Lesbók Morgunblaðsins - 15.11.1953, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
667
smálest, -eða meira. Og þegar þess er
nú gætt, að sólin er 330.000 sinnum
stærri en jörðin, þá fer mönnum að
skiljast að hún sé nokkuð þung.
ORKIMIÐSTÖÐ
Frá sólinni stafar eigi aðeins ljósi og
hita, heldur er hún eins og vellandi
rafmagnshver. Orkan, sem frá sólinni
stafar á jörðina, er talin nema einu
hcstafli á hvern fcrmeter á yfirborði
hennar til jafnaðar á sólarhring. Nú er
talið, að öll sú orka, sem mannkynið
hcfur tekið í þjónustu sína muni á einu
ári jafngilda þeirri orku, sem fæst úr
500 millj. smál. af kolum. En væri nú
hægt að nota alla þá orku, sem sólin
sendir oss, þá væri hún 400.000 sinnum
meiri en öll sú orka, sem nú er notuð.
Til þcss að gera sér grein fyrir hita
sólar, skulum vér hugsa oss jökulkefli,
scm væri 72 km í þvermál og 320.000
km á lengd, og svo hefðum vér ein-
hver tæki til þess að skjóta þessum
litla flein á sólina, þá mundi hann
bráðna á einni sekúndu um leið og
hann snerti sólina. Þegar þess er nú
gætt, að sólin hefur brunnið stöðugt
frá örófi alda og er enn síbrennandi,
þá verður ljóst að þar er ekki um
venjulegan bruna að ræða. Var mönn-
um þetta hin mesta ráðgáta þangað til
þcirn tókst að leysa kjarnorkuna úr
læðingi. Siðan hafa menn skilið betur
hvernig á þessari óþrotlegu hitaupp-
sprettu stendur, en það er of flókið
mál til að ræðast hér, enda óvíst að
þcssi ráðgáta sé enn leyst.
SÓLBLETTIR
Margs hafa raenn orðið vísari um
sólina vegna hinna svokölluðu „sól-
blctta“. Þeir hafa sýnt mönnum að
sólin snýst um möndul sinn og þeir
hafa sýnt hvernig hún snýst. Og nrargt
fleira hafa rnenn af þeim lært, t. d.
víðvíkjandi norðurljósum, segulskaut-
um jarðar o. m. fl. Frá upphafi stjarn-
fræðinnar hafa vísindamenn athugað
sólblettina, mælt þá, fundið tímatak-
mörk þeirra, ljósmyndað þá. Og þeir
hafa kornizt að þeirri niðurstöðu að sól-
blettirnir eru mjög brcytilegir, þeir
skifta stöðugt um stærð og lag, þeir eru
ekki alltaf á sama stað, þeir koma og
hverfa með vissu millibili. Þeir eru og
ýmist fleiri eða færri, svo hægt væri
að tala þar um nokkurs konar f jöru og
flóð og standa þau „föll“ yfir í hérum-
bil 11 ár. Aldrei sjást sólblettir um
miðbik sóiar, né heldur við skautin,
heldur þar á milli. Þegar mest er um
þá, eru þeir næst skautum sólar, en
færast inn eftir nær miðbaug smátt og
smátt á ellefu árum, og eru flestir
nærri miðbaug í lok tímabilsins. —
Þannig gengur þetta koll af kolli, það
er eins og blettirnir myndist næst
skautunum og færist smám saman í
áttina að miðju, líkt og tréspónn, sem
fleygt er í hringiðu færist smátt og
smátt nær miðbiki hennar. Með því
að athuga sólblettina hafa menn kom-
izt að því, að sólin snýst um möndul
sinn frá vestri til austurs, eins og jörð-
in, og að hún er 27 daga að snúast einu
sinni.
