Lesbók Morgunblaðsins - 15.03.1964, Blaðsíða 8
Hrakningar brezkra her-
manna á Eskifjaröarheiöi
Eftir Bergþóru Pálsdóttur frá Veturhúsum
eturinn 1941—42 var, eins og
kunnugt er, allmikið setulið á Reyðar-
firði. Það mun hafa verið þjálfað þar
í ýmsuim heræfingum, meðal annars
í gönguferðum. Var þá stundum farið
til fjalla, en oftast milli Eskifjarðar og
Reyðarfjarðar eftir veginum, sem ligg-
ur meðfram ströndinni og er það kring-
um 3 tíma gangur (15 km.). Oftast
voru þessir menn, sem á ýmssui hátt
minntu á múmíur, vegna aga og klæðn-
aðar, með bakpoka, sem vóg um 60
pund, byssu og skotbelgi.
Margt verður fólki hér á Auturlandi
sjálfsagt minnisstætt frá dvöl þessara
manna. Mér mun seint ú,r minni líða sá
atburður, sem nú skal reynt að greina
frá:
Hinn 19. janúar 1942 var úrhellis-
rigning svo að vötn uxu til muna. Um
nóttina birti til og fraus þá svo skyndi-
lega, að ekki náði að þorna af stein-
um. Urðu því allir melar ísaðir, grunn-
stingull kom í vötn og fannir urðu
svelllag'ðar ofan.
Á Eskifirði hafði verið kolalaust um
tíma. Margir áttu því af skornum
skammti til eldiviðar og þeirra á meðal
vorum við. Síðustu dagana höfðum við
orðið að notast við rusl og það, sem til
félLst á heimilinu. En nú var kolaskip
komið þar í höfn og beið losunar.
Hinn 20. janúar var stillt og bjart
veður, svo að hvergi sást ský á lofti.
Bræður mínir, Pál1 Pálsson, sem bjó
þá með móður okkar, Þorbjörgu Kjart-
ansdóttur, í Veturhúsum við Eskifjörð,
næsta bæ við Eskifjarðartheiði, ög
Magnús Pálsson, þá 15 ára, fóru þennan
morgun til að vinna við uppskipun úr
kolaskipinu.
Við systur tókum þá að okkur fjár-
hirðingu og aðra gæzlu gripa á meðan
Kvöldið áður hafði tapazt ein ær frá
húsum, meðan Páll var að gefa fénu.
Hvernig sem á því stóð, gat hann ekki
fundið hana þrátt fyrir ærna leit, áður
en myrkrið skall á, og var hún því úti
um nóttina. Til þess að bræðurnir kæm-
ust til vinnunnar, buðumst við systurn-
Eu: til þess að leita ærinnar og fórum við
mæðgur allar af stað í birtingu um
morguninn, og höfðum með okkur poka.
A. rið áður hafði fallið skriða inni
í dalnum, og þar sem hlíðin er öll kjarri
vaxin, var þarna dálítið af kalviði.
Þarna var. móðir okkar eftir og tíndi
eldivið í pokana, en við gengum lengra
og fundum ána í fullu fjöri inni í dal-
botni.
Ég segi frá þessu aðeins af þvi, að
þetta furðulega flan ærinnar varð óefað
til þess, að við höfðum nægan eldivið
þennan dag og hina örlagaríku nótt,
sem í hönd fór.
Um klukkan þrjú-fór að þykkna i
lofti og klukkan fjögur munu hafa ver-
ið komnar áleiðingar í fjöll.
Þá fórum við að gá að fénu, en vant-
aði nokkrar ær og fór ég að leita
þeirra. Þegar heim kom um kl. 5 var
komin suðaustan rumba og rigningar-
slit Munum við systur þá hafa verið
orðnar þreyttar og leiðar á fjármennsk-
unni, því að við mundum ekki, hvort
við hefðum gengið örugglega frá lok-
unni á þvi húsi, em við við létum sein-
ast inn í.
Klukkan sjö um kvöldið var búið að
losa kolaskipið, og lögðu bræðurnir þá
strax af stað heim, en þá var kominn
grenjandi euðaustan stormur og rign-
ing. Voru þeir því þreyttir og mjög illa
til reika, er þeir komu heim klukkan
rúmlega átta.
Klukkan um 10 voru allir búnir að
taka á sig náðir, en svo ömurlega lét
veðrið í eyrum móður minnar, að hún
fékk sig ekki til þess að slökkva ljósið
í herbergi sínu, en glugginn sneri að
heiðinni.
Seint á ellefta tímanum óskapaðist
veðrið svo, að Páll fékk áhyggjur af
og taldi vissara mundi vera að gá að
gripahúsunum, ef vera kynni að þeim
hefði ekki verið vandlega lokað. Talaði
hann þá til Magnúsar, en hann svaf
mjög vært. Páll bað þá Kristínu systur
okkar að koma niður og gæta dyranna,
meðan hann færi út. '
Hún gekk um gólf í köldum gangin-
um og óttaðist um bróður sinn. Um það
bil, sem hún gat farið að búast við hon-
um, sér hún mannshönd fálma upp á
gluggann. Henni flaug fyrst í hug, að
Páll hefði dottið og slasazt, en einhver
innri rödd sagði henni þó, að þetta
hefði ekki verið hönd Páls. Hún beið
enn litla stund, en hugðist svo fara tál
þess að sækja okkur hin til aðstoðar.
En þá knúði Páll dyra og var með nærri
meðvitundarlausan mann í fanginu.
egar Páll fór út, var veðurofsinn
svo mikill, að hann varð að neyta allr-
orku til þess að hrekja ekki burtu frá
húsinu og af leið. Einnig var svo dimmt,
að hann sá ekki handa skil.
