Lesbók Morgunblaðsins - 24.06.1962, Blaðsíða 5

ver er ,Abram Tertz'?
Eftir ALAN MORAY WILLIAMS
UvER er hinn leyndardómsfulli
rússneski höfundur sem birtir nú smá-
sögur og ritgerðir í ýmsum helztu bók-
menntatímaritum Vestur-Evrópu undir
dulnefninu „Abram Tertz“? Ritstjórar
í París, Lundúnum og New York hafa
íýst því yfir, að hann sé sovétborgari
og verkum hans sé smyglað út úr Sov-
étríkjunum til birtingar vestan járn-
tjalds á svipaðan hátt og handritinu að
, Sívagó lækni“ var smyglað vestur
fyrir tjald. En opinberir starfsmenn
sovézku Rithöfundasamtakanna, sem ég
hafði tal af nýlega, neita þessu og
segja að sögurnar séu „falsaðar“.
Smásögurnar hafa birzt á síðustu
mánuðum í timaritunum „Combat“
(París), „Encounter“ (Lundúnum) og
öðrum þekktum bókmenntaritum í Ev-
rópu og Bandaríkjunum, og gagnrýn-
endur hafa farið mjög lofsamlegum
orðum um þær. í Englandi er Max
Hayward, sá sem þýddi „Sívagó lækni“
á ensku, að þýða úrval úr þessum smá-
sögum, sem gefið verður út í haust.
Ef sovézku embættismennirnir fara
með rétt mál, gætu sögurnar verið
eftir rússneskan flóttamann sem býr í
Evrópu eða Bandaríkjunum. Hins
vegar væri alls ekki erfitt fyrir sov-
ézkan höfund að smygla handritum
sínum út úr' Sovétríkjunum nú eftir að
samneyti sovétborgara við útlendinga
er orðið miklu auðveldara, jafnvel
þegar í hlut eiga starfsmenn vest-
rænna sendiráða í Moskvu.
Fyrir fréttamenn vestrænna blaða
er hins vegar ennþá mjög erfitt að ná
beinu sambandi við sovézka rithöf-
unda.
Áður en ég fór til Moskvu árið 1961,
aðvaraði sovézki ræðismaðurinn í
Kaupmannahöfn mig og sagði m.a.:
„Verið óhlutdrægur, herra Villy-Yams.
Ef þér reynist hlutdrægur mun ég
aldrei veita yður vegabréfsáritun aft-
ur“. Þegar ég kom til Moskvu, var
mér sagt að hver einasti rithöfundur,
sem ég bað um að fá viðtal við, væri
annað hvort fjarverandi frá Moskvu
eða gæti ekki hitt mig vegna veik-
inda.
í ár skrifaði ég aðalritara Rithöf-
undasamtakanna, Konstantin Fedin,
bréf mánuði áður en ég lagði af stað
til Moskvu og sendi honum lista yfir
tíu höfunda, þeirra á meðal hann
sjálfan, sem mig langaði til að hitta.
Ég bað líka Sir Fitzroy Maclean, for-
mann „Vináttutengsla Bretlands og
Sovétríkjanna“ í Lundúnum (sem ég
er meðlimur í), að skrifa Fedin fyrir
mína hönd.
En þegar ég kom til Moskvu 8. marz
sl. tjáðu starfsmenn Rithöfundasam-
takanna mér, að Fedin væri fjarver-
andi frá Moskvu og gæti ekki hitt
mig.
Frú Romanova sagði mér sama dag:
„Fedin fékk ekki bréf yðar þar sem
hann er veikur. En ég hef lesið það
og skal reyna að hjálpa yður“.
Síðan skýrði hún mér frá því, að af
ýmsum ástæðum væru allir rithöfund-
arnir, sem ég hefði viljað ná tali af,
ótilkvæmilegir, að tveimur undanskild-
um.
Kún sagði mér til dæmis, að Év-
geny Évtúsénkó, unga ljóðskáldið sem
vakti heimsathygli með ljóði sínu
„Babi Jar“, væri „mjög þreyttur eftir
nýafstaðið ferðalag til Kúbu og hefði
tekið sér hvíld úti á landsbyggðinni
langan veg frá Moskvu“.
Eini sovézlci höfundurinn sem ég
ætti aðgang að, þeirra sem voru á
lista mínum, sagði hún, væri Ilja
Ehrenburg, og hún hringdi í einkarit-
ara hans til að mæla okkur mót.
