Lesbók Morgunblaðsins - 08.04.1962, Blaðsíða 11

Etfir
Theódór Gurtnlaugsson
frá Bjarmalandi
O AÐ mun hafa verið um 8.
ágúst 1958, að kallað var
í mig og sagt að Grímsstaðir á
Fjöllum vildi heyra í mér. Ég þaut
inn og öskraði: „Halló, halló! Hver
er þar?“ „Það er Karl Kristjáns-
son,“ var svarað. Þá vissi ég strax
að nú voru bölvaðar tófurnar að
gera aðsúg að honum. Hann e.
nefnilega þeirra sálnahirðir á Fjöll-
ixm og hefur lengi verið, enda rok-
inn af stað um leið og hann fréttir
um lifandi tófu. Karl segir mér að
í dag hafi ferðamenn séð tvær eða
þrjár tófur, rétt við veginn norðan
við Ytri-Grímsstaðanúpinn sem bók-
staflega gláptu á þá. Og sennilega
séu þetta fullvaxnir hvolpar. Hann
biður mig að bregða nú við og
koma eins fljótt og mögulegt sé, því
nú sé upplagt að rekja slóðir í sand-
inum og moldarbörðum, sem þarna
er mikið af.
]V!orguninn eftir, elcLsnemma, för-
um við Guðmundur, eldri sonur minn,
á jeppa, með nauðsynlegan útbúnað og
hröðum ferðinni eftir mætti. Og auð-
vitað tókum við Karl vin minn með,
eins og ráð var fyrir gert, daginn áð-
ur. Og eftir örstutta stund erum við
komnir á stöðvarnar, þar sem tófurnar
sáust. Verst þótti mér samt, að nú voru
það ekki frúr, sem sáu þær, eins og um
árið, þvi þeirra umsögn reyndist ótrú-
lega rétt og árangur því góður. Það
haustið sögðu líka gangnamenn, sem
lögðu leið sína þar um, — svona í hálf-
um hljóðum, — að: „mikið helvítihefði
það verið gaman að hitta nú þarna
blessaðar frúrnar.“ —
Þessi dagur, með Karli, varð okkur
þó happadrýgri en við þorðum að vona.
Við fórum víða, svitnuðum mikið því
stafalogn var og steikjandi hiti. Við
náðum í þrjá yrðlinga, sem virtust
næstum fullvaxnir. Þeim varð á að
talfti undir við okkar geysi kröftuga
rebbagagg og komu þannig upp um sig,
enda allt læður. Á fjórða yrðlinginn
skutum við og lá liann við skotið. En
skyndilega rauk hann á fætur og hvarf
í djúpa vatnsgrafninga og geysi þétta
loðvíðirunna skammt frá, þar sem við
gáfumst upp við að finna hann. En
hvergi íundum við greni eða holu, sem
þeir höfðu haldið til í.
Margt benti til að hvolpar væru ekki
fleiri á þessu svæði. Einn af þeim var
mórauður en þrír hvitir. í rökkri um
kvöldið tók tófa nokkrum sinnum und-
ir við mig lengst vestur á söndunum,
í stefnu á Jökulsárbrúna nýju. Af gaggi
hennar að dæma virtist þar fara refur,
sem hélt sína stefnu til suðausturs, en
kærði sig kollóttan um þetta málæði í
kerlingunni. Guðm. og Karl komu auga
á hann í sjónauka, nokkur augnablik,
og sáu það á skottinu, svo ekki varð
um deilt, að hann var hvítur. Þá sló
ég því föstu að læðan hlyti að vera
mórauð og hefði komið upp hvolpunum
sínum, í fjallgarðinum, þrátt fyrir mjög
rækilega grenjaleit, eins og ávallt er
framkvæmd á Fjöllum.
Við dvölduin fram- við Ytri-Núpinn,
þar til dimmt var orðið og fórum svo
heim. Meira var ekki reynt við tóf-
urnar, þar sem ég þá fyrir skömmu
hafði skotið minn síðasta hvolp.
egar smalað var til rúnings á
Grímsstöðum, fyrstu dagana í júlí 1960,
eða eftir næstum tvö ár frá fyrrgreind-
um atburði, vantaði ótrúlega mörg
lömb undir ær, sem gengu á vissu
svæði, við fjallgarðinn, suðaustur af
bænum. Og það merkilegasta var, að
flest af þessum lömbum, sem hurfu,
voru tvílembingar. Og ekki greiddi það
heldur fyrir skilningnum að næstum
undantekningarlaust, var það annar tví-
lernbingurinn, sem hvarf, undan sömu
móður. Hinn var aftur vel sprækur og
bar engin merki eftir neitt mótlæti.
