Lesbók Morgunblaðsins - 24.06.1962, Blaðsíða 2

KoBERT Gordon Menzies er stór,
holdamikill og fríður sýnum, með höfuð
sem mmnir á einn af síðustu keisurum
Rómaveldis, og hann talar eins og sá
sem orðinn er vanur miklum völdum.
Og hann hefur fulla ástæðu til þess.
Eftir fremur fátæklega bernsku og glæsi
legan lögfræðiferil varð hann dóms-
málaráðherra Viktoríu-fylkis 38 ára
gamall, dómsmálaráðherra Ástralíu og
varaformaður flokks síns 41 árs gamall,
og forsætisráðherra í fyrsta sinn 44 ára
gamaii. Eftir að hann varð forsætis-
ráðlierra í annað sinn hefur hann nú
setið að völdum í 12 ár samfleytt, sem
er astralskt met og ekki líklegt til að
verða „slegið" í nánustu framtíð. Það
hlýtur að vera erfitt fyrir hann, þegar
hann tekur sér sæti á fremsta bekk þing-
salarins í Canberra, að gera sér í hug-
arlund, að það muni nokkurn tíma
verða skipað öðrum.
En Menzies hefur jafnan verið raun-
sær stjómmálamaður, svo honum hlýtur
að vera ljóst, að valdi hans er alvarlega
ógnað. í síðustu ríkisþingkosningum
náði Frjálslynda stjórnarsamsteypan,
eem hann leiðir, aðeins tveggja sæta
meirihluta í fulltrúadeildinni, og í öld-
ungadeildinni skiptust sætin næstum
jafnt milli stjómarinnar og stjórnarand-
etöðunnar. Almenningsálitið er að snúast
gegn stjóminni í vaxandi mæli, og svo
er að sjá sem klofningurinn í ástralska
Verkamannaflokknum, milli kaþólskra
hægriarmsins og hins hluta flokksins,
eem hefur hindrað valdatöku hans svo
lengi, muni nú loks verða útkljáður.
N.
X x ýafstaðin heimsókn Menzies til
Bretlands hafði því tvenns konar til-
gang: hann var að berjast fyrir því að
varðveita viðskiptaböndin við Bretland
og treysta öll önnur bönd brezka sam-
veldisins sem eru honum svo mikils
virði; hann var líka að berjast fyrir
sínum eigin völdum í Ástralíu. Ef til
vill veltur framtíð hans í ráðherrastóli
á árangrinum sem verður af för hans
til Lundúna.
Hvernig hefur Menzies farið með
völd sín, og hvernig hafa völdin farið
með Menzies? í einu tilliti hefur hann
verið lánssamur. Hann hefur verið við
völd í Ástralíu á tímum mikillar efna-
hagslegrar útþenslu, sem hófst í Kóreu-
styrjöldinni og hefur haldið áfram síðan
með ýmsum meira og minna alvarleg-
um afturkippum.
En þegar saga þessara ára er nánar
athuguð, er erfitt að komast hjá gagn-
rýni. Stjórn Menzies virðist oft hafa látið
sér nægja að ríða bylgjufaldinum, en
ekki gert sér far um að hafa stjóm á
honum. Öldugangurinn í efnahagslífi
Ástralíu hefur oft verið næstum brjál-
æðiskenndur. Þrisvar sinnum, árin 1952,
1955 og 1961, hefur orðið alger stöðvun
í efnahagslífinu eftir tímabil taumlausr-
ar verðbólgu.
Að vísu er ekki auðvelt að hafa hemil
á ört vaxandi efnahagslífi með sífelld-
um straumi innflytjenda, en margir gagn
rýnendur eru þeirrar skoðunar, að
stjórn Menzies hafi í rauninni aldrei
skilið þau öfl, sem voru að verki, og
þess vegna látið hjá líða að skapa
grundvöll fmmiðnaðar, opinberrar þjón-
ustu og flutninga fyrir útþenslima.
í utanríkismálum hefur Menzies rétti-
lega snúið sér æ meir að Bandaríkjun-
um til að efla varnir Ástralíu, en aug-
ljóst áhugaleysi hans og illa dulin fyrir-
litning á hinum nýju ríkjum Afríku
hefur valdið því, að Ástralía or orðin
hættulega einangruð. Þetta var ekki sér-
lega alvarlegt meðan Casey (nú Casey
lávarður) var utanríkisráðherra og
hamlaði á móti því, en þegar hann
sagði af sér í janúar 1960 gerði Menzies
þá regins'kyssu að gegna embætti ut-
anríkisráðherra sjálfur í tvö ár.
fívernig hafa völdin farið með
Menzies? Gagnrýnendur hans segja að
hann sé orðinn latur og sinni ekki leng-
ur heimaverkefnum sínum. Þetta er
e. t. v. ósanngjarnt. Menzies kvartar sjálf
ur yfir því með nokkrum rétti, að for-
sætisráðherra Ástralíu hafi bókstaflega
engan tíma til að vera latur, því hann
verði sjálfur að sinna alls konar verk-
efnum sem forsætisráðherra Bretlands
eða forseti Bandaríkjanna komi aldrei
náiægt.
Sannleikurinn er e. t. v. sá, að Menzies
er í eðli sínu stjórnmálamaður fremur
en embættismaður. Hann var upp á sitt
bezta á hinum erfiðu árum eftir ósigur
hans 1941, þegar hann safnaði saman
Frjálslynda flokknum og byggði hann
upp að nýju úr brotum Sameinaða
ástralska flokksins. Síðan hefur hann
einkum beitt frábærum hæfileikum sín-
um til að halda flokknum við völd og
færa sér í nyt misklíðina innan Verka-
mannaflokksins.
