Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1963, Side 6

og skriftafaðir keisarans í Miklagarði,
sem þá var Níkefóros Fókas, og lagði
sá fram fé til klausturbyggingarinnar og
lýsti klaustrið óháð öllu veraldlegu
valdi öðru en keisaranum. Eftir morð
þessa keisara ihélt böðull hans og eftir-
maður, Tzimískes, áfram að senda fé
til Lavra.
í ár hefur því verið mikið um dýrð-
ir á Aþos — margt mektugt stórmenni
og skrautlegt lagt þangað leið sína, en
að sjálfsögðu allir verið konu- og kven-
mannslausir, sem eftir atvikum hefur
glatt menn eða gramið. Meðal annarra
fóru þangað þeir feðgar Páll Grikkja-
kóngur og Konstantínos, og mun Frið-
riku drottningu hafa fallið stórilla að
verða að hírast heima eins og hver
önnur venjuleg kona, enda hefndi hún
þess grimmilega seinna á árinu þegar
hún neyddi mann sinn til að fylgja sér
til Lundúna og steypti um leið stjórn
landsins og kom allri pólitík þar úr
skorðum.
E kki svo að skilja, að' Aþos hafi
verið óþekkt stærð fyrir daga munka
og dýrlinga. Öðru nær. Fjallsins er
víða getið í fornum ritum. Aiskýlos,
fyrsta mikla harmleikaskáld Grikkja,
kallar það „tind guðs“, og má vera að
þaðan hafi kristnir menn hugmyndina.
A þessum „tindi guðs“ logaði einn eld-
anna, sem fluttu boðin um fall Tróju til
Mýkene. Enn sjá ferðamenn leifar af
skurðinum sem Xerxes lét grafa um
skagann þveran til að komast hjá frek-
ari skipamissi fyrir skagatánni. Þeir
feðgar, Daríos og Xerxes, misstu báðir
herskipaflota sína við Aþos. Síðar voru
reistar borgir í fjallshlíðunum, og átti
Pallas Aþena þar m.a. helgidóm, svo
snemma hefur staðurinn komizt undir
áhrifavald kvenna, þó ekki yrði þeirra
kyn að sama skapi aufúsugestir þar.
Margir munkar á Aþos trúa því enn
þann dag í dag, að Aþos sé freistinga-
fjallið sem Jesús var leiddur upp á af
djöflinum og sá þaðan öll ríki veraldar
og þeirra dýrð. Er slík trú kannski ekki
eins galin og ætla mætti í fyrstu, því
í l*j örtu veðri gefur að líta frá tindinum
sjálfan Miklagarð í allri sinni dýrð,
vesturströnd Litlu-Asíu og austurströnd
Grikklands og margar eyjar þax á
milli. Helgar sagnir herma enn, að
María guðsmóðir hafi ásamt Jóhannesi
postula hrakizt til Aþos í stórviðri, þeg-
ar þau voru á leið til Kýpur, og snúið
öilum íbúunum til kristni. Það bar til
með þeim hætti, að heiðnu líkneskjurn-
ar töluðu til fólksins á staðnum og skip
uðu því að falla fram og tilbiðja heilaga
guðsmóður. Hún skírði fólkið og skoð-
aði Aþos upp frá því sem sérstaka gjöf
sér til handa frá syni sínum.
E n allt er þetta skeið í sögu stað-
arins myrkri hulið. Af einhverjum or-
sökum hafa borgirnar hrunið, kannski
í jarðskjálftum, og einsetumenn síðan
leitað þangað á flótta frá skarkala heims
ins. Hvergi í veröldinni man ég til að
hafa gist friðsælli stað og heilnæhiari
sálinni.
Meðan Aþanasíos var að reisa Lavra-
klaustrið syðst á skaganum, undir hinu
tígulega fjalli, á María guðsmóðir að
Ihafa vitjað hans og heitið honum ei-
lífri vernd yfir klaustrinu sem hann var
að reisa. Áður en hann lézt árið 1000,
höfðu safnazt í klaustrið til hans 80
munkar og nokkur önnur klaustur verið
reist á skaganum.
Þetta var sem sé að gerast um svipað
leyti og íslenzka þjóðveldið varð til;
Lavra reist rúmum þremur áratugum
eftir stofnun Alþingis á Þingvöllum.
