Lesbók Morgunblaðsins - 20.11.1955, Page 4

646
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
J. M. Eggertsson:
Peningar
/ ;■»
l
geymdir og grafnir í jörð
Flestir hafa heyrt þjóðsöguna um „dalakútinn" í draumnum, er síðar
fannst fullur af peningum. Hér er sönn saga um annan „dalakút" —
ódreymdan og ófundinn enn _ ag öllum líkindum.
^RIÐ 1868, eða fyrir réttum 87
árum, var fvrsti sparisjóður
stofnaður á íslandi. Þessi fyrsti ís-
lenzki sparisjóður var stofnsettur á
Seyðisfirði.
Það var eigi fyrr en 17 árum síð-
ar, að fyrsti viðskifta- og útlána-
banki var stofnsettur á íslandi. Það
var Landsbankinn í Revkiavík,
stofnaður 18. september 1885. Fram
að þeim tíma, eða allt fram á daga
elztu núlifandi manna, höfðu menn
aura sína í „handraða“ undir slá
og lás, og lumuðu á þeim allaveea,
sumir síhræddir um að missa þá í
þinggjöld, eða þjófa. Hvorugur var
kosturinn góður. Ráð var því að
geyma aura sinna gætilega, og að
sem allra fæstir vissu. Á beim dög-
um voru flestir undarlega nasvísir
um náungans auraráð. Og ef ein-
bver var staðinn að Deningasöfnun,
vitnaðist það og alræmdist furðu
fljótt. En menri voru misiafnlega
auðsælir þá eins og nú Og eitt má
ennþá eiga víst: að meðan nening-
ar eru í gangi manna í milli, verða
einhverjir til að vilia eignast þá.
Einn þessara umkomulausu, en
auðsælu manna, er uppi var á und-
an sparisjóðum og bönkum, og gróf
því peninga sína og faldi þá í jörðu,
var Zakarías Illugason, húsmaður
á Hjöllum í Þorskafirði, dáinn 11.
marz 1852.
Við ið opinbera manntal um land
allt árið 1850, er heimilisfólk á
Hjöllum í Þorskafirði, sem hér
segir:
Ari Einarsson 34 ára, húsbóndi.
Guðbjörg Guðmundsdóttir, 35 ára,
kona hans.
Börn þeirra: Kristjana, 5 ára.
Jón, 2 ára.
Björn Einarsson, 25 ára, bróðir
bóndans, vinnumaður.
Ingibjörg Jónsdóttir, 28 ára, vinnu-
kona.
Margrét Sveinsdóttir, 16 ára,
léttastúlka.
Björn Jónsson, 90 ára, ekkill,
niðursetningur.
Zakarías Illugason, 42 ára. og fædd-
ur að Stað í Grindavík. Lifir á
ferðalagi.
Áðurnefndur Zakarías var þá
eigandi Hialla í Þorskafirði og
landsdrottinn Ara bónda, bótt bess
sé ekki getið í manntalsskránni
1850.
í prestþjónustubók Gufudals-
sóknar, en þeirri sókn tilheyra
Hiallar í Þorskafirði, stendur: Ár
1844: „Innkominn í Gufudalssókn,
Zakarías Illugason, húsmaður að
Hjöllum frá Hvítadal.“
AUÐUR VELDUR ÁHYGGJUM
Zakarías Illugason var fæddur
og uppalinn í fátækt, en græddist
fljótt fé; enda hygginn og ráðdeild-
arsamur. Hann fékkst við smá-
skammtalækningar, skreiðarkaup
og hestasölu og „lifði því mest á
ferðalagi“, eins og segir í prest-
þjónustubók Gufudalssóknar. Zak-
aríasar er fyrst getið í Saurbæ í
Dalasýslu, og þá strax í sambandi
við peninga er hann geymdi í kistli
nokkrum í búri á bæ þeim er hann
taldist til heimilis. Munnmælin
segja Zakarías vera upprunninn
úr Eyrarsveit, en það er með öllu
óvíst, en manntöl og kirkjubækur
þegja að mestu um þennan mann,
að undanteknu því fáa, sem ég hef
fundið og hér er skráð. Óvíst er
einnig um aldur hans og getur
munað nokkrum árum. Við mann-
talið 1850 er hann talinn 42 ára.
En tæpum tveim árum síðar, 1852,
er hann andast, talinn 48 ára í
prestþjónustubók Gufudalssóknar.
Zakarías hafði miklar áhyggjur
af peningum sínum og var aldrei
óhultur um þá. Þá var það meðan
hann átti kistilinn, eina nótt, að
Zakarías gat ekki sofið — Fannst
honum þá sem einhver sæti um
peninga sína. Fór hann ofan og
fram í búr. Er þar þá þjófur kom-
inn með lítið ljósker. Og liggjandi
á moldargólfinu er hann að bauka
við að draga botninn undan pen-
ingakistli hans. Ekki þekkti Zak-
arías þjófinn. Hann var með grímu
fyrir andliti og þaut í burt þá að
var komið.
Eftir þetta fluttist Zakarías frá
þessum bæ og þá að Hvítadal. Ekki
vildi hann lengur eiga peninga sína
í íláti, en setti þá í selsmaga og gróf
þá undir hesthi^stalli í Hvítadal.
Er nú kyrrt um sinn.
Þá var það einu sinni sem oftar,
að Zakarías fór suður með hesta
til sölu og svo til skreiðarkaupa.
Dreymdi hann þá í þeirri ferð, að
því er hann sjálfur sagði, að hrófl-
að mundi við peningum hans. Yfir-
gaf hann því lestina og fekk mann