Lesbók Morgunblaðsins - 24.05.1964, Blaðsíða 12

PRESTASOGUR
Framhald af bls. 9
vísu Grímseyingar komizl á snoðir um,
með „kúnstum“ sínum, að síra Jón væri
enn spillifandi, og að sendimaður þeirra
væri kominn á hans vald, og því hafi
þeir tekið það til bargðs, að magna ann-
an draug og senda honum þennan dag,
en hvorug þessara foi.úija náði tökum
á psesti, eins og nú skal sagt frá. —
Prestur lagði ekki á stað heim frá Urð-
um, fyrr en kvöld var komið, og var
Grímseyjarpiiturinn í fylgd roeð honum.
Var þá orðið svo koldimmt, að þeir
komust ekkert áfram og rataði prest-
ur ekki, og taldi hann þetta gjörningu
sér gjörða. — Er þá sagt, að sendingin
hafi komið á móti þeim, og hafi þá
prestur þvingað piltinn til þess að vinna
á henni með sér, enda tókst það vel
þegar þeir lögðu báðir saman. Eftir að
þeim hafði tekizt að koma draugsa fyr-
ir, tók villuna af þeim, og komust þeir
um nóttina að Tjörn, heilu og höldnu.
— Daginn eftir hélt Grímseyingurinn
svo á stað heim, og hét presti, að gjöra
honum aldrei óleik meir, og er sagt,
að hann hafi efnt það. Þessi náungi
hafði verið annar mesti fjölkynngismað-
ur í eyjunni. Grímseyingar höfðu oftar
gjört síra Jóni skráveifur og sent hon-
um óraug tii glettinga, og eru sagnir til
af því, en alltaf gat prestur vísað þess-
um óvættum á bug frá sér og sínu heim-
ili, þó að stundum kæmist hann í hann
krappan.
Mr að var almenn trá manna, að
óvarlegt væri að hrekkja sira Jón eða
gjöra á hluta hans, hvort heldur væri
til orða eða verka, og það þó að hann
væri ekki viðstaddur. Skal hér sögð
saga þessu til dæmis:
Einu sinni var það um vetur, þegar
fólk kom á fætur á Völlum, að maður
var þar fastur í glugga á skála, sem
stóð á hlaðinu, og í var geymd kom-
vara, fiskur, ull og smjör. Hafði hann,
um nóttina, farið í skálann og stolið
ýmsu, og var búinn að bera þýfið út.
Þegar hann svo að lokum ætlaði að
skríða út um gluggann, hafði hann á
óskiljanlegan hátt orðið fastur þar, og
gat ekki losað sig. Var þá reynt að
hjálpa þessum auma manni, sem var
aðframkominn af kulda og vanlíðan. þar
sem hann hafði orðið að hanga hálfur
út um gluggann, seinni hluta næturinn-
ar.
Átti nú að segja húsbóndanum, síra
Jóni, fi'á þessum óvænta atburði, en
hann var þá ekki vaknaður, aldrei þessu
vant, því að prestur var vanur að vera
snemma á fótum. Var þá farið að vekja
hann, en það gekk illa. Hann vaknaði
ekki fyrr en seint og síðar meir. Þeg-
ar hann loks rumskaði, og honum var
sagt frá hvað hefði komið fyrir, hrað-
aði hann sér ekkert, og lá enn rólegur
góða stund. — Síðan klæddi prestur
sig með hægð, og var orðið vel bjart
þegar hann var kominn á fætur. Loks
gekk hann út og sá þá hinn óvænta
gest sinn enn fastan í glugganum, og
þekkti hann. Það var náungi úr næstu
sókn, — af Árskógarströndinni, og bað
hann nú síra Jón, fyrir alla muni, að
losa sig úr þessari klemmu. Svo los-
aði prestur manninn úr glugganum, en
lét hann siðan bera inn þýfið og setja
hvern hlut á sinn stað, — Að lokum
gaf prestur honum dálítið af mat með
sér, og lét hann lofa því, að glettast
ekki oftar við sig eða aðra. — En sagt
er, að hann hafi ekki farið oftar til mat-
fanga að Völlum.
S íra Jón var ekki eins vinsæll
meðal sóknarbarna sinna, og fyrirrenn-
airi hans, síra Eyjólfur hinn lærði, sem
var einstakt ljúfmenni. Vallasóknar-
menn kviðu fyrir því, að fá síra Jón
yfir sig, sem landsdiottin. Kirkjujarð-
irnar voru margar í þá daga, og sögðu
allmargir ábúendur þeim lausum, og
vildu allir fara, og ekki verða leigulið-
ar síra Jóns, sem þeir héldu svo harð-
býian og sérdrægan. Þeir bjuggust
við harðari kostum, en hjá hinum lærða
síra Eyjólfi, sem var svo blíðlyndur og
stillingin ein, en um síra Jón vissu þeir
það, að hann var „óexvinn og svakafeng-
inn“, einkum við vín. — Þetta gekk þó
allt vel þegar til kom, og varð sam-
búðin milli prests og bænda miklu
betri en þeir bjuggust við. —
Síra Jón var stoltur og þótti líta
nokkuð mikið á sig, einkum á yngri
árum, og eru smásagnir um það, og
skulu nokkrar sagðar hér.
