Lesbók Morgunblaðsins - 08.04.1962, Blaðsíða 5

A U S T IÐ 1830 kvaddi
pólska tónskáldið Frederic
Chopin föðurland sitt, tvítugur að
aldri, og átti þangað ekki aftur-
kvæmt, meðan hann lifði. Ferðinni
var heitið til Parísar, sem varð að-
alheimkynni hans eftir þetta, en á
leiðinni hafði hann viðdvöl í ýms-
um borgum, m. a. dvaldist hann í
Dresden vikutíma. Þar kom hann
gestur á heimili Komar greifafrú-
ar og kynntist dætrum hennar
þremur.
Hin elzta þeirra, Delphine, var gift
Mieczyslaw Potocki greifa en hafði yf-
irgefið hann fyrir skömmu og horfið
heim til foreldrahúsa. Hún var orðlögð
fyrir tælandi fegurð og töfrandi þokka
en þótti nokkuð marglynd í málum
Douð/nn riður...
Framhald af bls. 4.
etraumur og fórviðri að auki, sem
þrýsti vatninu með ofboðslegum krafti
að ströndinni — en:
Hollendingar byggðu nýja gerð flóð-
garða eftir 1953, breikkuðu þá úr 20
inetrum í 90 og létu þá hlið, sem að
ejónum vissi vera aflíðandi og byggðu
á henni steingarða til að draga úr
krafti áhlaðandans.
Þjóðverjar voru byrjaðir á samskon-
er framkvæmdum, en fóru sér hægt.
Nýju garðarnir héldu allsstaðar.
hjartans. Hún var góður píanóleikari
og samdi smálög, en einkum er hún
sögð hafa verið ágæt söngkona.
Endurfundir í París
Skömmu eftir að fundum þeirra
Chopins bar saman í Dresden, settist
Delphine Potocka að í París. Vist er að
kunningsskapur hélzt með þeim, og
sumir ævisöguhöfundar Chopins hafa
gert mikið úr því, hve samband þeirra
hafi orðið náið. Hafa þeir taiið full-
sannað, að greifafrúin hafi verið fyrsta
ástkona Chopins og mikill áhrifavald-
ur í lífi hans, allt frá fyrstu París-
arórunum og fram til hins síðasta.
Hún hafði verið sá vinur Chopins, sem
hann ræddi við í méstum trúnaði, jafnt
um listræn efni sem einkamál, tón-
smíðar sínar og tildrög þeirra, álit sitt
á mönnum og málefnum og jafnvel
sínar leyndustu hugrenningar.
En sagan um ást þeirra og þessa
nánu vinóttu hefir hvergi varðveitzt,
nema í bréfum, sem fyrst urðu kunn
fyrir um það bil tveimur áratugum og
talið hefir verið, að Chopin hafi ritað
þessari vinkonu sinni.
Bréfin
Samvistir þeirra í París urðu ekki
langar. Frú Potocka lét til leiðast að
hverfa aftur til eiginmanns síns fyrir
þrábeiðni hans og ættmenna sinna. Og
Chopin stofnaði til ástasambands við
Aurore Dudevant (rithöfundinn George
Sand), sem frægt er. En þegar sam-
vistunum sleit, hófust bréfaskipti þau,
sem fyrr er getið, og sýnast þau hafa
haldizt allt fram til ársins 1849, er
Chopin andaðist.
í bréfunum er víða komið við. Sam-
kvæmt þeim hefir Chopin unnað frú
Potocka ævilangt og engri konu sem
henni. Við fáum að vita, að meira að
segja meðan hann hvíldi í örmum
Aurore Dudevant, hafi Delphine Pot-
ocka jafnan verið honum í hug. Hann
er mjög berorður um ástir þeirra og
sýnist draga fátt eitt undan.
Um vinnubrögð sín og tónverk segir
hann einnig margt og um viðhorf sitt
til samtíðarmanna og listbræðra. Sumt
af því er kunnugt af öðrum heimild-
um, en annað ekki, og ýmislegt kemur
heldur óþægilega á óvart.
Saga bréfanna
Munnmæíi höfðu verið á lofti um
tilvist þessara bréfa, en lítið eða ekk-
ert var um þau vitað fyrr en eftir
1940. í lok síðari heimsstyrjaldarinnar
fundust þau í bankahólfi í Varsjá, nokk
uð sviðin af eldi, sem hafði komið upp
■í bankanum í uppreisninni 1944, og
voru þau — eða einhver þeirra — sýnd
í þjóðminjasafninu í Varsjá í árslok
1945. —
Eigandi bréfanna, Paulina Czernicka,
sem var í ætt við Delphine Fotocka,
hélt erindi um þau í pólska útvarpið,
og 1946 birti hún um þau grein í vel-
metnu pólsku tímariti. Greininni fylgdu
ellefu kafiar úr bréfunum, og var einn
þeirra ljósprentaður. f öðru riti birtust
1947 nokkrir bréfkaflar til viðbótar,
og nú gátu þeir, sem um Chopin rit-
uðu, ekki gengið fram hjá þeim nýju
— og að sumu leyti óvæntu — við-
horfum, sem í bréfunum fólust. Chop-
in-stofnunin í Varsjá ráðgerði að gefa
út nýtt og stærra úrval úr þeim en
áður hafði birzt.