Hann hefur sérstakt dálæti á hinni
pólitísku baráttu, hvort sem hann skipt-
ist á fúkyrðum við námumenn í þétt-
setnum fundarsal eða tekur í lurginn
á stjórnarandstöðunni á þingi, að því
er virðist fyrirhafnarlaust. Þeir
sem heyrðu ræðu hans um Petrov-nefnd
ina munu ekki gleyma henni, en þá
gekk hann milli bols og höfuðs á hinum
seinheppna leiðtoga Verkamannaflokks-
ins, dr. Evatt. (Eins og kunnugt er var
Petrov rússneskur sendiráðsmaður sem
sótti um hæli í Ástralíu).
F yndni og mælska Menzies ásamt
aðsópsmiklum persónuleika eru beitt og
áhrifarík vopn, en þau afla honum ekki
vinsæida — hvorki meðal flokksbræðr-
anna sem óttast hann, blaðamanna sem
verða að þola háð hans og lítilsvirðingu
á blaðamannafundum, né meðal almenn
ings sem stundum fær harkalega útreið
hjá honum fyrir „vol og víl“. Ástralíu-
menn dást að Menzies og virða hann,
en þeim þykir ekki vænt um hann.
Ferðamenn eru oft undrandi yfir óvin
sældum hans, þegar þeir koma til Ástra-
líu.
í þröngan hóp getur Menzies verið
þægiiegur og skemmtilegur félagi, en
minnir þá mest á fursta frá endurreisn
artímanum sem slappar af með hirð-
mönnum sinum. Sé manni boðið upp á
glas með Menzies og ráðíherrum hans
í litla salnum við hliðina á ráðherraher
berginu í þinghúsinu í Canberra, verð
ur maður ævinlega dálítið hissa á því,
hve hóflaust allir viðstaddir hlæja og
klappa sjr á lær þegar Menzies segir
eina af sögum sínum. Af öllum ráðherr-
um hans er aðeins einn sem hefur áræði
og getu til að standa uppi í hárinu á
honum; sá heitir McEwen.
Xannski er Menzies stundum þreyttur
á þessari einsemd valdamannsins. Hon-
um þykir gaman að vera stór fiskur í
lítilli tjörn, en öðru hverju er eins og
tjörnin verði honum alltof lítil. Að
minnsta kosti hefur hann af fáu meiri
ánægju en bylta sér vlð og vlð f stærri
vötnum. Vandinn hefur hins vegar ævin-
lega verið að finna hæfilegt hlutverk.
Um skeið virtist sem hann mundi
erfa stöðu Smuts forsætisráðherra Suð-
ur-Afríku sem hinn virti og reyndi stjóm
málamaður brezka heimsveldisins, en
heimsveldið hvarf og í staðinn kom sam-
veldið, þar sem Menzies hefur aldrei
orðið reglulega hagavanur. Dr. Evatt lét
mjög að sér kveða hjá Sameinuðu þjóð-
unurn, en Menzies fyrirlítur þá stofnun
og telur hana aðeins vera vettvang
grautarhausa og hlutleysingja. Brezka
lávarðadeildin má muna sinn fífil fegri.|
Hvert átti hann þá að snúa sér?
Tækifærið virtist koma upp í hend-
urnar á honum í sambandi við Súez-
ævintýrið 1956. Menzies var í Washing-
ton þegar innrásin hófst. Sagt var að
hami hefði í fyrstu haft tilhneigingu
til að leggjast gegn stefnu Edens for-
sætisráðherra, eins og ástralski utanrík-
isráðherrann, Casey, gerði afdráttarlaust.
En Eden bað hann koma til Lundúna,
og eftir viðræður þeirra forsætisráð-
herranna var Menzies algerlega á bandi
Edens.
Síðar var Menzies kjörinn formaður
fimm-manna nefndar sem leggja átti til-
lÖgur Breta fyrir Egypta, en jafnvel
lagni og reynsla Menzies fengu ekki snú-
ið Nasser til samþykkis, enda hafði
Nasser réttilega reiknað dæmið þannig,
að Bandaríkin mundu ekki styðja vald-
beitingu. Þessi sendiför fór þv£ út um
þúfur og Menzies stóð uppi sem for-
mælandi vonlausrar stefnu.
M
■iTAenzies varð fyrir enn meira
áfalli á ráðstefnu forsætisráðherra sam-
veldislahdanna í Lundúnum í fyrra.
Hann afréð að tala máli Suður-Afríku,
ekki vegna þess að hann væri hlynntur
aparlheid-stefnunni þar — þó hann sé
sennilega ekki eins hneykslaður á henni
og margir aðrir — heldur vegna þess að
hann hefur ástríðufulla trú á samveld-
inu, einkanlega hinum eldri „hvítu“
samveldislöndum, sem hann telur einu
tryggu meðlimina.
Eftir tveggja tíma viðræður við Mac-
millan hélt Menzies að þeir hefðu komið
sér saman um formúlu, sem koma mundi
í veg fyrir úrsögn Suður-Afríku. En
eftir að Macmillan hafði eytt helgi með
Nehru kom hann fram með allt aðra
formúlu. Menzies fannst hann hafa verið
svikinn og smáður, og ekki bætti
úr skák að það skyldi einmitt vera
Nehru sem fór með sigur af hólmi.
Nehru er nefnilega ekki einn af eftir-
lætisleiðtogum ástralska forsætisráðherr
ans.
að má því gera ráð fyrir að end-
urfundir þeirra Menzies og Macmillans
á dögunum hafi ekki verið sérlega kær-
Framhald á bls. 13.
Utgefandi: H.f. Arvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstrœti 6. Sími 22480.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
16. tölublað 1962