HVAÐ ERU SÓLBLETTIR
Upphaflega heldu menn að sólblett-
irnir væri nokkurs konar vakir í
geislaútflæði sólar, og að þarna sæist
í hana bera. En þeirri kenningu hefur
nú verið hafnað fyrir löngu. Þá var
því haldið fram, að þarna mundi vera
um að ræða kalda bletti á yfirborði
sólar, en þeirri kenningu hefur einnig
verið hafnað. Hallast nú vísindameun
að því, að sólblettirnir sé ógurlegir
gosstaðir, þar sem ofhituð gasefni
brjótast út í gosum cr ná tugþúsundir
kílómetra út frá yfirborði sólar. Sumir
gosstaðirnir eru svo stórir, að nokkrar
jarðir á stærð við jörð vora, gæti kom-
izt þar fyrir.
Sólblettirnir hafa mikil áhrif á jar-5-
lífið. Um sumt er oss kunnugt, en
margt er þar eflaust á huldu .enn. Þeir
valda útvarpstruflunum meðan þeir
eru í algleymingi, en þá dansa líka
norðurljósin allra fegurst um himin-
hvolfið. Og segulmagn jarðar breytist
mjög eftir því hvernig sólblettirnir
eru.

Danskur rithöfundur kom inn í bóka-
búð. Þar lá nýasta bókin hans á borði.
Án þess að nokkur sæi, skrifaði hann
nafnið sitt framan á hana. Siðan kall-
aði hann á afgreiðslumanninn og spurði
hvað þessi bók kostaði.
— Þetta er ein af tíu-króna bókun-
um, svaraði hann.
— Það getur ekki verið, hrópaði rit-
höfundurinn, hún er með eiginhandar
nafni höfundarins.
— Nú, það er þá gallað eintak — þá
getið þér fengið það fyrir 1.50 kr.
Stiganwnn á Sikiley
SALVATORE GIULIANO, hinn al-
ræmdi stigamannaforingi á Sikiley,
var lagður að velli fyrir hálfu þriðja
ári. Og nú nýlega voru 31 af flokks-
mönnum hans dæmdir í Palermo í
samtals 600 ára fangelsi, svo að nú (
ætti ekki að þurfa að óttast þann
óaldarflokk framar. En lögreglan
þarna veit mætavel, að það er ekki
nóg að brjóta einn óaldarflokk á bak
aftur, því að margir aðrir óaldarflokk-
ar eru þar á sveimi. Þess vegna er það
algeng sjón að sjá alvopnaða lögreglu-
menn á þjóðvegunum á Sikiley. Og
þeir ráða mönnum til þess að vera
ekki á ferð á fjallvegunum eítir
að skyggja tekur, enda hefir talsvert
kveðið þar að ránum upp á siðkast-
ið. —
Og svo er Mafian þarna, hinn al-
kunni óaldarflokkur, sem stofnaður
var fyrir einni öld. Þetta er ekki reglu-
legur félagsskapur og lýtur ekki
neinni yfirstjórn. Það eru smáfélög í
ýmsum stöðum og starfsemi þeirra er
talsvert mismunandi eftir landshlutum.
Sums staðar er þeim stjórnað af
glæpamönnum, sem leggja mest kapp
á að hafa fé út úr mönnum með hót-
unum. En annars staðar eru þetta
nokkurs konar tryggingarfélög, sem
taka að sér fyrir vist gjald, að verja
menn fyrir árásum.
Ýmsir brezkir þegnar, sem búsett-
ir eru á Sikiley, greiða þessum félög-
um ákveðið gjald til þess að þau haldi
hlífiskildi yfir sér. Þegar einn af þess-
um mönnum greiddi iðgjald sitt, var
honum fengið pappirsblað og á það rit-
að símanúmer; var honum sagt að
hringja í þennan síma ef hann þyrfti
á einhverri hjálp að halda. Skömmu
seinna hvarf hundurinn hans, sem
honum þótti vont að missa. Til reynslu
hringdi hann þá í þetta símanúmer,
sagði frá hvarfi hundsins og lýsti
honum. Fáum klukkustundum seinna
var scnt til hans með hundinn frá
þorpi nokkru langt í burtu.
Frá öðrum Breta, sem hafði keypt
sér vernd, var stolið 6 dunkum af
bensíni. Hann kærði þegar, og innan
stundar hafði hann fengið fimm af
dunkunum aftur. En honum var sagt,
að sjötta dunkinn gæti hann ekki
fengið fyrr en brezkt herskip kæmi
næst til eyarinnar.