Lesbók Morgunblaðsins - 23.04.1950, Blaðsíða 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
233
kerfi vort. Manninum má líkja við
viðtökutæki. Ef vjer „skrúfum fyr-
ir útvarpið“ þá heyrum vjer ekki
þótt hinum fegurstu tónum sje út-
varpað, en vjer erum umluktir
þöglum bylgjum, sem vjer verðum
ekki varir við. — En útvarpstækið
getur breytt bylgjulengdinni og
breytt hinum þöglu bylgjum í
hljóðbylgjur. Þessu líkt er um
manninn og náttúruna. Maðurinn
er viðtökutæki, sem nemur viss
fyrirbrigði og getur athugað þau.
Vjer vitum að efniseindirnar
(atom) eru gerðar úr ennþá
smærri eindum: Öreindum eða for-
eindum (protons), rafeindum
(elektrons) og neutrons. En á milli
eðlis eindanna og rafeindanna er
óbrúanlegt djúp staðfest. Lögmál-
ið sem skýrir hreyfingu og eðli
rafeindanna er ekki hið sama og
eindunum stjórnar.
Þótt vjer þekkjum eitthvert lög-
mál, þá er það ímyndun ein að
vjer skiljum það. Raffræðingurinn
hyggur að hann skilji hvers vegna
rafhleðslur eru virkar, en bestu
eðlisfræðingar eru ekki á sama
máli. Þeir segja að vísu að hæg't
sje að segja fyrirfram hvernig raf-
hleðslan muni verka, en enginn
maður viti enn í dag hvers vegna
hún er virk.
Nútíma vísindi telja oss trú um
að alt efni sje samsett af ótöluleg-
um grúa einda og sameinda, sem
venjulegast hringsnúast með geisi-
hraða og algjörlega samræmis-
laust. Hinn mikli eðlisfræðingur
Boltzmann hefir sýnt fram á, að
samkvæmt hinu svokallaða Camot-
Clausius lögmáli (second law of
thermodynamics) hljóti þá fram-
vinda efnisheimsins að miða að því
að samræmi komist á og kraftarn-
ir jafnist, þangað til öllu ósam-
ræmi sje lokið. En þá er líka allri
hreyfingu lokið og ekkert nema
myrkur og kuldi eftir. Þau verða
endalok heimsins — reikningslega.
En vjer mennirnir erum vitni að
annari framþróun, framþróun lífs-
ins. Og hún er í algerðu ósamræmi
við hina framþróunina, því að hún
eykur á ósamræmið Gagnvart
þessu standa efnishyggjumennirnir
ráðþrota. Það er ekki vísindalegt
nje heimspekilegt að taka efnis-
lega framþróun fram yfir fram-
þróun lífsins. Þess vegna sagði
hinn mikli heimspekingur White-
head: , Það eru skrítnar skepnur
þessir vísindamenn, sem eyða öllu
lífi sínu í þeim tilgangi að sanna,
að það sje tilgangslaust“.
Hver maður hefir komist að
raun um að í honum eru tvö öfl.
Stöðugt á hann í baráttu: annað
hvort verður hann að hlýða ástríð-
um sínum, dýrseðlinu, jarðneskum
hvötum eða þá siðgæðis hugmynd-
um sínum, sem fara í bág við
hinar og eru ekki af jarðneskum
rótum. Og þá veltur alt á því, hvort
hann á frjálst val og hvort hann
er frjáls að fara eftir því.
Nú er frelsið undirstaða fram-
þróunarinnar. Frá upphafi lífsins
á jörðu hjer hefur svo verið. Mann-
kyninu má líkja við gróandi vín-
við. Ef stytta hans brotnar leitar
hann ósjálfrátt að nýrri stoð að
styðja sig við. Það getur mistek-
ist, en þá heldur hann aðeins á-
fram þangað til hann nær að hefja
sig. En það getur hann ekki án stoð-
ar og styttu. Og svo er fyrir að
þakka, að mannkynið hefir éignast
slíkar stoðir og styttur, menn, sem
stóðu fjöldanum langt um ofar og
voru sjer þess meðvitandi að þeir
höfðu háleitar skyldur að rækja,
að leiða mannkynið af vegi skepn-
unnar. Og þrátt fyrir það að það
kostaði fórn og sjálfsafneitun að
fylgja þeim, þá hafa þéir borið
hærra hlut og kenningar þeirra'
borið af kenningum andstæðinga
þeirra.
Engin fullnægjandi skýring er
enn á því hvernig lífið hófst á
jörðu hjer. Nauðugir viljugir verð-
um vjer því að viðurkenna, að
annað hvort sje guð til, eða þá að
vjer vitum ekkert í þésstt--éini.
Þetta er ekki trúaratriði, heldur