Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1963, Page 13

¥¥ inir kristnu höfðu safnazt
Jl JL saman í skugga musteris
heiðingjanna. Þeir horfðu á prest-
inn, sem breiddi út faðminn og bað
þá að upphefja lofsöng um guð.
Fagur söngur barst út í kyrrðina
og hljómaði ljúfur og skær, þar til
hann endaði á nöfnum föðurins,
sonarins og hins heilaga anda.
Allir heyrðu til prestsins, er hann
las texta dagsins úr ritningunni
hljómmikilli röddu. Hann las pistil
Páls postula og síðan fagnaðarer-
indið. Hann talaði rúma klukku-
stund um boðskap orðanna, skýrði
þýðingu hvers þeirra og textans í
heild. Síðan blessaði hann söfnuð-
inn, sem sameinaðist í bæn til guðs.
Nokkrir stóðu kyrrir og lyftu hönd-
um til himins, en þeir iðrandi krupu
að grýttri jörðinni.
í þögninni, er bænirnar voru hljóðnað
ar, biðu hinir þurfandi huggunar. Síðan
skiptust þeir í smáhópa með bros á vör,
og kliður fyllti loftið, er þeir heilsuðu
vinum og ættingjum, áður en þeir
gengu til heimila sinna í nágrenninu.
Þeir höfðu hlakkað til þessarar kyrr-
látu stundar, að finna friðinn og hlýj-
una streyma á móti sér frá heimilun-
um og biðja guð í einrúmi blessunar
til handa sínum nánustu. Þeir hvíld-
ust þar til konurnar komu með kjöt-
íötin, fikjurnar, ólífurnar, olíukrukkur-
mar og vínkönnurnar, og ilmur nýbak-
eðs brauðs barst að, vitum þeirra.
annig telja sagnfræðingar, að
kristnir menn í Róm hafi haldið jóiin
hátíðleg í fyrsta skipti á 4. öld. 25 des-
ember var hátíðisdagur dýrkenda sól-
og ljósguðsins Mitra, og hinir herskárri
meðal kristinna manna héldu sinni
hátíðisdag — Kristsmessu — á þessum
degi í andstöðu við Mitra, en dýrkend-
ur sólguðsins hreyfðu ekki mótmælum,
því að k-ú þeirra líktist kristinni trú
á mörgum sviðum. Raunverulega voru
trúarbrögðin svo lík, að um tíma var
Mitratrúin hættulegur keppinautur
kristninnar meðal hugsandi manna.
Hún var eingyðstrú eins og kristnin,
sakramentin voru lík, auk þess kenn-
ingarnar um frelsara og hin djúpstæða
trú á framhaldslíf og dómsdag. Sunnu-
dagur var einnig helgidagur Mitra-
dýrkenda.
Á þessum tíma stóð hið mikla róm-
verska heimsveldi á krossgötum. Keis-
ararnir féllu frá fornum rómverskum
venjum og tóku að aðhyllast austræn-
ar einræðishugmyndir. Tveir keisarar
þessara tíma áttu blóði drifinn starfs-
dag. Annar þeirra, Galeríus, þvingaði
hinn, Díókletíanus, til þess að gefa út
fyrstu tilskipunina um ofsóknir gegn
kristnum mönnum. Var hún dagsett
24 febrúar árið 303, en á síðari Kluta
valdatíma Díókletíanusar var farin
skipulögð herferð til útrýmingar kristn
um mönnum.
Kteisarinn vonaðist til þess að
geta styrkt sig í sessi með því að endur
vekja liin fomu trúarbrögð, því að
kristna kirkjan, sem ríki í ríkinu virt-
ist ógna veldi hans. Ofsóknirnar hóf-
ust með því, að kristnir menn voru
sviptir opinberum embættum og stöð-
um sínum í hernum. Díókletíanusi
fannst þá nóg að gert, en Galeríus var
á öðru máli. Hann og fylgjendur hans
þjörmuðu að Díókletíanusi, þar til
hann lét undan síga og gaf út nýja til-
skipun. Var hún mjög harðorð. Jafna
átti allar kirkjur við jörðu og gera
upptæka kirkjugripina. Kristnum mönn
um var skipað að afhenda yfirvöldun-
um allar helgar bækur, að viðlagðri
dauðarefsingu og þær síðan brenndar
opinberlega. Bænasamikomur kristinna
manna voru bannaðar og þeim gert ó-
kleift að reka réttar síns fyrir dómstóil-
unum. Kristnir menn við keisarahirðina
urðu jafn illa úti og trúarbræður þeirra.
Fjöidi kristinna manna var grafinn lif-
andi og varpað i ár og vötn með stein
um hálsinn.
Margar titsikipanir fylgdu í kjölfar
hinna fyrstu. Allir prestar voru yfiriýst
ir óvinir ríkisins, og á skömmum táma
fylltust öl'l fangelsi. Nokkrir gáfust upp
og köstuðu trúnni, en flestir dóu píslar-
vættisdauða.
* egar Díókletíanus lagði niður
völd, lá leiðin að keisarastólnum opin
miskunnarlausasta andstæðingi kristinna
manna, Galeriusi. Með vaidatöku hans
urðu ofsóknirnar æðisgengnari. Bjarm-
inn frá bálköstunum lýsti næturhimin-
inn, og stöðugt bárust stunur hinna
dæmdu út um rimlaglugga fangelsanna.