Síðan hefur fátt breytzt á Aþos nema
klaustrum hefur fjölgað og þau hafa
stækkað, munkarnir hafa skipt um and
lit og þeim hefur ýmist fækkað eða
fjölgað. Allt annað hefur haldizt óbreytt,
Rússneska klaustrið Pandeleimonos, sem var stærst klaustranna á Aþos.
únisma og kapítalismá í stóra heimin-
um þessa stundina.
Níu klaustranna á Aþos eru það sem
nefnt er iddíórýþmó (með eigin rýtma),
þ.e.a.s. munkarnir eru mikið til sjálf-
stæðir, mega safna eignum og lifa eins
og kapítalistar. Þeir eta hver í sinum
klefa, hafa gjarna þjóna eða aðstoðar-
menn og sækja kirkjur að vild (auð-
vitað hefur það sjálfræði skynsamleg
takmörk). í þessum klaustrum er ábót-
inn kosinn til eins árs í senn af nokk-
urs konar „yfirmunkum", sem eru fá-
menn yfirstétt í klaustrinu og ráða þar
lögum og lofum. Við hlið sér hefur á-
bótinn svo ráð sem takmarkar mjög vald
hans. Þessi níu klaustur eru yfirleitt auð
ugri og mun betur haldin en hin klaustr
in ellefu. sem 'eru kínóvíon („samlífis-
klaustur“). Þar er munkunum allt sam
eiginlegt, þeir eru eignalausir með öllu,
matast saman daglega og vinna úti á
ökrunum þegar þörf krefur. Fyrir þeim
læður ábóti sem ríkir ævilangt, og er
agi góður. Ábótinn hefur þó aðeins ó-
skorað vald í andlegum efnum. í öðr-
um málum hefur hann samráð við tvo
eða þrjá epítrópí, sem árlega eru kosn-
ir af öldungum hvers klausturs.
Kínóvíon-skipanin er hið upphaflega
form alLra klaustranna á Aþos. En þeg-
ar auður þeirra jókst og velsæld í byrj-
un 15. aldar kom fram krafan um auk-
ið frelsi einstaklingsins. Sú krafa var
vitaskuld fram borin af Grikkjum, því
þeir segja ekki skilið við einstaklings-
hyggjuna, þó þeir fari í munkakuflinn.
Slövum virðist hins vegar eðlilegra að
búa í kínóvíon-klaustrunum.
1. ví er stundum haldið fram að
iddíórýþmó-skipanin sé eldri en hin, þar
sem í öndverðu var um að ræða sam-
félag svo til óháðra einsetumanna eða
lítilla flokka. En þegar Aþanasíos
stofnaði hið fyrsta eiginlega klaustur á
Aþos og lagði þar með grundvöllinn að
munkaríkinu, valdi hann kínóvíon-form
ið. Á 16. öld hurfu öll klaustrin aftur til
þessarar skipunar, en nú hafa sem sagt
níu þeirra breytt til á ný. Það er eft-
irtektarvert, að klaustrin tóku ævinlega
upp kínóvíon-formið þegar í óefni var
komið hjá þeim siðferðilega. Dygði
ekki sú breyting til að kippa ástandinu
i lag, var til kvaddur heilagur einsetu-
maður — á sama hátt og heimspek-
ingar voru kallaðir á vettvang þegar
þessir stranglífu afneitarar veraldar-
vafstursins? Ævi þeirra er ekki annað
en sama viðlag við sama söng árið út
og árið inn: tíðagerð, matur, svefn ...
Og þó er þessu raunar dálítið misskipt
milli munkanna á Aþos, sem helgast af
því að á rekstri klaustranna er tvenns-
konar fyrirkomulag, og minnir sú tví-
skipting ekki svo lítið á tvíbýli komm-
staðið í stað: lífshættir, hugsunarháttur,
trúariðkanir. Aðeins eitt klaustranna,
Vatópeði, hefux leyft sér þann verald-
lega munað að taka rafmagnið í sína
þjónustu, og varð af því mikill úlfa-
þytur meðal hinna langhærðu síð-
skeggja á Helgafelli.
Og hvað gera þeir svo við tímann,
6 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
34. tölublað 1963.