Til sannindamerkis um þetta vantaði
t. d. Karl bónda, eftir tveggja daga
smölun, um fyrrnefnd svæði, 11 eða
12 lömb. Og frændi hans, Benedikt Sig-
urðsson, sem þarna býr einnig, dró
seinni daginn út úr réttinni 19 ær,
sem allar áttu að hafa tvö lömb, en
aðeins níu af þeim fengu bæði lömb-
in, hvernig sem leitað var. Hinar fóru
aðeins með annað og virtust ánægðar
með það.
Þetta furðulega lambahvarf varð nú
fyrst alvörumál og vakti strax grun
um að tæfa væri þarna að verki, eins
og oft áður, þótt fleira gæti valdið
dauða þeirra. Því enginn minnist nú
lengur á Móra eða Skottu, sem einu
sinni höfðu gaman af að glettast til
við nágrannana. Aðeins tvö lömb fund-
ust dauð. Annað þeirra fannst norðan
við Víðihói, og talið af tófu, hitt suð-
ur hjá Syðri-Grímsstaðanúp og einn-
ig að líkindum bitið af tófu, en ekki
athugað sem skyldi. Hvorugt lambið
var svo nýlegt ,að ráðlegt þætti að
liggja í nágrenni þeirra, fyrir bítin-
um, sem bæri sig þá ekkert smáræði
um, þar sem á milli lambanna var yfir
20 km. vegalengd. Ákveðið var samt
að gera alvarlega leit ef annað hvort
fyndist nýdrepið lamb eða grunsam-
legar tófuslóðir, og liggja þá í nágrenni
við þá staði, næturlangt, í björtu veðri
til að byrja með.
Þegar hér var komið sögu þurftum
við Guðmundur að liggja eina nótt á
svonefndu Dragagreni, sem er langt
norðan við bæi. Fyrir tveimur nóttum
höfðum við náð þar læðunni og yrð-
lingum hennar, en ekkert orðið varir
við refinn. Engin slóð var sjáanleg í
nágrenni við gremð og hvergi léthann
sjá sig um nóttina. Allt benti til að
harm væri ekki uppistandandi og þá
að líkindum flaskað á eitri, sem af
mikilli samvizkusemi hefur verið bor-
ið út á Fjöllum, í áratugi og nú síðustu
vetur samkvæmt lögum. Við fórum
því frá greninu, eins og við komum,
nema hvað skapið var hálfu verra.
S kömmu fyrir hádegi komum við
í blíðaveðri í Grímsstaði, til skrafs og
ráðagerða við Karl bónda. Var strax
ákveðið að svipast fyrst í þekkt gren
í Syðri-Grímsstaðanúp og athuga jafn-
framt slóðir á þeirri leið allri, því
stafalogn hafði verið undangengnar
tvær nætur. Síðar skyldum við svo
svipast um fjallgarðinn austan við, sem
er geysivíðáttumikill, og þá aðallega á
því svæði, sem flestar lamblausu ærn-
ar höfðu haldið sig á. Nú skyldi reynt,
eftir megni, að komast fyrir ástæðuna
fyrir þessu lambahvarfi öllu.
Eftir að hafa fengið ósvikna hress-
ingu, eins og ávallt, hjá Guðnýju, konu
Karls bónda, keyrðum við í loftköst-
um fram að Ytri-Núp. Þar fór ég úr
jeppanum og í þeim ásetningi að leita
um svonefndan Grímsstaðadal og um-
hverfi hans, meðan að Guðmundur og
Karl, sem við auðvitað tókum með,
færu í Syðri-Núpinn.
í fyrmefndum dal náði ég tveimur
hvolpunum um árið, og fannst mér
hann gimilegur fyrir tófur, enda kom
þar fyrri hvolpurinn gaggandi langa
leið á móti mér. Bara ég yrði nú eins
heppinn. Það fór þó á aðra leið. Ég
fann aðeins tvær slóðir, nákvæmlega
eins og báðar nýlegar. Önnur slóðin
hafði beina stefnu að Grímsstaðanúp-
um, hin frá þeim.
Mér flaug strax í hug, að þarnahefði
þrællinn verið á ferð, því eftir ref
þótti mér líklegra að slóðin væri og
það jafnvel hvítan. Mér flaug strax í
hug refurinn, sem tók undir við mig
tveimur árum áður, enda búinn að fá
grunsamlegar bendingar um það, að
skeð gæti að þau skötuhjú væru enn
á fótum. En þær reikningsþrautir nefni
ég ekki hér.
Þegar ég er að nálgast veginn aft-
ur, utan við Núpana, sé hvar jeppinn
kemur á ofsahraða, sunnan veginn, sem
er þráðbeinn og sléttur. Ég undrast
stórum og veit ekki hvað veldur.. Ekki
er það svo fljótlegt né auðvelt að leita
í Grímsstaðanúpum, svo vel sé, eins
snarbrattir og þeir eru. Það gat bara
skratta kornið, ekki staðizt, að þeir
hefðu leitað í gamla, góða greninu, uppi
á Syðri-Núpnum. Til þess höfðu þeir
engan tíma. Gat það verið að þeir
hefðu rekizt á eitthvað nær? Og auð-
vitað tók ég sprettinn.
