Lesbók Morgunblaðsins - 24.06.1962, Blaðsíða 9

Tóku þeir þá eftir því, að stöku sinn-
um hreyfðust augu sofandans mjög ört,
og að þetta kom fram um leið á sívaln-
ingnum, sem sérstakur flokkur af
bylgjum. Hver augnahreyfing tók
minna en sekúndu. Flokkurinn gat hins
vegar tekið allt frá 3 mín. upp í 55 mín-
útur. Kleitmann nefndi bessi tímabil
svefnsins REM (rapid eye movements:
hraðar augnahreyfingar). Þegar cardi-
otachometer, eða hjartsláttarmælir, var
tengdur við sofandann, kom í ljós að á
þessu tímablii jókst hjartslátturinn tals
vert.
Það var greinilegt, að á þessu tíma-
bili var eitthvað að gerast í hinum sof-
andi heila, sem var áhrifamikið og tók
athyglina fangna.
K
. leitmann kom í hug, það sem
kallað er í Science Digest, „brilliant
hunch“ eða innblástur, bótt tæplega
myndu merin kalla það svo stóru orði
á íslandi: að sofandann væri að dreyma!
Það sem er merkilegra, er það, að
hann ákvað, að eina leiðin til að ganga
úi skugga um skoðun sína, væri sú, að
vekja sofandann meðan á REM bylgj-
unum stóð, og spyrja hann: Er big að
dreyma? Og tók sér fyrir hendur að
xannsaka þetta.
Af 27 uppvakningum, meðan á REM
MERKILEGAR RANNSÓKNIR á
draumum og ástandi dreymandans
f MAÍ HEFTI „Science Digest" er
fróðleg grein um draumarannsókn
ir, sem framkvæmdar hafa verið
í Bandaríkjunum.
VIÐ draumarannsólcnir var
stuðzt við áhald, sem
nefnist hinu vandlesna nafni „el-
ectroencephalograph“. (Eg vona
að setjarinn ruglist ekki í ríminu!)
Til styttingar er þetta áhald
nefnt EEC, og það var einmitt
þess konar áhald sem mig og fá-
eina góða vini mína og skólabræð-
ur vantaði árið 1921, eða fyrir
rúmum 40 árum, þegar við stóð-
um á kyrrlátum síðkveldum á
Doktorsstígnum. nálægt Vestur-
götu 25B, og vorum sannfærðir um
það, að heilinn hlyti að varpa frá
sér rafbylgjum, sem unnt ætti að
vera að mæla með einhverjum
ráðum!
Þá var þetta, held ég, eintóm og
ösönnuð ágizkun. En nú er svo bomið,
eins og menn vita, að menn geta mælt
rafstrauma þá sem stjórna hreyfingum
vöðvanna, og að því hlýtur einhvern
tíma að koma, að menn geti einnig
mælt, eða tekið við á viðtæki þeim út-
varpsbylgjum, sem kunna að fylgja
hugsun, eða starfsemi heilans.
Þegar athugun er framkvæmd á
þeim, sem orðið hafa fyrir einhvers
ikonar hjartasjúkdómi, þá eru fektar
tengingar við vissa hluta líkamans, sem
cýna á rafmagnsmæli, og skrifa niður
á pappírsræmu, þá rafstrauma, sem
koma frá starfsemi hjartans. Séu þessir
Straumar óeðlilegir á einhvern hátt,
Bem sést strax af því, hvernig bylgj-
urnar eru í laginu, og á hvern hátt þær
fylgja hver annarri, þá hefur hjartað
orðið fyrir einhverju áfalli. Æðar hafa
e. t. v. stiflazt meira eða minna o. s.
frv.
sama hátt er unnt að mæla við-
brögð heilans. Endar rafmagnsþróðanna
eru þá tengdir við hauskúpuna, þannig
að hinar mörgu milljónir heilasella, sem
sífellt eru starfandi og sem framleiða
veika rafstrauma, verði látnar tjá sig
gegnum milljónföldun áhrifanna í fjar-
rita, þar sem penni skrifar niður
heildarviðbrögð þeirra, á hverju augna-
bliki, eins og bylgjulínu eða brotna
línu, með mismunandi háum og mis-
munandi djúpum og löngum bylgjum,
miðað við tímann.
TÆKNI OC VtSINDI
Sá, sem helzt mun mega nefna frum-
kvöðul slíkra mælinga, á viðbrögðum
heilans hjá sofandi og vakandi manni,
nefnist prófessor Nathaniel Kleitmann
og er frægur sálfræðingur við Ohigago
báskóla. Fyrstu tilraunir hans áttu sér
stað á sofandi ungbarni árið 1952.
Hér er ekki rúm til að birta nema
litið eitt af niðurstöðum rannsókna pró-
fessors Kleitmanns. Verður því að
slikla á stóru.
E
I itt af því, sem veítt var athvf»li
við síðari tilraunir, var að augu sofand-
ans hreyfðust á mismunandi hátt í
svefninum. Og með því að vekja dreym-
andann og spyrja hann strax um
drauma sína og bera saman drauminn
og augnahreyfinguna, fengust markverð
ar upplýsingar, sem einnig voru bornar
saman við linuritið og bylf'iurnar á raf-
straumsritanum EEC. Af þessu voru
síðar dregnar ályktanir:
1) Vakandi heili, sem hvílist, augun
lokuð, sendir frá sér jafnar bylgjur, 8
til 13 á sek.
2) í djúpum svefni eru bylgjurnar
stórar og hægar, 1% til 2 á sek.
3) Um leið og athygli heilans vakn-
ar, eða hann fer að hugsa, hverfa allar
bylgjur í einu vetfangi.
