Lesbók Morgunblaðsins - 24.05.1964, Blaðsíða 11

SIGGI SIXPENSAR!
Nolckuð nýtt að frétta hjá þér, gæzkan?
A erlendum bókamarkaði
Saga, ævisögur, ferðabækur.
Henry of Navarre. Hesketh Pear-
Eon. Heinemann. 25s. 1963.
Hinrik fjórði Frakkakonungur er
ein geðslegasta persóna í hinni
löngu röð landstjómarmanna á
Frakklandi. Hann var bæði vel
menntaður og gáfaður. Þegar Ev-
rópa logaði í trúarbragðastyrjöld-
um reyndi hann að sætta og friða
hin stríðandi öfl. Hann skildi
það eðli trúarbragða, að þau gætu
verið hinn mesti aflvaki allrar
gæzku og einnig leið til höi-m-
unga og forblindunar. Hann vildi
friða og sætta ríki Evrópu og
milda andstæðurnar. Þessi stefna
hans átti á sínum tima langt í
land, og það er fyrst nú, þrjú
hundruð og fimmtíu árum síðar,
að menn sjá líkindi á sameiningu
Evrópu.
Hinrik fjórði var ágætur herfor
ingi og landstjórnari. Hann sig-
raði í öllum stærri orrustum og
rétti við fjárhag Frakklands.
Hann var einn þeirra konunga
Frakklands, sem einna drýgstan
þátt áttu í því að steypa Frakk-
land í eina heild, þjóðernislega
og stjórnmálalega. Þetta kostaði
bæði blóð og tár, en hefði kostað
meir, hefði hans ekki notið, því
að hann var þolinmóður, um-
burðarlyndur, víðsýnn og tók sig
ekki alltpf alvarlega, hafði góðan
smekk fyrir gamansemi og hálf-
kveðnum vísum.
Hann var ekki síður mikið
Upp á kvenhöndina en afkomend-
ur hans, Búrbónarnir, og eru af
því margar sögur. Bókin er vel
skrifuð, eins og aðrar bækur
þessa vinsæla ævisagnahöfundar.
Mother Sea. Elis Karlsson. Ox-
ford University Press. 30s. 1964.
Elis Karlsson var fæddur á
Álandseyjum og hóf sjósókn
1919 á Eystrasalti. Síðar tók hann
að sigla um heimshöfin á segl-
Ekipum, sem enn voru notuð til
flutninga fram undir 1940. Höf-
undur gefur ágæta lýsingu á líf-
inu um borð í þessum fögru far-
kostum. Sjómannslífið á segl-
8kipunum var ekkert sældar-
brauð, ferðirnar tóku langan
tíma, maturinn var alls ekki
fjölbreytilegur og vinnan erfið.
Það sem kom á móti þessu var
fegurð skipanna, sem plægðu hið
ólgandi haf undir fullum seglum,
knúin áfram af höfuðskepnunni.
Þessi skip voru fyllilega aðlög-
uð hreyfingum hafs og vinda,
hrynjandi náttúrunnar ríkti í
öllum hreyfingum þeifra, og
þetta hafði 'sín áhrif á sjómenn-
ina. Höfundi er einkar lagið að
segja frá þessu lífi, sem nú er
orðin saga. Þetta er önnur út-
gáfa bókarinnar á þessu ári.
Bókmenntir.
Letters on Poetry from W. B.
Yeats .to Dorotliy Welleslcy,
Oxford.University Press. 8/6. 1964.
Þessi bók kom fyrst út 1940 og er
nú endurprentuð í ódýrri útgáfu.
Leiðarahöfundur „Times Literary
Supplement" skrifaði þegar bók-
in kom út fyrst: „Þessa bók á að
lesa með „Last Poems“ höfundar
og með formála hans að „Óxford
Book of Modern Verse“. Þessi
bréf voru einmitt skrifuð þegar
höfundurinn var að vinna að þess
um verkum, og séu þessi rit les-
in saman, fæst hin ágætasta
mynd af höfundinum á gamals
aldri.“
Bréfin eru frá árunum 1935-38,
síðasta bréfið er skrifað tveim
mánuðum fyrir dauða höfundar.