í bókinni „Líf og dauði Chopins"
(London 1951) eftir Casimir Wierz-
ynski, sem ég hefi undir höndum, eru
teknir upp margir kaflar úr þessum
bréfum, sumir áður óbirtir, og hefir
bókarhöfundur dregið af þeim veiga-
miklar ólyktanir um ævi Chopins og
ástir, list hans og starfsaðferðir, og seg-
ir þó, að það hljóti að taka talsverðan
tíma og vinnu að skýra til hlítar efni
bréfanna og samhengi, og sumt, sem
þar er sagt í hálfkveðnum orðum, sé
orðið lítt skiljanlegt, enda hafi bréfin
legið í þagnargildi um nærri hundrað
ára skeið.
Dómur sérfræðinganna
Nokkur vafl hefir þótt leika á um
sanngildi bréfa þessara, og hefir tais-
vert verið um þau deilt i ýmsum lönd-
um. Til þess að taka af allan vafa í
því efni, var seint á síðasta ári haldin
í Póllandi ráðstefna tónlistarsagnfræð-
inga og annarra visindamanna. Chopin-
stofnunin í Varsjá gekkst fyrir ráð-
stefnunni.
Heildarskýrsla um niðurstöður ráð-
stefnunnar mun vera væntanleg á næst-
unni, en í bróðabirgðayfirlýsingu, sem
forseti hennar hefir nýlega látið frá
sér fara, fer ekki leynt, hvers þarmuni
vera að vænta.
Það er afdráttarlaust álit hinna sér-
fróðu manna, að bréfin séu fölsuð', og sá
frú Paulina Ccernicka höfundur þeirra.
í skjölum, sem hún lét eftir sig, fund-
ust fleiri sams konar „ritgerðir" eftir
hana, alis 104 kaflar úr „bréfum Chop-
ins“. Aðeins nokkrir þessara kafla eru
meðal þeirra, sem þegar hafa komið
fyrir almenningssjónir. Frúin hafi sýni-
lega ætlað að gefa út miklu stærra
safn, en fyrst um sinn aðeins valið úr
þá kafla, sem hún taldi „bezt heppn-
aða“.
Það kom fram, að liún hafði haft
eins konar „Chopin-kapellu“ í bústað
sínum í grennd við Vilna. Hún hafði
stundað í Frakklandi rannsóknir í tón-
listarsögu og hafði til umráða allmikið
bókasafn. Sum af bréfunum eru sögð
vera tekin beinlínis upp eftir öðrum
höfundum. Frúin er talin hafa verið
Chopin. Teikning eftir George Sand.
geðbiluð, og í sjúklegri innlifun í ævi
Chopins hafi hún leiðzt til að skrifa
þessi bréf. Ennfremur þykir sýnt, að
sjálfsmorð frúarinnar (1949) standi í
sambandi við 100. ártíð Chopins.
Málfræðirannsóknir leiddu í ljós, að
sérkennileg orðatiltæki, sem þekkt eru
úr bréfum Chopins, koma einnig fyrir
í föisuðu bréfunum, en þau eru þar
helmingi tíðari en í ófölsuðum bréfum
tónskáldsins. Einnig koma þar fyrir
orðtök, sem ekki voru notuð í pólskri
tungu á þeim tima, þegar bréfin óttu
að vera skrifuð, og jafnvel ekki fyrr
en eftir fyrri heimsstyrjöldina. Niður-
staða af vitnisburði málfræðingsins er,
að bréfin séu rituð milli 1926 og 1945.
Jón Þórarinsson.
Bréf Beethovens...
Bréf Beethovens eru nýlega komin út
í nýrri heildarútgáfu (í enskri þýðingu)
hjá forlaginu Macmillan í London. f
safninu eru 1570 bréf. þar af 230, sem
ekki hafa birzt áður.
----oOo--
— og Mozarts
Bréf og skjöl Mozarts eru einnig vænt-
■anleg í nýrri heildarútgáfu á vegum
Mozarteum-stofnunarinnar í Salzburg,
í sambandi við heildarútgáfuna á verk-
um hans. í þetta safn verða tekin í tíma-
röð öll bréf Mozarts, sem þekkt eru,
svo og dagbækur hans, ferðaminningar,
og margt fleira. Ýmislegt. sem þarna
kemur fram, hefur ekki birzt áður.
Fyrsta bindið af fjórum kemur út á
miðju þessu ári.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5