Nótt eftir nótt horfðu Kleitmann og
lærisveinn hans Aserinsky á hinn hæg-
genga sívalning, þar sem rafpenninn
ritaði niður heilabylgjur hins sofandi
manns.
bylgjum stóð, fengust 20 draumar.
Til þess að athuga hvernig á stæði
hjá sofandanum með drauma begar
ekki var um REM bylgjur að ræða, voru
íramkvæmdar 23 vakningar, en af þeim
voru aðeins í fjögur skipti endurminn-
ingar um drauma.
Samtals enduðu tilraunirnar með því,
að af 192 vakningum, meðan á hröðum
augnahreyfingum stóð, REM, mundu
þeir sean vaktir voru 152 sinnum
drauma. Svarar þetta til 80 af hundraði.
Samt sem áður gátu hinir sömu í 15
skipti af 16 ekki munað að þá hefði
dreymt neinn draum er þeir vöknuðu
næsta morgun.
Jafnvel þá, sem töldu sig aldrei
dreyma neitt, var að dreyma, er þeir
voru vaktir, meðan á REM ástandinu
stóð, og þó mundu þeir ekki neitt næsta
mórgun!
Bendir þetta til, að draumar séu
miklu algengari og almennari en menn
grunaði.
Jt\ rið 1953 tók William Dement,
læknisfræðistúdent, við áframhaldi
rannsókna Aserenskys, sem lokið hafði
prófi sinu. Héldu svo Kleitmann og
Dement áfram athugunum.
Af þessu siðara samstarfi varð merki
legur árangur, ekki sízt að þakka
Dement. Dement hélt sem sé áfram
mælingum og athugunum í lengri lotum
en áður. Var þetta m. a. í sambandi við
athugun á svefni geðveilla manna, af
þeirri gerð er nefnast schizophrenics,
eða geðklofningar.
En draumar þeirra virtust heldur flat
ir og viðburðalitlir að dómi rafbylgj-
anna.
Hin þýðingarmikla niðurstaða fékkst
a allt annan hátt: Dement fann sem sé,
að REM bylgjuflokkarnir sem nefna
mætti einskonar rafmagnsbrim, komu
ávallt þegar greinileg, hröð, „tíu-
bylgju-á-sek.“ heilabylgja var á ferð-
ijini á línuritinu.
REM bylgjurnar eða heila-rafbrimið,
gat komið og horfið. En hinar hröðu
heilabylgjur héldu áfram að skrá sig
á línuritið jafnt og þétt. Og ef þær
hættu, þá kom ekki heldur neitt heila-
brim, eða REM, öðru nafni.
' Unnt var að fá vit í þetta, segir
í Science Digest, ef taka mátti REM
bylgjurnar sem vott um bað, að dreým-
andinn væri að fylgjast með sundur-
slitnum atburðum í sjálfum draumin-
um, þar sem aftur á móti hin hraða
bylgjuhreyfing merkti aðalgang draums
ins eða draumasambandið.
■t\t áframhaldandi tilraunum og
abhugunum kom margt í ljós:
Meðal annars virðist svo að menn
dreymi yfirleitt, á 8 tíma venjuiegri
nótt, 4 til 5 drauma. Eins virðast draum
arnir lengjast, eftir því sem líður á
nóttina, þannig að síðasti draumurinn
er oft 4 sinnum lengri en hinn fyrsti.
Fyrsti draumurinn tekur yfirleitt um
10 mínútur. Síðan líða um 90 mínútur
unz næsti draumur kemur, sem er um
3 klst. eftir að gengið var til svefns.
Nú líða um 90 mínútur á ný. Og
þriðji draumurinn tekur um 24 mínút-
ur.
Eftir u. þ. b. 6 klst. svefn kemur fjórði
öraumurinn og stendur um 28 min.
Milli 7. og 8. svefnstundar dreymir
menn á ný og vakna venjulega frá þeim
draumi.
Þannig eyða menn, af 8 klst. venju-
legum svefni, meir en 1% klst. í
druma. Og draumarnir koma á tíma-
vissan hátt, með 90 mínútna millibili.
Og þeir lengjast, eftir því sem líður á
svefntímann.
Að lokum skal getig einnar merkt-
legrar niðurstöðu, en hún er sú, að
draumarnir séu ekki stuttir, eins og
margir ímynda sér. Heldur svari tíma-
iengd draumsins til þeirrar timalengd-
ar, yfirleitt, sem sá atburður sem
dreymt er um myndi krefjast í tíma,
á eðlilegan hátt, ef hann ætti sér raun-
verulega stað.
Er þetta auðvitað gagnstætt því, sem
fólk ímyndar sér yfirleitt.
Einkennilegt er, að áður en REM
bylgjuhreyfingin eða draumbrimið byrj
ar, er dreymandinn oft órólegur og
hreyfir sig og byltir sér til. En um leið
og draumurinn byrjar, stillist dreym-
andinn og draumhyglin virðist beinast
að einhverju, sem fyrir hann ber.
Minnir þetta á áhorfanda í kvik-
myndahúsi, sem skimar í ýmsar áttir og
er órólegur, unz kvikmyndin hefst. En
sit.ur þá kyrr og athugull.
Á sama hátt byrjar dreymandinn að
bylta sér, um leið og drauminum er
lokið.
I-J g má nú ekki rúmsins vegna
hafa þetta lengra. En ekki þykir mér
ófróðlegt að lesa um þessar tilraunir og
ethuganir. Og vel virðast þær koma
Framhald á bls. 13.
0 1 2 3 4 5 0 7
Svörtu fletirnir eru draumatímabil. Lóðréttu tölurnar tákna dýpt svefnsins og
láréttu tölurnar gefa til kynna svefnstundirnar.
16. tölublað 1962
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 9