Bréfin verða lykill að kvæðum
skáldsins og að skáldskap al-
mennt. Bækur eins og þessi eru
og verða sérstaklega ómetanlegar
fyrir síðari tíma bókmenntarann
sóknir. Bókin er. vöndulega út-
gefin, eins og allt sem þetta
gamla og góða forlag gefur út.
Fifth Planet. Fred Hoyle and
Geoffrey Hoyle. Heinemann. 16s.
1963.
Fred Hoyle hefur skrifað tvo
-vístndareyfara, sem hafa orðið
vinsælir — The Black Cloud og
Ossian‘s Ride. Þessi reyfari er
skrifaður af honum og syni hans,
og hefur þeim feðgum tekizt ágæt
lega að skrifa hugkvæma og
skemmtilega bók. Þótt árið sé
2087, þá á lýsingin við tuttugustu
öldina .Tvær valdablakkir í heim
inum orsaka stöðuga spennu,
skrifstofu-veldið er í algleym-
ingi, skrifstofutittir frá ráðherr-
um niður í stimplara stjórna
blökkunum með aðstoð vélheila.
Svo eru gerðir út leiðangrar út í
geiminn, sem koma aftur til jarð-
arinnar eftir fimmtán mánuði, en
aðeins einn af fjórum.... Sagan
er ákaflega skemmtileg og spenn
andi.
The Last Niglit of Summer.
Erskine Caldwelli Heinemann.
16s. 1963.
Atburðirnir gerast i Suðurríkj-
um Bandaríkjanna. Brooks Ingra-
ham giftist til fjár, hann verður
að þola hitt og annað af konunni,
en honum finnst hjónabandið
þess virði, án hennar væri hann
einn af hvíta dótinu. Og um haust
ið, sem er molluheitt, getur allt
gerzt. Einkaritari Brooks, Roma,
gefur honum í skyn að hún elski
hann og býður honum með sér
heim. Það, sem . gerizt eftir það,
er hápunktur bókarinnar.
Srga.
Rome and the Counter-Reform-
ation in Scandinavia. Oskar Gar-
Stein. Vol. I. Universitetsforlaget.
Oxford University Press. 1963. 45s.
Þessi bók er byggð á rannsóknum
skjala í Vatikaninu og á Norður-
löndum. Bókin fjallar um tilraun
ir Vatíkansins með aðstoð ka-
þólskra rikja í Suður- og Mið-
Evrópu og Jesúíta til þess að ná
aftur tangarhaldi á Norðurlönd-
um. Samkvæmt áliti höfundar
hefur þessi starfsemi kaþólika
verið rekin af miklum dugnaði
og útsjónarsemi, og um tíma virð
ist svo sem sigurinn væri Vatí-
kaninu vis og hefði svo farið, þá
er hætt við að saga Evrópu hefði
orðið önnur en hún varð.
Höfundurinn Oskar Garstein er
fæddur 1924. Hann er doktor I
guðfræði frá Háskólanum 1
Osló 1954, hefur ritað mikið um
söguleg efni, sérstaklega um síð-
ari hluta enduureisnartímans.
Jóhann Hannesson:
að liggur í eðli mannsins, eins og það er af Himni
gefið, að hann hafi háegt um sig meðan hann er nýfæddur.
Þegar aðkomandi hlutir taka að hafa áhrif á manninn og
efla það, sem með honum býr, þá fer maðurinn að hafast nokk-
uð að. Líkar honum eitt vel, annað illa. Ætti hann ekki innra
með sér stjórnandi afl gegn afvegaleiðslu aukinnar þekkingar,
væri honum ókleift að endurfinna sjálfan sig. Þar með yrðu að
engu þær gáfur, sem Himinninn hafði gefið honum. Nú verður
ekki tölu komið á öll þau fyrirbæri, sem áhrif hafa á menn . .
og þeir umbreytast eftir náttúru þeirra hluta, sem að þeim
sækja; þeir slökkva himinbornar gáfur manna og æsa upp
hvatir þeirra til hins ýtrasta. Þess vegna verða uppreisnir og
svik í hjartanu, ásamt lausung, ofbeldi og óreglu. Sterkir snú-
ast gegn veikum. Fjöldinn lætur grimmd sína bitna á fámenn-
inu, hugrakkir níðast á hugdeigum, sjúkum er ekki hjúkrun
veitt, gamalmenni og börn eru afrækt. Þannig er hinn mikli
glundroði, sem upp hefir komið .... (vegna valds hlutanna
yfir mönnunum).“
Þetta er ekki samtímasaga, heldur nokkrar setningar úr Yoh-
chi, helgiritinu um tónfræðina í Kínaveldi hinu forna, og segir
frá ástandinu svo sem þrem til fjórum öldum fyrir Krists burð.
