Lesbók Morgunblaðsins - 20.03.1954, Side 21

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
201
I
é
UM ÁRBÓK
OG ÖRNEFNABÆKUR
AÐ er stundum sagt að félög í
Reykjavík séu svo mörg, að
enginn viti tölu þeirra. Sumum
finnst þetta lítilsvert og jafnvel
kenna fordildar, en það er mesti
misskilningur, því ef það væri at-
hugað hvað félög þessi hafa afrek-
að síðustu áratugina, mundi það
koma í ljós, að fjölda stórra fram-
kvæmda í þágu almennings má
rekja til þeirra beint og óbeint.
Eitt meðal elztu félaga í Reykja-
vík er Hið íslenzka fornleifafélag.
Það hélt fyrsta ársfund sinn 2.
ágúst 1880. Fyrsti formaður þess
var Árni Thorsteinsson landfógeti
og varaformaður Sigurður Vigfús-
son fornfræðingur, en síðan 1920
hefur próf. Matthías Þórðarson
verið formaður þess. Allt frá stofn-
un hefur félagið verið starfandi,
þótt ekki hafi það látið mikið yfir
sér, aðalstarf þess hefur verið út-
gáfa Árbókar; er hún nú orðin 8
þykk bindi, en fyrstu árgangarnir
eru nú uppseldir.
Lengi var árgjald félagsins 3
krónur, en nú hefur verið bætt á
það verðlagsvísitölu, svo það er nú
10 krónur, og fá meðlimir félagsins
Árbókina ókeypis um leið og þeir
borga árgjald sitt.
Þessa daga er Árbókin 1953 að
berast meðlimum félagsins. — Að
þessu sinni er aðalefni hennar um
Eyðibýli og auðnir á Rangárvöll-
um, eftir Vigfús Guðmundsson.
(Fyrri hluti ritgerðar þessarar var
í Árbók 1951—’52). Telur höf. yfir
hundrað býli, sem farið hafa í eyði
eða verið flutt úr stað vegna hinna
miklu landspjalla af sandfoki og
eldgosum. í þetta vefur höf. mikl-
um fróðleik um ábúendur jarðanna
og verðmæti, sem hann hefur aflað
með sinni alþekktu natni og ástund
-un, og milli línanna má lesa hina
falslausu og einlægu ást hans á
feðrasveit sinni.
Auk þessa eru í ritinu tvær stutt-
ar ritgerðir eftir Kristján Eldjárn
þjóðminjavörð: „Gamall íslenzkur
rennibekkur“, og „Fundinn forn
silfursjóður í Ketu á Skaga“ og
fylgja myndir þeim ritgerðum.
Það getur ekki hjá því farið að
þeir sem leiða hugann að starfsemi
þessa félags, hljóti að undrast það,
hvað það telur fáa félaga. Árið
1881 voru þeir rúmlega 200, en nú
munu þeir vera tæp 300. Þetta er
allt of lítil fjölgun á svo löngum
tíma. Þar veldur þó ekki um, að
ekki séu nógu margir, sem hafa
áhuga á þeim málefnum, sem fé-
lagið vinnur að, því það er alveg
víst að á síðari árum hefur áhugi
fyrir sögu og fornfræði bæði með-
al lærðra manna og ólærðra, farið
vaxandi. Ilér mun heldur valda
einhvers konar tómlæti, og það
hvað félagið hefur látið lítið á sér
bera. Fyrirhöfnin er þó ekki önnur
en sú að hringja í síma til for-
ráðamanna félagsins og gerast fé-
lagsmaður, því það er kunnugt, að
þó menn geri ekki annað en greiði
árlegt tillag til félags sem starfar
að þeim málum sem þeim er að
skapi, getur það munað því sem
dugar um starfsemi félaganna.
Um nokkurt skeið birtust í Ár-
bók Fornleifafélagsins allmargar
örnefnalýsingar, en nú er því hætt,
enda mun það fremur hafa verið
gert til leiðbeiningar þeim, sem
hafa örnefnasöfnun með höndum
heldur en að hugsað væri til að
gera útgáfu örnefnasafna nokkur
skil, en félagið hefur allmikið stutt
að söfnun örnefna.
Nú er nokkuð farið að tala um
útgáfu örnefnasafna, en slíkt verð-
ur ekki gert nema með stuðningi
félaga eða einstaklinga.
Mér er ekki kunnugt um að út
hafi komið á prent nema tvær ör-
nefnabækur, Örnefni í Vestmann-
eyum eftir próf. Þorkel Jóhannes-
son og Aldarfar og örnefni í Ön-
undarfirði, eftir Óskar Einarsson
lækni. Bók Ó. E. fjallar um margt
fleira en örnefni; þar er að finna
mikinn fróðleik um lífsbaráttu
fólksins á þessum slóðum, sem höf.
hefur aflað með mikilli nákvæmni,
er hann var héraðslæknir þar
vestra. Bækur þessar munu ekki
hafa verið prentaðar í stórum upp-
lögum, enda efni þeirra nokkuð
staðbundið. En ekki trúi ég öðru
en Vestmanneyingar og Önfirðing-
ar telji sig þurfa að eiga þær og
geyma meðal sinna beztu gripa.
Eins og áður getur hefur verið
talað um að þörf væri á að gefa
út örnefnasöfn af landinu öllu. —
Slíkt á að vísu langt í land meðan
enn er víða ósafnað örnefnum. En
málið finnst mér furðu auðvelt úr-
lausnar. Sú útgáfa væri hvergi bet-
ur komin en í höndum Fornleifa-
féiagsins, og til hennar ætti það að
njóta styrks frá viðkomandi hér-
aðafélögum og jafnvel héruðum.
Væri þá ekki vonlaust að ríkið
legði því lið ef meira þyrfti til, því
það er kunnugt, enda mjög eðlilegt,
að slíkar fjárbænir ganga jafnan
betur ef áhugi og fjárframlög af
annarra hálfu er fyrir hendi.
Ef slík útgáfa væri hafin, þó ekki
væri nema í smáum stíl, mundi
það mjög hafa örfandi áhrif á ör-
nefnasöfnun í landinu.
B. K.