Lesbók Morgunblaðsins - 28.09.1958, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
473
ið krafinn um lóðargjald, og sér
hefði skilizt að kaupmaður hefði
litið á þetta svæði sem eyðipláss.
Árið 1774 reisti annar maður,
Einar Eiríksson, nýbýli á þrætu-
landinu. En þá hefir Guðmundur
Vigíússon verið farinn að eigna
það Arnarhóli, því að Einar fær
leyfi hans til þess að reisa býlið.
Veggirnir af bæ Árna voru þá
uppistandandi. Er svo að sjá sem
Árni hafi verið að hugsa um að
endurreisa bæinn, því að hann fór
nú til Guðm. Vigfússonar og bað
hann að byggja ekki Einari tóftirn-
ar. Varð það til þess að Einar reisti
bæ sinn syðst og efst í þrætuland-
inu, þar sem nú er Þingholtsstræti
6 (Gutenberg). Sá bær var einnig
kallaður Þingholt.
Enn var lítið hús á þrætuland-
inu. Það var smiðja og stóð hún
norður við Þvergarðinn. Þessi
smiðja mun hafa verið reist þeg-
ar tukthúsið var í smíðum. Hún
er sýnd á uppdrætti Lievogs 1787
og hefir hún staðið um það bil
mitt á milli vanhúsanna, sem nú
eru í Bankastræti.
að mun hafa verið árið 1773
að Guðmundur ráðsmaður
fer að seilast til nytja suður fyrir
Þvergarð, eða árinu áður en hann
leyfði Einari að byggja þar. Þess
vegna mun Einar hafa haldið, að
hann þyrfti að fá leyfi hans til
að setja þar nýbýli, en ekki greiddi
hann Guðmundi neina leigu „nema
í smáhandtökum" Síðan fór Guð-
mundur að færa sig upp á skaftið,
og sumarið 1776 hafði hann þar
tvær kýr sínar tjóðraðar. Þetta
líkaði Stöðlakotsbændum ekki.
Þeir voru þá tveir. Annar hét Guð-
laugur EiríkSson, en hinn Hendrich
Hansen og var hann „assistent“
hjá kóngsversluninni í Örfirisey
og mun þess vegna hafa fengið á-
búð 1 Stöðlakoti. Hann hefir ætl-
að sér að koma þar upp sauðfé, því
að á manntalsþingi þetta sumar
lætur hann lýsa marki sínu, sem
var sýlt og gat hægra, ómarkað
vinstra. Hann var kvæntur Sig-
ríði eldri, dóttur merkisbóndans
Sigurðar Erlendssonar í Götuhús-
um. Þau fluttust síðar að Básend-
um og verslaði Hansen þar, þang-
að til Básendaflóðið mikla, 1. jan.
1799, lagði staðinn í auðn.
Hinn 16. október 1776 fóru
Stöðlakotsbændur svo til Christ-
ensens kaupmanns og kærðu fyrir
honum „sína ófornægju með Guð-
mundar Vigfússonar opförsel móti
sinni ábýlisjörð á næstliðnu
sumri“.
Kaupmaður fól þá Oddi Hjalta-
lín lögréttumanni á Rauðará að
stefna málinu fyrir dóm. Oddur
var sonur Jóns O. Hjaltalíns í
Vík, og bróðir Silfu, konu Giss-
urar Jónssonar, sem var á Arnar-
hóli. Þá var Guðmundur Runólfs-
son sýslumaður í Gullbringusýslu
og hafði hann fyrsta réttarhald í
málinu 21. nóvember. Þar krafðist
Oddur þess, að Reykjavík væri
dæmt landið til ævinlegrar eign-
ar og Stöðlakoti til nytja hér eft-
ir sem hingað til, ásamt hinum
nýa tómthúsbæ. Þá krafðist hann
þess að Guðmundur Vigfússon
yrði dæmdur til að greiða usla-
gjöld eftir 2 kýr s.l. sumar. Hafði
Oddur látið 4 menn meta þau, og
voru þau metin til 12 alna.
Guðmundur Vigfússon krafðist
sýknu og að þrætulandið yrði
dæmt Arnarhóli. Helt hann því
fram, að Arnarhóll ætti land að
„stóra steininum" við lækinn. Ekki
er nú alveg víst að hann hafi
treyst á málstaðinn, því að hann
beitti ýmsum brögðum til þess að
reyna að ónýta málið og síðan til
að draga það á langinn.
Ifvernig var svo þessi land-
1 skiki, sem barizt var um?
Um það voru teknir vitnisburðir
12 manna, og voru þeir flestir á
sömu leið.
Þorkell Þórðarson lögréttumað-
ur í Þemey, sem hafði verið sein-
asti ábúandi Víkur með Jóni O.
Hjaltalín, sagði: „Plássið umhverf-
is þinghúsið þótti í þá daga ekki
umtalsvert, og ekki skiftu Reykja-
víkurbændur sér af því“. — Sig-
uiður Erlendsson í Götuhúsum
sagði: „Mér sýnist það túnaút-
skefjur". — Ásmundur Vigfússon
sagði: „Það er útberjutún“. —
Sighvatur Sighvatsson á Arnar-
hóli sagði: „Mér leizt ekki á að
landið væri yrkjandi, fyrr en tómt-
húsbýlin komu“. — Einar Eiríksson
sagði að Stöðlakotsmenn hefði
slegið með læknum spildukorn
kringum steininn, „en ekki sýndist
mér það gjörlegt að slá mikið
lengra upp eftir, þá eg kom fyrst
til veru austur yfir læk“. — En
Guðmundur Jónsson vefari tók af
skarið: „Eg fortek ekki að lagkænn
maður kynni að geta höggvið smá-
toppa innan úr þessum klettum,
hingað og þangað með ljá, en al-
mennilega hefir mér litizt, að menn
mundi mega rífa eða slíta grasið
milli steinanna með höndunum“.
Enginn þessara manna hafði bú-
ið á Stöðlakoti, og er þá eftir að
vita hvað ábúendur þar sögðu um
gagnsemi blettsins. Gisli Einarsson,
sem bannaði Árna Nathanaelssyni
að beita þar kú sinni, bjó 15 ár
í Stöðlakoti. Hann sagðist hafa
slegið norður með læknum að
Þvergarðinum og upp með honum
á móts við smiðjuna. — Pétur
Jónsson, sem hafði búið um 20 ár
í Stöðlakoti, sagði: „Einu sinni sló
eg niður við lækinn norður við
Þvergarðinn". — Niels Jónsson
sagði: „Ekki man eg hve langt eg
sló. Þrætulandið má varla kallast
tún, en í öðru eins er slegið og það
er nú“. — Runólfur Engilbertsson
sagði svo um blettinn: „Eg held það