Þannig liðu 18 fyrstu ár valdatima
Galeríusar, en þá, er hann var að dauða
kominn af völdum hættulegs sjúkdóms,
sneri hann við blaðinu og leitaði á náðir
guðs þeirra, sem hann hafði áður ofsótt.
30. apríl 311, gaf Galeríus út tilskipun
og kvaðst hann iðrast ofsóknanna á hend
ur kristnum mönnum, bað þá um fyrir-
gefningu og hjálp guðs þeirra honum til
handa.
Harðstjórinn hafði látið undan og með
þessarri tilskipun viðurkenndi hann upp
gjöf sína. En tjónið, sem hann og Díó-
kletíanus höfðu valdið, var svo mikið, að
seint greri um heilt, og það var ekki
fyrr en mörgum árum síðar, að kristnir
menn í Róm komu saman opinberlega
á ný til þess að halda jólin hátíðleg.
Eftir Harry Brent
Jólin og skáldin
Framhald af bls. 4.
um lítinn torfbæ með lágreist þii
og ljós úti í hverjum glugga,
um baðstoíuhlýjunnar blíðuseið,
sem bræddi af rúðunni klakann,
um dýrðlega kvöldið, sem kom
og leið,
um kerti, sem brann oní stjakann.
Fögur er eftirfarandi „Jólakveðja"
Jóhannesar úr Kötlum:
Það gengur stundum svo margt að mér
að myrkvast hin bjarta Sól.
En veiztu — þegar hjá þér ég er
að þá eru alltaf jól.
Ó, vertu ekki döpur, vina mín.
Þú veizt, að ég er hjá þér,
og hugsa alltaf jafnhlýtt til þín,
hvert á land, sem ég fer.
Hið heilaga kvöldið kveikir þú
ó kerti við rúmið mitt.
Þá líð ég til þín í ljóssins trú
og loga við hjarta þitt.
Og Jesús gefur þér gleði og frið
og guðdómlegt frelsi sitt.
og englarnir syngja um sakleysið
við sólelska barnið mitt.
Og þegar að lífi lýkur hér,
við leitum í sama skjól.
Þá verð ég hjá þér og þú hjá mér,
og þá — verða alltaf jól.
Jr orsteinn Erlingsson var stund-
um gagnrýndur fyrir, að kirkjutrú hans
stæði ekki djúpum rótum. Vissulega
átti hann þó sinn guð og trúarlega
heiðríkju í ljóðum sínum.
Þótt honum finnist englunum fara
fækkandi í eftirfarandi jólavísu til
vinar síns, þá greinir hann þó frá
jólagleði sinni:
í æsku var mart á annan hátt
og allir á nýju kjólunum
í musterum álfa og manna kátt
og messað á öllum stólunum.
Þó nú sé af einglum orðið fátt
og álfarnir burt úr hólunum,
þá gleður það enn að gefa smátt
að gamni sínu á jólunum.
E
ftirfarandi kvæði eftir Stein
Steinarr, sem hann nefnir „Jól“, hefur
nokkra sérstöðu. Lotning hans fyrir
jólalhátíðinni fer ekki á milli mála í
fyrsta erindi þess, þar sem hann fagn-
ar þeirri hátíð, „sem hjartanu er skyld-
ust“. En honum leiðast allar bænagjörð-
irnar, allur íburðurinn, og kvæðið í
heild verður einungis skilið í ljósi
beiskju skáldsins og harðra lífskjara á
þeim tíma, þegar það er ort.
Sjá, ennþá rís stjarnan, sem brennur
björtust og mildust
á bládjúpum miðsvetrarhimni
hins snæþakta lands.
Sjá, ennþá nálgast sú hátíð,
sem hjartanu er skyldust
og huggar með fagnaðarsöngvum
hvert angur manns.
Og innan skamms byrjar kappát
í koti og höllu
og klukknahringing og messur
og bænagjörð.
Það er kannske heimskast
og andstyggilegast af öllu,
sem upp var fundið
á þessari voluðu jörð.
Og ger þú nú snjallræði nokkurt,
svo fólkið finni
1 fordæmi þínu hygginn
og slóttugan rnann.
Með kurteisum svip skaltu kveikja
í stofunni þinni,
og kauptu svo sóknarprestinn
og éttu hann.
E
n þótt það sé vissulega íburð-
armikill og óvenjulegur matseðill, sem
Steinn réttir söfnuði sínum í lok kvæð-
isins, þá er þó kvæði Guðmundar
Kambans, „Jólleysingl“, sennilega sér-
stæðast allra þeirra íslenzkra kvæða,
sem ort hafa verið í tilefni jólanna.
Það hljóðar svo:
Ég er jóllaus maður,
japla á tappakork,
engan þarf ég hnífinn
og engan þarf ég fork,
geng í hvítri birtu
á Broadway í New York.
Skáldið situr inni
snöggklæddur við ljós,
syngur um þann ræfil,
sem fann í skarni dós,
raðar hungurhrópum
í stuðlabásafjós.
í kirkjum þínum, Kristur,
kurteisin er stór,
einn er látinn byrja
til ávarps faðir vór
— í allsnægtum um daglegt brauð
menn biðja þig í kór.
Það storkar mínum anda
sem harka eyðihjarns.
það storkar mínum anda
34. tölublað 1963.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13