Ekki hafði hann ljós með sér, því
það voru ekki til nema olíuluktir á bæn-
um, og hugði hann að ekki mundi hægt
að halda ljósi á þeim í þessu hvass-
viðri. Er hann kom að fjárhúsunum,
var þar allt í góðu lagi, og ætlaði hann
þá að ganga við hjá hesthúsinu, sem var
vestan við bæinn. En er hann átti
skamma leið þangað, sá hann að hann
var að ganga á einhverja dökk þúst,
sem þó hreyfðist. Hann hélt að þetta
væri eitthvað, sem fokið hefði en er hann
gætti betur að, sá hann, að þetta þok-
aðist móti veðrinu. Hann sá enga skil-
smíð á þessu í myrkrinu og andartak
datt honum í hug að leggja af leið og
láta þetta eiga sig, en bægði fljótt frá
sér hjátrú og lítilmennsku og gekk nær
til þess að sjá, hvað þetta væri.
Hann beygði sig svo niður að þessu
og sá að það var maður, sem skreið
S fjórum fótum, en datt alltaf 5ðm
hvoru. Maðurinn varð ekki Páls var
fyrr en hamn tóik á honum og reisti
hann upp. Þá sá Páll að þetta var her-
maður. Páll gat ekki losað byrðina af
manninum úti, af því að allar ólar vom
orðnar svo þrútnar af bleytu, að þær
gengu ekki í gegnum hringjurnar. VarS
hann því að bera manninn til bæjar með
því, sem hann hafði ’meðtferðis. Þau
Kristíri klæddu hann nú úr blautu föt-
unum og í önnur þurr, en móðir okkar
klæddist og fór niður, hitaði kaffi og
sá honum fyrir næringu.
Maðurinn hresstist furðufljótt og
gerði þeim þegar skiljanlegt, að fleiri
menn væru úti.
Móðir mín kom þá og sagði mér,
hvers þau væru vísari. Ég hraðaði mér
á fæ’tur og við settum ljós í alla glugga.
Páll lagði hinn ókunna mann ofan 1
rúmið sitt og sofnaði hann fljótt. Síðan
vakti hann Magnús og sagði honum, að
ekki mundi vera um svefn að ræða að
sinni. Magnús klæddi sig þá í skyndi og
þeir bjuggu sig út í óveðrið með olíu-
lukt sem þeir reyndu að skýla með sjálf
um sér, ef vera skyldi, að hinir nauð-
stöddu menn yrðu þeirra frekar varir.
Þannig hófu þeir leitina að mönnunum,
sem þeir vissu ekki hvort voru margir
eða fáir.
Bráðlega fundu þeir tvo menn, sem
voru komnir heim á tún og reyndu að
fika sig áfram heim að bænum. Þeir
höfðu séð Ijósin og vonuðu, að hjá
þeim væri bjargar von.
Bræðurnir héldu nú, að þeir hefðu
auðveldlega fundið alla þá, sem þarna
voru í nauðum staddir, en það fyrsta.
sem gestir þeirra reyndu að koma þeim
í skilning um, er þeir máttu mæla, var
það, að enn. fleiri menn væru úti, já
mikill fjöldi manna.
Það lá nú nærri, að okkur féllust
hendur við þessar fréttir, en þeir brœð-
ur fóru samt að vörmu spori út í fár-
viðrið, og héldu áfram að veiða menrn
alla nóttina.
V ið konurnar höfðum líka nóg að
gera. Það þurfti að hjálpa svo að segja
hverjum manni úr fötunum og eðlilega *
þurftu allir að fá heitan drykk og ein-
hverja næringu. Þegar það brauð, sem
við áttum bakað, var gengið til þurrð-
ar, voru bakaðar pönnukökur og flat-
brauð. Reynt var að þurrka föt þeirra,
en það gekk erfiðlega, vegna þess að
ekki var nema eldstæði í húsinu og eldi-
viður af skornum skammti. Við tókum
allan þann fatnað, sem við áttum, til
að skýla þeim með, einnig kvenfatnað.
Að síðustu var ekki annað til en sæng-
urföt, sem vafið var utan um þá, en hin-
ir prúðu og þakklátu gestir tóku öllu
vel, sem að þeim var rétt.
Við skildum ekkert í ensku og gerði
það okkur allt erfiðara.
Mennirnir virtust allir vera fúsir að
veita aðstoð og hlúa hver að öðrum,
létum við þá fara ofan í rúmin, eins
marga og þar gátu komizt, eri skiptum
um eftir einn- eða tvo tíma, eftir því
sem á stóð.
Vatnsleiðsla var ekki í húsinu og urðu
bræðurnir því að sækja vatn í skjólum
í brunn, sem var um 90 metra frá bæn-
um. Urðu það margar ferðir, því bæði
var það, að illa hélzt á vatninu í rok-
inu og mikið þurfti að hita. Þegar leið
undir morgun urðum við eldiviðarlaus,
en það vildi til, að Páll átti nokkra
girðingarstaura nálægt bænum og sag-
aði hann þá niður í eldinn. Þegar birta
tók, vantaði enn nokkra menn, þar á
meðal yfirforingjann. Páll lagði þá enn
af stað ásamt undirforingja og öðrum
hermanni inn til dals. Fundu þeir þá
nokkra menn, sém höfðu orðið að nema
staðar, og ennfremur nokkur líik. Meðal
þeirra var lík yfirforingjans, sem fannsi
inni í botni dalsins, en þar hafði þjónn
hans skilið við hann um nóttina. Enn
vantaði þrjá menn og fundust tveir
g LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
10. tölublað 1964