Þegar ég nálgast veginn, er Karl
bóndi kominn út úr bílnum. Ha! Það
leynir sér ekki að einhver skrattinn
er hlaupinn í hann. Hann spígsporar
og er eins og á nálum. Vonandi hefur
þó ekkert óhapp komið fyrir? Mér
flýgur margt í hug. Nei, nei. Þá stæði
hann hreyfingarlaus. Það er venjan,
þar sem sorgin ríkir. —
„Funduð þið nokkuð?“ öskra ég, þeg-
ar ég er kominiw í kallfæri.
„Ja-há. Við fundum helið. Hún er í
Syðri-Núpnum.“
Ég kom ekki upp orði fyrir mæði og
— undrun í ofanálag. Við stökkvum
inn í bílinn og af stað um leið heim
í Grímsstaði. Nú liggur mikið við.
Karl segir mér það helzta á leiðinni:
„Guðmundur þinn sá tófu á ferð, með
stóran hvolp, uppi á Syðri-Núpnum,
sunnan við Austara-Gilið. Hún var
mórauð en hvolpurinn hvítur. Þau
höfðu ekki hugmynd um hann. Svo
hvarf tæfa suður af en hvolpurinn för
að snúast' þarna. En — Guðmundur
fann líka annað. Hann fann eflings
lamb, gráan hrút, sem Benedikt hefur
átt, rétt við gilkjaftinn að austan. Þar
veit hann á kafi í loðvíðirunna, bitinn
á barkann fyrir nokkrum dögum, en
ekki snertur annað. Og hrafnarnir hafa
víst ekki einu sinni komið auga á hann.
Þessi hrútur var tvílembingur, fyrir-
málslömb og gríðarstór. Þessi tófa lifir
engu sultarlífi."
S amtalinu var ekki lokið, þegar
við renndum heim að Grímsstöðum,
eftir 2—3 klukkutíma ,og var þó ekki
svikizt um þann spölinn. Ég þurfti
nauðsynlega að hitta Kristján bónda
þar, og snaraðist til hans, þar semhann
stóð á hlaðinu. Hann sá að mér var
mikið niðri fyrir, enda var ég fljót-
ur að segja tíðindin. En þá rak ég aug-
un í annað, sem ég undraðist stórum,
jafnvel þó að hugurinn væri allur suð-
ur á Núpum. Hvert einasta mannsbarn,
sem ég sá, var prúðbúið. Hvað stóð eig-
inlega til? Og á hlaðinu stóðu jepp-
ar og einn með kerru, fulla af farangri?
Og — undir húshliðinni stóðu tvær
stúlkur og tveir piltar, sem renndu í
hlaðið rétt á undan okkur, á venjuleg-
um reiðhjólum. Stúlkurnar voru sól-
brunnar og hraustlegar, með sindur í
augum, og — svona hér um bil eins
klæðlitlar og Eva forðum, þegar skratt-
inn fór á stúfana við hana. Ég varð
svo hrifinn af þessu hátterni unga
fólksins og farartækjum þeirra, að ég
gat ekki annað en spurt piltana hvað-
an þau væru og hvert ferðinni væri
heitir. Úr Reykjavík var svarið og frá
Mývatnssveit komu þau, en hvert þau
ætluðu heyrði ég annað hvort aldrei,
eða það hefur dottið úr mér, því þá
greip annað hugann, alveg þrælatök-
um. Samt hafði ég rænu á því að lýsa
hrifningu minni á svona ferðalagi, því
tjöld og annar nauðsynlegur farangur
sá ég að var bundinn bæði á piltana
og reiðhjólin. Svo. tók ég stökkið vest-
ur í húsið til vina minna Karls og
Guðnýjar, undrandi og án þess að botna
neitt í öllu þessu prúðbúna fólki, á
laugardag. Eða — var ég sjálfur orð-
inn vitlaus í dagatalinu? Jæja-þá. Víst
gat það verið. Það hafði oft komið fyr-
ir mig á svona ferðalagi.
Þegar ég rak hausinn inn í vélar-
húsið hjá Guðnýju, tók fyrst skarið
af. Stendur þá ekki Karl bóndi, á
miðju gólfi, í skjallahvítri skyrtu, með
afturkembd hár, allur smurður og
strokinn og póleraður, eins langt nið-
ur og séð varð. Ég gat ekkert sagt af
undrun — og aðdáun. Svona snögg
....... .. Frh. á bls. 12
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H