Lesbók Morgunblaðsins - 25.05.1958, Síða 1
Alheimurinn líkist frekar hugsun en efni
Vísindin nálgast aftur hina truarlegu heimsmynd
HIN vísindalega þróun á verkleg-
um sviðum hefir aldrei í veraldar-
sögunni verið jafn víðfeðm og síð-
asta áratug, og hefir í sér fólgna
vídd, sem enn þá er okkur óskiljan-
leg.
En eins og svo oft áður í verald-
arsögunni, stendur maðurinn á
þröskuldi hins mikla ókunna, og
þreifar fyrir sér.
Við höfum kynnzt náttúruöflum
svo sterkum, að þau valda okkur
kvíða og óróleika, þar sem við höf-
um aðeins um tvo örlagaríka kosti
að velja. Annars vegar er ófyrir-
sjáanlegur tæknilegur möguleiki,
þar sem útlit er fyrir. að maðurinn
eigi aðeins geti gert sér heiminn
undirgefinn, heldur — eftir að hafa
sigrað loftið — nálgast Kólumbusar
-tímabil, þar sem farnar séu könn-
unarferðir um himingeiminn og til
annarra hnatta. Hins vegar er sú
staðreynd, að misnotkun kjarnork-
unnar hefir í sér fólgna möguleika
til sjálfsmorðs og tortímingar allr-
ar menningar, sem þurft hefir þús-
undir ára til að byggja upp. Aldreí
áður hefir mannkynið haft í jafn
ríkum mæli sameiginlega ábyrgð
á sínum eigin örlögum og framtíð.
En er mannkynið fært um að bera
þessa ábyrgð? Eða hefir forystan
yfirgefið flokkinn, eins og franskur
heimspekingur orðar það — sem
ber að skilja þannig, að mannkymð
í heild sé ekki nægilega andlega
þroskað til þess að færa sér í nyt
hinar merkilegu vísindalegu niður-
stöður síðasta mannsaldur, í þágu
hins góða, heldur til að misnota
þær.
Andspænis þessum alvarlegu við
-fangsefnum, er það skiljanlegt, að
margir af ábyrgum vísindamönn-
um og heimspekingum vorra tírr.a
telja það mikilsvert, að heimsbylt-
ingin á sviði náttúruvísindanna,
sem hefir haft í för með sér þessa
undraverðu tæknilegu þróun, hafi
einnig í sér fólgna siðbót viðvíkj-
andi andlegum lífsviðhorfum sam-
fara enn meiri ábyrgð gagnvart
vandamálum lífsins.
Kenning Einsteins
Það sem úrslitum ræður er það
að hinum áþreifanlegu niðurstöð-
um, sem vísindin höfðu tileinkað
hinum efnislega heimi, og höfðu
mótað skoðun þjóðanna á tilver-
unni, er nú kollvarpað — eða svo
að notuð séu viðeigandi orð: Hin
efnislega heimsmynd er leyst upp
í agnir, sveiflur og bylgjuhreyfing-
ar. Gerð efnisins er ekki eins fast-
mótuð eins og menn heldu, og við-
fangsefni tilverunnar ekki nærri
því eins einföld og augljós, eins og
hin raunsæilega heimsmynd gaf í
skyn. Einkum hafa kjarnorkuvís-
indin afhjúpað hversu ónóg og ó-
fullkomin hin 5 skilningarvit
mannanna eru, til þess að skynia
heiminn, sem í kring um okkur er.
Þegar eðlisfræðingurinn og
stærðfræðingurinn Albert Einstein
birti afstæðiskenninguna, sem síð-
an hefur valdið ákveðnum breyt-
ingum á viðhorf gagnvart vissum
náttúrulögmálum, og sem er grund-
völlur nútíma einda-eðlisfræði,
voru vísindamenn aðeins fúsir til
að viðurkenna það, sem mannsheil-
inn gat skilið, og aðeins það var
viðurkennt, sem hægt var að mæla
og vega. Hin vísindalega heims-
mynd gerði hugtökin einfaldari,
svo að menn gátu talið alheims-
gátuna ráðna í aðaldráttum, en nú
vita menn, að það er til annað og
meira en efnisfræðilegur alheimur.