Lesbók Morgunblaðsins - 24.06.1962, Blaðsíða 8

Anton Webern. — Teikning eftir Kokoschka.
þaðan af síður var vitað, hvar hennar
mundi þá vera að leita.
Dr. Moldenhauer kaus því að fara
aðra leið. Hann rannsakaði hvaða her-
deild hefði þjónað á þessu svæði á þeim
tíma, þegar Webern féll, siðan hvaða
flokkar hennar hefðu verið í nánd við
Mittersill, og loks hafði hann upp á
nöfnum og heimilisföngum liðsforingj-
anna, sem voru fyrir þessu liði.
Heimilisföngin voru að sjálfsögðu
gömul og úrelt, en loks kom þó svar við
einu af þeim mörgu bréfum, sem dr.
Molden'hauer skrifaði liðsforingjunum.
Bréfritarinn mundi að vísu ekki sjálfur
eftir atburðinum, en hann hafði borið
sig saman við annan hermann, sem
mundi óljóst eftir honum, og sá hafði
haft tal af þriðja manni, sem bréfritar-
lnn hélt að mundi geta svarað spurn-
ir.gum dr. Moldenhauers.
ÞAB SEM GERÐIST
Og það gat hann. Nokkrum dögum
síðar kom skýrsla, staðfest með eiði, frá
manni sem hafði starfað við yfirheyrsi-
ur og sem túlkur á vegum hersins á
þessum slóðum, ásamt þýddri yfirlýs-
ingu, sem ekkja Weberns (en hún lézt
í Mittersill 1949, örsnauð) hafði undir-
ritað þegar eftir að atburðurinn varð.
Af þessum gögnum mátti ráða, hvað
gerzt hafði: Webern-hjónin höfðu verið
boðin til kvöldverðar til dóttur sinnar
cg téngdasonar, Benno Mattel. Ungu
hjónin áttu við betri kjör að búa en
Webern og kona hans, vegna „svarta-
markaðsviðskipta", sem algeng voru í
þá daga. En ekki munu Webern-hjónin
hafa vitað um þetta, og hitt var þeim
að sjálfsögðu ókunnugt, að einmitt
þetta lcvöld höfðu Ameríkumenn valið
til að egna gildru fyrir Mattel.
ÓHAPPAVERKIÐ
v
„ * ið komum", segir í yfirlýslngu
frú Webern, „. .um kl. 20.00. Tengdason
ur minn, Benno Mattel sagði okkur að
hann ætti von á Ameríkumönnum síðar
um kvöldið. Þegar þeir komu, um kl.
HVERNIG DÓ ANTON WEBERN?
AÐ KVÖLDI 15. september
1945 var Anton Webern
skotinn til bana í Alpaþorpinu
Mittersill í vestanverðu Austur-
ríki, þar sem hann hafði dvalizt
síðustu mánuði styrjaldarinnar. Það
var amerískur hermaður, sem verk-
ið vann.
Þessi atburður vakti ekki sérlega
mikla athygli, enda ekki einsdæmi á
íyrstu vikunum eftir stríðslokin. Nafn
Weberns var naumast þekkt meðal ann
arra en þeirra, sem sérstakan áhuga
höfðu á samtímatónlíst. Hann hafði ver
íð meðal fyrstu nemenda Arnolds
Schönbergs, og verk hans þóttu ákaf-
lega nýstárleg, en þau voru smá í smíð-
um og ekki mörg. Engan grunaði þá, að
innan fárra ára mundi hann vera orð-
inn aðalátrúnaðargoð og fyrirmynd
yngstu tónskáldanna margra, virtur af
öllum, sem fylgzt hafa með tónlistar-
þróun 20. aldarinnar, hvort sem þeir
aðhyllost stefnu hans eða ekki.
ranmsókn HAFIN
IVIikil hula hefir verið vfir þess-
um atburði, og lítið verið gert til að
upplýsa hann, þar til nú fycir þremur
árum að amerískur tónlistarfræðingur,
dr. Hans Moldenhauer að nafni, einsetti
sér að komast fyrir um hið sanna í þessu
máli. Niðurstöður sínar hefir hann nú
nýlega gefið út í bókarformi: „The
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Death of Anton Webern“. By Hans
Moldenhauer. Útgef. Vision Press.
Þegar hann ákvað að takast þetta
verk á hendur, hafði hann verið á ferð
í nágrenni við Mittersill, komið að gröf
tónskáldsins og séð húsið, þar sem ó-
happaverkið var unnið. Á því sáust enn
íör eftir byssukúlur.
Dr. Moldenhauer rak sig fljótt á það,
að þær frásagnir, sem til voru af þess-
um atburði, voru mótsagnakenndar, og
engin þeirra gaf neina viðhlítandi skýr-
ingu á því, hversvegna Webern var
skotinn. Eftirgrennslanir meðal tónlist-
armanna báru engan árangur. Dr. Mold-
enhauer ákvað því, að snúa sér beint
til utanríkisráðherra og varnarmálaráð-
herra Bandaríkjanna. Ráðherramir og
starfslið þeirra tóku málaleitun hans
frábærlega vel, og var ekkert ómak
sparað af þeirra hálfu til bess að upp-
lýsa .þennan hörmulega atburð.
