útræði þaðan, því að fyrst varð
að fara upp snarbratta fjallshlíð,
sunnan við Hvalvík og upp á brún,
og klöngrast svo niður hengibratt-
an Glettinginn niður á nesið. Þess-
ir erfiðleikar ollu því að Benoný
yfirgaf Hvalvík og reisti sjer nú
annan bæ á Glettingsnesi. Þar
hafði engin bygð verið áður. En
þar er gott útræði og fiskur á þeim
árum upp við landsteina.
Hættulegir stórdrættir.
Þótt það yrði hlutskifti Benónýs
að stunda sjómensku, þá var hann
ekki hneigður fyrir það og altaf
sjóhræddur. Norður af Glettings-
nesi var gott lúðumið, sem nefn-
ist Gjáarmið og höfðu þar oft
fengist stórar lúður. En ekki var
Benóný um að róa þangað, var
hann hræddur við stóru drættina.
Og ef bátinn ætlaði að bera á Gjá-
armið, var hann vanur að segja
við þann, sem með honum var:
„Ekki í gjána! Ekki í gjána!“, því
að bann óttaðist að lúðurnar yrði
þeim ofurefli og mundu ef til vlll
brjóta bátinn eða hvolfa honum
enda mun báturinn hafa verið lje-
legur og lítill. Einu sinni bað hann
bátverja sinn að skera sem snar-
ast á færi sitt, því að nú væri
hvalur kominn á öngulinn. Hinn
vildi ekki skera á færið, en tók
við því og dró þar væna lúðu.
Hugvit Benónýs.
En það var ekki ætíð að Benóný
hefði mann með sjer. Reri hann
þá einn. Hann var hugvitsmaður
mikill og fór hann þá að hugsa
þegar hvesti hamaðist „róðrar-
inn. Smíðaði hann þá „róðrar-
karl“ eða róðrarvjel til þess að
róa á móti sjer. Er sagt að þetta
hafi verið spjöld eða spaðar, sem
snerust í sjónum fyrir vindafli. En
þegar hvesti hamaðist „róðrar-
karlinn" svo, að Benóný hafði
ekkert við honum. Sneri hann þá
fljótlega á Benóný og hamaðist svo
að alt ætlaði um koll að keyra.
Varð Benóný því að „afskrá“ hann
með öllu, og hrósaði happi, að
hann skyldi ekki hafa drepið
sig.
Annað dæmi um hugvit og hand-
lagni Benónýs er það, að hann
smíðaði sláttuvjel. Var hún not-
hæf, en kom honum að litlu gagni