Borgarastyrjöld var, og eitt smáríki barðist gegn öðru um tvö
hundruð ára skeið, unz mikilhæfum harðstjóra, Chin keisara,
tókst að leggja þau öll undir sig og stofna það heimsveldi, sem
ber nafn hans (China) á Vesturlöndum, en heimamenn kalla
jafnan Miðríkið, hver sem við völd situr.
II
•■-•■■ver var svo undirrót þessara vandræða? Meðai annars
sá glundroði, sem orðinn var í tónlistinni, segja oss fræðimenn
þeirra tima. Hin rétta tónlist var sama eðlis og samræmið milli
Himins og jarðar (Y. C. 23). Hún var gjöf frá Himni til mann-
kynsins, og hlutverk hennar var að r^ekta hinar himinbornu
gáfur mannsins, allt frá fæðingu. Hlutverk valdhafanna var að
sjá svo um að hún yrði ekki kæfð undir úrkynjaðri tónsmíða-
gerð, sem æsti upp hvatir manna, svo að þeir misstu alla stjórn
á sér, heldur fengju að njóta þeirra mannkosta, sem Himinn-
inn hafði búið menn allt frá fæðingu. Höfðu þó Kínverjar
hinir fornu ekki neitt útvarp til að þurrka það • út í vikulok
með subbulegu skvaldri, sem áður var bezt gert með göfugri
tónlist í vikunni.
Fimm tónar voru í hinum forna tónstiga: Kung, shang, chio,
chí, yú. Jafnvægi skyldi vera milli þeirra og samræmi í tón-
smíðum, tilbreyting, en engar ýkjur eða óhóf. Væri misræmi
í „kung“, gerðist valdhafinn drembilátur, embættismenn spillt-
ust ef misræmi var í „shang“, lýðurinn fylltist óánægju ef mis-
ræmi var í „chio“ o.s.frv. '
L eifar voru eftir af hinni göfugu tónlist, er geymdi í sér
samhljóma Himins og jarðar, þegar Yoh-chí var tekin saman.
En Chin keisari, sem hélt hinar frægu bókabrennur seint á
þriðju öld f. Kr. og lét grafa nokkur hundruð lærdómsmanna
lifandi, hann lét einnig brenna nótur liinnar fornu tónlistar og
öllum þeim fornu hljóðfærum, sem embættismenn hans náðu
til. Þá leið hin himinborna tónlist undir lok að sögn fræðimanna,
gn vera má að eitt og eitt stef lifi enn í fornum þjóðlögum
kínverskum. En sú kínverska tónlist, sem menn þekkja nú, er
um þúsund árum yngri en hin klassíska, sem leið undir lok —
og veitti innblástur til hinnar fornu menningar.
Það vekur aðdáun vora að hinir fornu Kínverjar skyldu hafa
svo skarpan skilning sem Yoh-chí ber vitni. Þeir skildu hvaða
frið hin himinborna list skapar í hjörtum manna — og þeir sáu
í samtíð sinni hvernig úrkynjaðar tófismíðar gátu rangsnúið
mönnum til illra verka og afskræmt mannskepnuna, til áníðslu
á dauðum hlutum og lifandi mönnum. Vér þurfum að vísu
ekki að óttast drembilæti valdhafa vorra (þeir þekkja gildi
góðrar tónlistar). Meiri ástæða er að óttast afleiðingar úrkynj-
aðra tónsmíða, eins og sjá má af ýmsum furðulegum fréttum
af áhrifum þeirra erlendis. Þar koma ekki fram neinar himin-
bornar gáfur, heldur „uppreisnir og svik í hjartanu, ásamt laus-
ung, ofbeldi og óreglu.“ Vér getum borið saman tvennt, sem
mannkynið hefir af Kínverjum þegið — og að þeirra sögn eru
uppgötvanir innblásnar af tónlistinni. — Annað er pípuorgelið,
hitt er púðrið.
ÞANKARÚNIR
19. tölublað 1964
LESBOK MORGUNBLAÐSINS H