MARGVIST.fgtr
ÖR*>UGLEIKAR
E n þrátt fyrir þennan velvilja og
hjálpfýsi amerískra stjórnarvalda, var
enn við margvíslega örðugleika að etja.
Enginn vissi, hvort nokkur skýrsla
rnundi vera til um atburðinn, né heldur
hverskonar skýrsla, ef einhver væri, og
21.00, fórum við hjónin og dóttir okkar
mn í næsta herþergi, þar sem börnin
sváfu."
Mattel gekk í gildruna og var hand-
tekinn af tveimur Bandaríkjamönnum.
Annar þeirra fór síðan út og átti að
gæta dyranna. Á sömu stundu varð
Webern gripinn löngun til að kveikja í
amerískum vindli, sem tengdasonur
hans hafði gefið honum. En hann vildi
ekki spilla loftinu í herberginu, þar sem
barnabörn hans þrjú sváfu, og gekk því
út. Þar rákust þeir saman í myrkrinu,
hermaðurinn og hann.
Anton Webern var mjög smávaxinn
maður, og hafði undanfarið verið veik-
ur, svo að hann var aðeins um 50 kg. að
þyngd. Hann var allra manna hægastur
og mildastur í framkomu, og hann gat
ekkert hafa vitað um bað, sem fram
hafði farið í eldhúsinu, meðan hann var
í barnaherberginu. En þarna í myrkr-
inu, í framandi landi,, sem hafði til
skamms tíma verið óvinaland, greip
ótti hermanninn, sem alltaf hafði verið
taugaveill, og hann hélt, að ráðizt hefði
verið á sig. Hann missti stiórn á sér og
skaut þremur skotum. Eitt af beim
hæfði Webern í kviðinn. Hann reikaði
aftur inn í húsið, andvarpaði „Es ist
aus“ (Það er búið) og missti meðvitund.
Hann lézt skömmu síðar.
EFTIRLEIKURINN
Dr. Moldenhauer hafði upp á hin-
um hermanninum, sem staðið hafði að
handtöku Mattels. Staðfesti hann bað,
sem falizt hafði í fyrrnefndum gögnum,
og gat aukið þar nokkru við. Maðurinn,
sem óhappaverkið hafði unnið, hét
Raymond N. Bell og hafði verið mat-
reiðslumaður i hernum. Þennan mann
vildi Moldenhauer hafa samband við.
Það tókst ekki. En bréf, sem hann fékk
frá ekkju Bells, lýsir eftirleik þessa
harmleiks með svo miklu látleysi og svo
umbúðalaust, að ástæða er til að láta
það koma fram óstytt:
Kæri dr. Moldenhauer,
Ég hefði viljað svara bréfi yðar fyrr,
en ég.hefi verið veik, og ég er líka
skólakennari, og það tekur svo mikið
af tima mínum.
Ég skal gefa yður upplýsingarnar,
sem þér báðuð um í bréfi yðar. Síðara
skírnarnafn mannsins mins var Nor-
wood. Fæðingardagur hans var 16.
ágúst 1914. Við eigum einn son, sem
verður 21 árs í júni. Starf mannsins
míns var matreiðsla í veitingahúsum.
Hann dó af áfengisnautn.
Ég veit mjög lítið um slysið. Þegar
hann kom heim, sagði hann mér, að
hann hefði orðið manni að bana við
skyldustörf sín. Ég veit, að þetta lá
mjög þungt á honum. Þegar hann varð
drukkinn, sagði hann alltaf: „Ég vildi
að ég hefði ekki drepið þennan mann“.
Ég er sannfærð um, að það átti sinn
þátt i veikindum hans. Hann var mjög
góður maður og honum þótti vænt um
alla. Slíkar eru afleiðingar styrjalda.
Það eru svo margir, sem þjást. Ég veit
ekkert um einstök atvik.
Ef ég get veitt yður einhverja frek-
ari aðstoð, skal ég gera það með á-
nægju.
Yðar einlæg
(frú) Helen S. Bell.
Þannig — svona hörmuleg og þó, á
ófriðartímum hversdagsleg — er sagan
af því, hvernig snillingurinn Anton
Webern lét lífið, og hver urðu örlög
þess óhappamanns, sem varð honum
að bana.
(Stuðzt við grein í „The Observer").
J. Þ.
Raymond N. Bell, banamaður Weberns.
Eins og kunnugt mun vera, er
Jóhannes páfi XXIII mjög vinsæll
meðal kaþólskra manna um heim
allan, ekki sízt samlanda sinna á
ítalíu. Segja þeir margar sögur af
þessum glaðværa og hispurslausa
öldungi.
Þó Jóhannes páfi lifi mjög fá-
brotnu og reglusömu lífi, hafa lækn-
ar hans ráðlagt honum að fá sér við
og við viskí-glas til að örva blóð-
strauminn, enda kvað slíkt vera
hollt gömlum mönnum. Jafnframt
hefur honum verið ráðlagt að hreyfa
sig sem mest, og fær hann sér dag-
lega langar gönguferðir í hinum
fagra garði Vatíkansins.
Nú segja Rómarbúar, að léttlynd-
ari prestar Vatíkansins hafi gefið
páfanum nýtt heiti, sem eigi vel við
hann. Þeir kalla hann einfaldlega
„Johnnie Walker“.
16. tölublað 1962