Lesbók Morgunblaðsins - 28.09.1958, Blaðsíða 14

486
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Merkisdagar í október
6. ELDADAGUR
dregur nafn sitt af því, að þann dag
skyldi taka við fóðrafé, svo sem prests-
lömbum.
Til þess að vita á haustin hvort fé
er feigt, skal taka jökulvatn og hella
yfir það. Ef það hristir sig þá ekki, er
það feigt.
12. VETRARTUNGLKOMA
Mikils þótti um það vert í hvaða átt
tungl kviknaði. Var almenn trú fyrr-
um, að það tungl yrði „gott“ sem
kviknaði í suðri, en „vont“ sem kvikn-
aði í norðri. Með þessu var átt við, að
tíð mundi batna með því fyrra, en
harðna með því seinna. Þó átti veður-
breytinga ekki að verða vart fyr en
tunglið væri þriggja nátta, og stundum
ekki fyr en það væri fimm nátta, og
við það var miðáð þegar menn sögðu
að tíðarfar mundi breytast upp úr
„fimmtinni“. Líkt á að verða veðurfar
á 2. og 3. vetrartungli eins og á því
fyrsta. — Nú kviknar tunglið kl. 19.52
og er sunnudagstungl.
16. GALLIDAGUR
(Gallusmessa). Þá eru 26 vikur af
sumri. Ef þá er „klárt veður“, er gott
vetrarmerki.
22. OKTÓBER 1253
var Flugumýrárbrenna.
?3. VETURNÆTUR
Svo voru kallaðir dagarnir milli sum-
ars og vetrar. Þá átti helzt öllum haust-
önnum að vera lokið, og í harðviðra-
samari sveitum var allt fé komið á
hús, nema hestar. Kýr voru oft komnar
inn fyr, en þó helzt það sums staðar
í Rangárvallasýslu, að kýr voru látnar
ganga úti meðan snjólaust var, jafnvel
fram á jólaföstu.
25. VETRARDAGUR FYRSTI
Þá hefst Gormánuður og á það þá
máske vel við hér að rekja hin fornu
íslenzku nöfn mánaðanna:
Gormánuð þann gumar kalla
sem gerir byrja veturinn,
Ýlir miskunn veitir varla,
vondan tel eg Mörsuginn.
Þá er von á Þorra tetri,
þenki eg Góu lítið betri.
Einmánuður gengur grár,
Gaukmánuður þar næst stár.
Eggtíð honum eftir rólar,
allvel lifir jörðin þá;
minnist eg á mánuð Sólar,
mun svo fleiri segja frá:
Miðsumar og Tvímán tel,
tek svo Haustmánuði vel.
í fornu letri finnst svo skráð,
færist þetta svo í lag,
vil því segja ef vel fæ gáð
vetur komi á laugardag.
SVIÐAMESSA
A Vesturlandi og Norðurlandi hét
einn dagur ársins Sviðamessa. Um
hana kvað Jón Thoroddsen svo:
Etum bræður ákaft Svið
oss svo hrokafyllum,
höfum tófu og hunda sið,
hungrum svo á millum.
A Norðurlandi var Sviðamessa sama og
fyrsti veirardagur. Þá var ekki skammt
-að annað en svið, og máttu menn eta
eins og lystin þoldi. — Annars mun
Sviðamessan ekki hafa verið bundin
við neinn ákveðinn dag. Sú var venjan
í sláturtíðinni, að sviðin voru látin
mæta afgangi, því að þau skemmdust
sizt, og sumum þóttu þau jafnvel betri
ef farið var að slá í þau. En þegar
gengið hafði verið frá öllum öðrum
sláturafurðum, var tekið til að svíða
sviðin. Voru þau þá stundum geymd
nokkuð áður en þau væri soðin, en þá
hér Sviðamessa.
27. OKTÓBER 1315
voru tekin upp bein Guðmundar
biskups góða. „Þá var það um haustið,
að Auðunn biskup lét eftir áeggjan
Hákonar konungs, leita legstaðar Guð-
inundar biskups, fyrst í Hólakirkjukór
og fannst hann þar ekki, fyr en biskup
sendi eftir Kolia smið. Kom Kolli og
miðaði glöggt á eftir sögu Jörundar
biskups í framkirkjunni. Fannst þar
kistá Guðmundar biskups og bein
hans, voru fótleggirnir auðkenndir af
hnútum og brotum, er hann hafði þol-
að. Lét Auðunn biskup gera nýa kistu
að beinum hans og fagurlega umbúa
með grind umhverfis og setja innar-
lega I kirkju fyrir framan krossinn
mikla“.
ÝMIS VEÐRATTUTEIKN
Það þykir góðs viti ef vötn og ár
leggur á haustin án þess að bólgna
upp.
Svo margir dagar sem eru frá fyrsta
snjó til næsta tunglkvartils svo marga
daga vill snjór koma á vetrinum.
Mörg brúðkaup á hausti vita á harð-
indi næsta vetur.
AÐ SPA 1 MILTI
Siður var um allt Norðurland, þegar
nautgripum var slátrað á haustin, að
skera tvo skurði þvert yfir miltið (í
lausu lofti) og negla það síðan upp á
þil. Það hét að spá vetri. Var ráðið
veðurlag af litum á miltinu. Vissi það
á gott ef miltið helt rauðum lit, en
illt ef það gránaði. Ef t. d. neðsti hluti
miltisins var rauðleitur, en miðhlutinn
gráleitur, varð fyrsti hluti vetrarins
hags<æður, miðhlutinn harður. Sumir
segja að halda skyldi miltinu með
vinstri hendi og bregða síðan hnífi á
það, helzt blindandi, og skera þrjá
skurði. Veturinn átti að fara eftir því
hvað skurðirnir voru djúpir, því harð-
ari sem þeir urðu dýpri. Spáði efsti
skurðurinn um fyrri hluta vetrar, mið-
skurðurinn um miðbikið og sá neðsti
um seinasta hlutann. — Sumir létu
duga að spá af miltinu hangandi í hendi
sér. — Ráða má og vetur af lit kinda-
milta; þau voru negld upp, en ekki
skorið í þau.
MEÐAL VIÐ LIÐAGIGT
Nú er talið að fundið hafi verið
upp nýtt meðal við liðagigt, og taki
það fram öllum eldri meðulum.
Þetta er tilbúið hormonameðal og
nefnist „hexadecadrol". En það er
enn á tilraunastigi og verður ekki
notað fyrst um sinn.
Það er talið 25 sinnum áhrifa-
meira en „hydrocortisone" og 6
sinnum áhrifameira en „predni-
sone“, sem áður hafa verið talin
beztu meðulin við liðagigt. Amer
ískur laeknir, sem reynt hefir þetta
nýa meðal á nokkrum sjúklingum,
sem önnur meðul dugðu ekki við.
segir að 16 sjúklingar hafi fengið
fullan bata.