Lesbók Morgunblaðsins - 31.05.1952, Blaðsíða 2

236 T
t LESBÓK MOHGUNBLADSINS
skvompum, en út af nyrsta odda
nessins standa fimm blágrýtisklctt-
ar upp úr sjó, mjög einkennilegir,
og hciíá þeir Fjósaklettar. Sunnan
og vestan í nesinu er aftur á móti
móberg í bökkunum og hafir sjór
verið að mola það niður á undan-
íörnum árum, svo að þykkar jarð-
vcgstoríur hanga sums staðar fram
af klettunum* Það er sama sagan
þama eins og annars staðar hér í
sundunum, að sjórinn er að brjóta
landið, þótt.hacgara fari þarna en
aivnars staðar, vegna þess að hcr
cru háir klettar fyrir.
Um mitt nesið var fyrrum upp-
sálur og þar var ferja yfir sundið
til Viðeyar. Fóru flestir þá leið, er
þurftu að fara út í Viðey, eða frá
Viðey til lands. Þarna voru hestar
sundlagðir og heitir því cnn Sund-
bakki syðst og austast á Viðey. Þcss
er getið eftir rán Dana í Viðcy, að
ísicndingar fóru að þeim, er Danir
seítu þar cftir og drápu þá og voru
þeir dysjaðir í Gönguskarði, þar
seni vegurinn liggur upp frá
kiaustrinu til Gufujiess. Ilaldast
þarna tvö örnefni frá þeiin dögum
er leiðin út í Viðey la um Guíu-
nes.
----o----
Guíunes cr kennt við Keúl guíu
landriánismann og er sagan um það
skráð í Landnamu. ..Ketiil kom út
slo landnámstiðar. ílami tók Kosm-
hvalanes og sat hinn fyrsta vetur
að Gufuskálum. En uin vorið fór
haim inn á nes og sat á Guíuncji
annan vetur. Ketiil fekk engan bú-
scað á Nesjum (nesinu, segir í
Þórð.'rbók) og fcr hann inn í Borg-
arfjö.ð að leita scr að bústað“. Af
orðalaginu má ætla að þeir Vikur-
menn, Ingólfur Arnarson eða Þor-
steinn sonur hans, liafi ekki viljað
láta Kctil fá land í sínu landnámi,
heíir máske þótt nógu þröngbýlt
orðið þar. En þó virðist mega raða
af frásögninni, að engin byggð hafi
^ þá verið í Guíuuesi, þar se» jorð-
in dregur siðan nafn af viðurnefni
Ketils.
Ekki er nú vitað hvcnær Gufu-
nes hefir byggst, en sncmma er
komin þar kirkja og cr hennar gct-
ið í máidaga Þorláks biskups 1180.
Þar segir svo: „Maríukirkja á
Gufunesi á 20 hundr. í landi og
kýr 2, kross og kiukku, siifurkaleik
og messuföt, tjöld umhverfis, altar-
isklæði 3, vatnskcr, glóðarker og
eldbera, slopp og munnlaugar 2,
lás og kertastikur 2. Þar skal tíund
heima og af 9 bæum og svo gröft-
ur. Þar skal vera prestur og syngja
allar heimilistíðir, 2 messur hvern
dag um langaföstu, messa hvern
vigilan dag, hvern dag um jóla-
föstu 2 messur“.
Aðrir fornir máldagar þessarar
kirkju eru ckki tii, því að lietmar
cr ckki gelið í Vifkms máldaga.
Áður en Þorláksmáldagi var
gcrður var sá preslur í Gufunesi,
cr Ásgcir hét Guðmundarson. Var
liann talinu mcðal liciztu prcsta í
Sunnleudingaíjórðungi 1143. Ilann
befir lengi vcrið prestur í Gufu-
nesi og atl þu jorð og Lundcy, scm
virt var tii 12 hundr. Af bpéfi í
Fornbrcíasafni má sja. a/) á lians
döguin liaía Gufunesuigar vcitt
æðarfugl fyrir iandt sínu. cu Við-
eyarmðtttiuni þútti sá veiðiskapur
gcra sér mikið ðgagu vegtia æðar-
varpsuts þar. Hcíir það síðau orð-
íð að iainningum niiili Vióeyinga
og séra Ásgeirs að hann léti hætta
æðarkoliudrápi, en fengi í þcss stað
nolckur ítök í Viðey, svo sem haga-
göagu fyrir hcsta ui» vctur og ýt-
ræci á sumrum, án þcss að gjalda
ncitt íyrir. Ilcldust ítök þessi síðau
allianga liríð.
Asgeir prestur andaðist um 1180
og atti tngjn börn. En fósturson
áttí hann, sem iliugi liét. Nokkru
fyrir dauða sjnn seiur liann llluga
þessuurGuíunes og Lundey ásarnt
ítökunum í Viðey. En er Ásgeir
IðHiUh Ufwu uiðríar, ólaíut'
nokkur Þorvarðsson og kona lians
og vildu rifta kaupunum. Bauð
Ólafur þá Iliuga til sátta, að hann
skyldi liafa Lundey og livort er
hann vildi hcldur gullhring eða
ítökin í Viðey. Kaus Illugi að fá
cyna og itökin.
Ólafur Þorvarðarson mun síðan
irafa búið í Gufunesi og telja fróðir
menn líklegt að ekkja hans hafi
verið Jórunn hin auðga, sem sagt
cr frá í Sturlungu. Hún andaðist
um 1215 og átti „engan erfingja
þann er skil væri að“. En hún var
í þingi með Magnúsi goða, systur-
syni Sæmundar í Odda og ætlaði
hann sér fé hennar, cn láta ætt-
ingja íá slikt er honum sýndist.
Þegar Snorri Sturluson frétti
þetta, scndi hann mann suður á
ncs og lét sækja þangað strák, er
Koðran liét og hann kallaði erf-
ingja Jórunnar. Tók hann við
eríðamáli af Koðráni og fór síðan
steínuför til Magnúsar. Þegar mál
það kom til Alþingis var Snorri
mjög fjölmennur, liaíði sex liundr-
uð raawna og voru þar í þeim
flokki „átta tigir Austmanua al-
skjaldaðir“. Bræður Snorra liöfðu
og mikið lið og voru miklar við-
sjár með mömium. En Magnús
biskup kom á sættum þannig að
hann leysti til sín iandið í Gufu-
ncsi og fékk það í hendur' Atla
Eyólíssyni, er iiafði verið ráðsmað-
ur Jórunnar, „og lagði þá mjöl-
skuld í landið“. En Snorri fékk
virðingu mikla af þessu máli.
Árið 1226 var stofnað klaustur
í Viðey. Þá átti Snorri sonur Illuga
frá Gufunesi ítök þau í Við?y, er
séra Ásgeir Guðmundarson hafði
koinizt yfir. Voru ítök þessi uú
lvomin í licndur þeirra manna, ev
engu gátu ráðið um það hvort
Guíuuesingar veiddu æðariugl fyr-
ir sínu landi og mun forráðamönn-
um klaustursins hafa þótt það ó-
viðunandi. Fengu þeir Snorra því
til ið sér þe^um réttincium