Lesbók Morgunblaðsins - 28.02.1954, Page 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
119
Dalasýslu Pétur Bjarnason, Pét-
urssonar, Pálssonar á Staðarhóli
(Staðarhóls-Páls). Hann var þá
orðinn gamall og blindur. Kona
hans var Þorbjörg Jónsdóttir sýslu-
manns í Lögmannshlíð, Vigfússon-
ar. Þau bjuggu fyrst fyrir norðan,
að Þverá í Dalsmynni, og eignað-
ist Pétur þá ýmsar jarðir í Þing-
eyarsýslu. Síðan fluttust þau að
Tjaldanesi og bjuggu þar þangað
til Pétur dó 1718. Sonur þeirra var
Bjarni ríki á Skarði á Skarðsströnd.
— Hann hafði verið þrjá vetur í
Hólaskóla, en hætti þá námi og
hóf búskap á Staðarhóli um tví-
tugsaldur. — Síðan bjó hann að
Skarði 1705—1748, en fluttist þá
aftur að Staðarhóli og bjó þar 1748
til 1756, en fluttist þá enn að Skarði
og bjó þar til dauðadags. Hann
varð sýslumaður í austurhluta
Barðastrandarsýslu 1708 og hafði
þar umboðsmenn, en sagði sýslunni
af sér sama árið og faðir hans dó,
1718.
Nú var það í ofanverðum sept-
embermánuði 1708, að Þorbjörg
húsfreyja á Tjaldanesi fekk óþol-
andi tannpínu og höfuðverk. Var
allra ráða í leitað að lækna hana,
en ekkert dugði, og var hún ekki
mönnum sinnandi vegna þjáninga.
Pétri þótti mjög vænt um konu
sína og tók það sárt að geta ekki
hjálpað henni. Og þegar öll venju-
leg húsráð og skottulækningar
höfðu brugðizt, kom honum í hug
gamalt ráð, sem þjóðtrúin hafði
lengi talið óbrigðult við tannpínu,
en það var að leggja jaxla eða
tennur úr dauðum manni við tenn-
ur þær, er verkurinn var í.
En hvar gat hann náð í tennur
úr dauðum manni? Það var þrautin
þyngri, því að ekki lágu þær á
glámbekk, og þótt fólk ætti ýmis-
legt fáséð til lækninga á heimilum
sínum, þá var enginn svo birgur
að hann ætti tennur úr dauðum
manni. Það var því ekki um annað
að gera en grafa upp eitthvert lík
í kirkjugarði og ná tönnum þess.
Nú stóð þannig á, að fyrir eitt-
hvað sjö árum hafði andazt á heim-
ili Péturs gömul kona, sem Ing-
veldur hét. Hún hafði verið barn-
fóstra þeirra hjóna og þjónað þeim
lengi með trú og dyggð. Pétur var
viss um að hún mundi ekki þykkj-
ast við sig þótt hann raskaði graf-
arró hennar, henni mundi miklu
fremur þykja vænt um ef hún gæti
orðið gömlu húsmóður sinni að liði
enn einu sinni. Pétur ákvað því að
grafa Ingveldi upp. Það var lang
eðlilegast og brotaminnst, alveg
eins og maður tæki hjá sjálfum
sér, þar sem hún hafði verið hluti
af heimilinu í fjölda mörg ár, og
var í rauninni enn nokkurs konar
eign heimilisins, enda þótt hún
hefði legið sjö ár í gröf sinni.
Pétur kvaddi þá Pál Árnason
vinnumann sinn til fylgdar við sig
og fóru þeir inn að Staðarhóli. Þar
fengu þeir í lið við sig mann, sem
Gunnar Jónsson hét, og skýrði Pét-
ur fyrir þeim hvað hann ætlaðist
fyrir. Fóru þeir síðan allir þrír út
í kirkjugarð með rekur í höndum.
Gat Pétur þótt blindur væri, vísað
þeim á leiði Ingveldar, og bað þá
að grafa hana upp hið skjótasta.
Hlýddu þeir honum í því, og er þar
skemmst frá að segja, að þeir náðu
upp kistunni, brutu hana og tóku
úr henni kjálka kerlingar. Síðan
var kistan grafin aftur, en Pétur
fór með kjálkana heim að Tjalda-
nesi til þess að lækna konu sína.
----------------o----
Engar sögur fara af því hvort
Þorbjörgu hefur batnað tannpínan,
er hún lagði kjálka kerlingar við,
en ekki er ólíklegt að svo hafi farið,
ef hún hefur haft jafnmikla trölla-
trú á lækningamætti þeirra eins og
maður hennar. En þegar þetta
kvisaðist, hafa menn litið misjafn-
lega á þessar tiltektir Péturs. Sum-
um hefur þótt það hneyksli að
raska þannig ró framliðinna, aðrir
hafa talið það lagabrot. Og þegar
fregnin barst Oddi varalögmanni
Sigurðssyni á Narfeyri til eyrna,
þóttist hann ekki geta látið það
sem vind um eyrun þjóta. Þó var
það ekki fyr en næsta haust, eða
ári seinna, að hann hófst handa.
Gerði hann sér þá ferð að Tjalda-
nesi til þess að tala um þetta við
Pétur. Sagði þá Pétur hreinskilnis-
lega frá öllu saman, að hann hefði
gert þetta til þess að hjálpa konu
sinni, og hann tæki einn á sig alla
ábyrgð á verkinu og skyldi gjalda
þá sekt, er sér bæri ef saknæmt
væri. En aðstoðarmenn sínir, þeir
Páll og Gunnar væri alsaklausir,
því að þeir hefði aðeins hlýtt skip-
unum sínum. Mæltist þetta vel
fyrir. Var svo Jóni Eiríkssyni lög-
sagnara falið að rannsaka málið.
Drógst sú rannsókn til næsta sum-
ars, en þingað var í málinu 19. og
20. júní 1710. Þóttist lögsagnarinn
ekki geta fellt dóm í því og vísaði
því þess vegna til Alþingis og
skyldaði hina sakbornu til þess að
koma þangað.
Málið var svo tekið fyrir á Al-
þingi þá um sumarið, en enginn
hinna ákærðu kom þangað, heldur
kom Bjarni Pétursson sýslumaður
þar fram fyrir hönd föður síns og
þeirra Páls og Gunnars. Véfengdi
hann þar að faðir sinn hefði fengið
afrit af rannsókn málsins og stefna
hefði honum verið löglega birt. En
lögmenn þóttust sjá að mál þetta
mundi eiga fremur að koma fyrir
dóm prestastefnu, þar sem hér væri
um að ræða röskun á friðhelgi graf-
reits, og mundi það eiga að dæm-
ast eftir bréfi Kristjáns 4. 1609 og
Kristinrétti. Vísuðu þeir málinu
því til fulltrúa stiftamtmanns og
Jóns biskups Vídalíns, og sendu
þeim rannsóknarskjölin. Meira var
aldrei gert í þessu máli á Alþingi.
——o--------------------
Ætla xnætti að Pétur hefði feng-