Ehrenburg, sem hafði heyrt að ég
skrifaði um sovézkar bókmenntir fyr-
ir „Figaro Litteraire“ og önnur tíma-
rit og dagblöð í Bretlandi og víðar,
féllst á að leyfa mér að eiga samtal
Framhald á bls. 6.
E g jief stundum velt því fyr-
ir mér síöustu árin, hvort þeir sem
mest hampa lýörœöinu geri sér
raunverulega Ijóst, hve djúpum rót
um hugarfar einrϚisins, eins og
viö þekkjum þaö t.d. úr kommún-
istaheiminum, hefur skotiö á meö-
al okkar. Hef ég þá einkanlega í
huga hinn kynlega ótta viö sjálf-
stæðar skoöanir, hiö hugsunar-
lausa samþykki á opinberum sjón-
armiöum, hvort sem í hlut eiga
ríkisvald, stjórnmálaflokkar eöa
aörar félagsheildir. Mér hefur t.d.
œvinlega þótt furöulegt, hve marg-
ir telja sig lcnúöa til aö hafa sömu
skoöanir á öllum málum eins og
flokkurinn sem þeir greiöa atkvœöi
á kjördegi. Jafngildir slíkt ekki af-
sali á sjálfstœöri dómgreind ein-
8taklingsins? Eöa hví skyldi þaö
nú oröiö þykja viöburöur, ef þing-
maöur tekur aöra afstööu til ein-
stakra mála en flokksbræöur hans?
Það er talaö um nauösynlegan
flokksaga og samheldni flokks-
brœöra, en hvaöan skyldi þessi
hugsunarliáttur vera runninn ef
ekki frá sjálfum erlcifjandanum?
Sé taliö nauösynlegt aö tileinka
sér hugarfar og baráttuaöferöir
óvinarins til aö sigrast á honum,
þá er lýörœöishugsjónin vissulega í
hœttu stödd og full ástœöa til aö
blása í hana fersku lífi.
Eg drep á
þetta vegna
þess aö mér
viröist sú ár-
átta stööugt
fœrast í auk-
ana hér á
lan di að
klessa á menn
einhverjum
fáránlegum
stimplum, ef
þeir dirfast aö taka sjálfstœða af-
stööu eða hafa aðrar skoöanir en
„meirihlutinn", „almenningur,c, „al-
þýðan“, „fólkiö“, svo nefnd séu nokk
ur af þeim meiningarlausu vígorð-
um, sem helzt er brugöiö á loft. Þessi
sífellda skírskotun til „almennings“
er í senn hlægileg og viösjárverð,
því hvaö vita menn yfirleitt um á-
lit almennings í einstökum atriö-
um? Það er sagt að „fólkiö“ vilji
liafa Ríkisútvarpiö andlaust, dag-
blööin leiöinleg, Þjóöleikhúsið list-
vana o.s.frv. Og hvernig vita menn
suo um þennan annálaöa „vilja
fólksins“? Jú, nokkrar iöjulausar
og geövondar kerlingar skrifa blað
inu sínu skammabréf, og hóta jafn
vel uppsögn, ef kvenhetjan í fram
liáldssögunni er dyggöasnauö, og
svipuö saga endurtekur sig ef í
einhverju er hallað á ákveðnar
stéttir eöa hagsmunahópa. Niöur-
staöan veröur sú, aö enginn þorir
aö segja œrlegt orö, þvi þaö má
alls ekki sœra þennan hóp, móöga
þetta byggöarlag, misbjóöa þessari
stétt — allt veröur ein fatneskja.
Bomholt menntamálaráðherra
Dana lét þess getiö nýlega, aö
hann vildi gera danska útvarpið
„hœttulegt“. Hann var sem sagt
oröinn þreyttur á hinni eilífu logn-
mollu, þessum lamandi ótta viö
átök og árekstra. Hann vildi blása
nýjum lífsanda í lýöræöiö, anda á-
ræöis og einurðar. Hvenær skyldi
þessi heillandi „hœtta“ hins sanna
frelsis halda innreiö sina í ís-
lenzkt menningarlíf og feykja burt
drunga hugleysis og pólitísks skœt-
ings, sem á ekkert skylt viö
hispurslausar umrœður frjálsra
manna?
s-a-m
16. tölublað 1962
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5