Lesbók Morgunblaðsins - 21.01.1951, Blaðsíða 2

30 Si
~ LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
þvi sem hitt var, er þingið 1867
fekk til meðferðar, en hafnaði þá
með rökum.“
Uggur þessi reyndist ekki á-
stæðulaus. í staðinn fyrir eitt frum
-varp sendi stjórnin nú tvö. Var
annað frumv. um stjórnlega stöðu
íslands í ríkinu, en hitt frv. til
stjórnarskrár um hin sjerstöku
málefni íslands. Fylgdi það með
að þau væri samin í tilefni af um-
ræðunum í ríkisþinginu. Bar og
frv. um stjórnlega stöðu íslands í
ríkinu þess minjar og merki, því
að það var langt um verra heldur
en frv. 1867.
Samkvæmt þessu frumvarpi átti
t. d. konungur að ákveða hverjum
af ráðgjöfum sínum hann fæli með-
ferð íslandsmála og skyldi hann
mæta í ríkisráði og hafa ábyrgð
á stjórninni samkvæmt hinum end-
urskoðuðu grundvailarlögum Dana.
Vildi nú Alþingi koma fram slíkn
ábyrgð á hendur honum, átti það
að snúa sjer til fólksþingsins
danska og Væri það samþykt því,
gæti það gert sínar ráðstafanir.
Æðsta vald á íslandi skyldi á
ábyrgð ráðgjafans fengið í hend-
ur landstjóra, sem konungur skip-
aði o. s. frv. Og svo var á einum
stað smeygt inn ósköp sakleysis-
lega: „Þangað til öðru vísi verður
fyrir mælt í lögum, sein ríkisþing-
ið samþykkir, leggur ísland ekki
neitt til gjaldanna til hinna al-
mennu málefna ríkisins.“ Með öðr-
um orðum, ríkisþingið gat, hve-
nær sem því þóknaðist, ákveðið að
ísland skyldi gréiða kostnað við
hirm danská her óg fiotá ó. s. frv.
ÞINGIÐ 1869 hófst með því, að
tilraun var gerð til þess að ónýta
kosningu þriggja manna, Jóns Sig-
urðssohar forseta og tveggja ein-
dregirwa fylgismanna hans, þing*
oy-k* þingmannanna Tryggva
Gunnarssonar cg Jóns á Gautlönd*
ux. Sosaingu Jóns íorseta 4tU að
ógilda vegna þess að kjörskrá hefði
ekki legið nógu lengi frammi í ísa-
fjarðarsýslu, en kosningu hinna
með því, að þeir væri báðir óhæfir
til þingsetu þar sem sakamál væri
höfðað gegn þeim eftir skipun amt-
manns. Reyndust viðbárur þessar
alrangar og fór svo að kjörbrjef
þeirra allra voru samþykt með 24
og 25 atkvæðum.
Svo voru þessi frumvörp lögð
fram og fengin nefnd í hendur.
Hún komst að þeirri niðurstöðu
að þinginu væri alveg neitað um
samþyktaratkvæði í málinu og á
því væri auðsjeð að breytingartil-
lögur væri þýðingarlausar „þar
sem þingið getur eftir orðum sjálfr
-ar stjórnarinnar alls enga von
gert sjer um að bæn þess verði
heyrð.“ Lagði nefndin því til að
þingið færi fram á það við kopung
að hann ljeti hvorugt frv. verða
að lögum.
Umræður um fyrra frv. (ríkis-
rjettarstöðu íslands) urðu langar
og gengu til þeirra 7 þingfundir
(4 dagfuftdir og 3 kvöldfundir).
Iíafði þá aldrei orðið jafn löng um-
ræða um nextt mái á þingi og ekk-
ert mál raett á jafn mörgum fund-
um. Hvíldi djúp alvara yfir þess-
um fundum og töluðu þingmenn
af meiri rökfestu og alvöru en títt
var. Var auðfundið að þeim þótti
málum komið í óvænt efni og að
með frumvarpi þe6su Væri lands-
rjettindum íslands og jafnrjetti
mjog misboðið.
Jón Sigurðsson íorteti helt þar
eina af sínurn ágætu ræðum. Harin
benti á það að stjórnmálabarátta
ísléndinga hefði ctefnt að því altaf
að heimta jafnrjetti við Dani, að
konungur gerði ekki þegnum sin-
um misjafnlega hátt undir höfði.
En nú þótti honum bó kasta tólí-
unum um það hvað Islendingai
að setjoýt ekör I^gra en
þjóóm-
,M er víða tilgre&t,44 mælti
■>
hann, „að ríkisþingið eigi að ráð i
öllu í stjómmálum vorum, anna i
hvort beinlínis eða óbeinlínis. Hjer
er hvergi að finna að ísland eij.i
sjerstök landsrjettindi. Það, sei í
gert var ráð fyrir í frv. 1867 a’S
konungur skyldi lofa, þegar han í
tæki við stjórn, að halda stjórnai-
skrá ísland, þá finst nú ekkert ur í
það. Nú er tekið aftur samþyktar-
ákvæði Alþingis í almennum mál-
um. Nú er komin inn í frv. grein
um nokkurs konar kvittun fyrir
öllum skuldaskiftum íslands og
Danmerkur að undanförnu, án
þess Alþingi sje sýndur nokkurn
tíma nokkur reikningur fyrir þest ■
um skuldaskiftum, fyr nje síðar.
Nú er ákveðið að hin endursko'ð-
uðu grundvallarlög Dana skuli öll
vera gildandi á íslandi, jafnvel
þótt enginp maður hafj sjeð þai ,
þvorki hjer á þingi nje annars stað-
ar.“
Og enn mælti hann: „Gjalth
Danir oss það, sem þeir eru oss
skyldugir, hvort það verður meir >
eða minna, en frelsi voru og jafr-
rjetti eiga þeir ekkert með a5
halda fyrir oss. Þetta verða mem
að leiða stjórninni fyrir sjónir, og
jeg leyfi mjer að skora á þá hátt-
virta menn, sem hafa mest áhrit'
á skoðanir stjórnarinnar og hún
virðir mest, að láta ekki sinn hlut
eftir liggja í þessu efni.... því at-
kvæði og yfiriýsingar frá stór-
mennum landsins hlýtur að haf i
meiri þýðingu og meiri áhrif e:
það, sem kemur frá oss smámenr -
uftum.“
Það er r.okkurn veginn auoskii-
ið hvert þessum orðum er bein:
Þeim er beint til hinna æðst;i
embættismanna landsins og hinni
konungkjörnu þingmanna. En kon-
ungkjöruu þingmennirnir se:-:
vildu allir camþykkja frumv. þeþta
og þemr fylgdi Grímur Thomttu,
sem þá var þingmaður Rangmmgu.
ifelt Grítaur því from, að ef þe$öu