Einu sinni kom síra Jón framan frá
Urðum, annexíunni frá Tjörn, að vetri
til. Brast þá á hann moldhríð og stóð
bylurinn í fangið. Hann náði þá að
Brekkukoti í Tjarnarsókn og baðst gist-
ingar, en treysti sér ekki til þess að
halda lengra, enda enginn fylgdarmað-
ur með honum, og svarta myrkur kom-
ið. Þegar prestur svo var lagstur útaf
í rúmið, sagði hann: „Nú er síra Jón
Halldórsson lagstur lágt.“ — Bóndinn í
kotir.u anzaði: „Hægra gat það verið í
fönninni.“ —
Öðru sinni var prestur á ferð fram
i Skíðadai. Þá brast líka á hann hríð
í náttmyrkri, og komst hann við illan
leik að kotbæ* sem hét Syðra-Hvarf, og
baðst þar húsaskjóls. Bóndinn, sem hét
Jón, var bæði fátækur og einfaldur.
Þegar búið var að verka fönnina af
presti og hlynna að honum, sagði hann
upp úr eins manns .hljóði: „Þykir þér
ekki, Jón, þér veitast virðingin, að
hýsa mig?“ — Ekki er þess getið, að
bóndinn hafi svarað neinu. —
Einu sinni átti síra Jón að hafa beðið
góðkunningja sinn að geta til, hvað sér
þætti vænst um. — Vinur hans fór að
geta, og gat þess fyrst, að síra Jóni
þætti vænst um konu sína, en það var
ekki, síðan um börnin, en það var held-
ur ekki, svo um reiðhestinn og ýmis-
legt fleira, en það var ekkert af því,
sem hanii nefndi. Svo hætti hann að
geta, en þá sagði prestur: „Það er sú
mikla andans gáfa sú'a Jóns Halldórs-
sonar.“ t—
Þ að kom slundum fyrir, að sira
Jón var ölvaður þegar hann kom heim
úr ferðalagi, og var þá nokkuð „rysj-
óttur“ eða svakalegur við konu sina og
börn.
Einu sinni var það um haust, að
kvöldi til, að von var á sira Jóni heim
úr ferðalagi. Veður var gott, og börn-'
in mörg í myrkrinu og kváðu við raust:
„Senn kemur hann faðir okkar og ber
hana mömmu og drepur okkur öll.“ —
Þessu héldu þau áfram þangað til prest-
ur kom heim og heyrði til þeirra. Þá
sagði hann: „Góðan eigið þið föður-
inn.“ — En þess er getið, að guðsanað-
urinn hafi haft hægt um sig þetta kvöld
og á næstimni. — Það kvisaðist síðan,
að einhver fullorðinn hefði komið böarn-
unum til þess að kveða þetta, en þessi
söngur barnanna eða kveðskapur, hafði
því tilætluð og góð áhrif á síra Jón.
Þess er áður getið, að sira Jón hafi
verið karlmenni mikið að burðum, og
ér ein sagan sögð þessu til staðfesting-
ar.
Prestur var einu sinni á ferð fram
an úr Svarfaðardal, líklegast frá annex-
íukirkjunni á Urðum. Hann reið þá of-
an með Svarfaðardalsá og mætti kúahóp,
og var með þeim mannýgt naut, mjög
vont. Réðst það á móti presti öskrandi,
svo að hann komst ekki áfram. Var
þetta á árbakkanum. — Þá snaxaði
prestur sér af baki og tók á móti kusa,
og glímdi við hann. Honum tókst að
koma bola fram af bakkanum, ofan í
árhýúnn, og skildi þar með þeim. Prest-
ur hraðaði sér heim að Tjörn, og komst
þangað heill á húfi, en boli hefur svo
eflaust svamlað úr hylnum, á land. —
Eitt vorið var manntalsþing haldið að
Völlum, en þar var þingstaður hrepps-
ins. Var þingið vel sótt og þinghúsið
troðfullt af mönnum. Síra Jón þurfti
að komast inn í þinghúsið, þá var mann
þröngin svo mikil, að hann komst ekki
nema inn úr dyrunum. Þá sagði hann
hátt: „Væri guðshús eins vel sótt og
þetta þing, væri það góðxa gjalda vert.“
— En þá gegnir einhver innarlega í
húsinu: „Væri ekki messað nema einu
sinni á ári, þá væri guðshúsið fullt, allt
til gátta“. — Þá spyr prestur og er hast-
ur í rómi: „Hver gegnir?“ Honum var
svarað: „Það er Sigurður á Karlsá.“ En
prestur fór út aftur og svaraði engu,
og var þess til getið, að hann hafi ekki
viljað lenda í orðakasti við Sigurð á
Karlsá, sem var merkur búhöldur,
greindur og orðheppinn. —
Mr ess er áður getið hversu fjölvís
síra Jón var, en hér skal einnig sagt
dæmi þess hversu forspár haim var, og
margir héldu líka að hann skildi fugla-
mál.
Það er sagt, að eitt sinn hafi síra
Jón verið í kaupstaðarferð inn á Akur-
eyri og var fylgdarmaður með honum,
og voru þeir nærri komnir alla leið í
kaupstaðinn. — Þá flugu tveir hrafnar
á móti þeim og krunkuðu ákaflega. Þá
segir síra Jón:1 „Það skaltu Ijúga, þar
verð ég ekki, því að þá verð ég allur
á burt.“ — Fylgdarmaðurinn spurði þá
prest, hvað hann ætti við með þessu.
Prestur segir honum þá, að hrafnarnir
hafi verið að segja sér, að á morgun
myndu þrír prestar'fljúgast á á Akur-
eyri, og kvaðst vona, að þá yrði hann
farinn þaðan. — Þetta gekk eftir. —
Daginn eftir er sagt, að þrír drukknir
guðsþjónar hafi flogizt á í kaupstaðn-
um, en síra Jón hafði þá verið lagður
á stað heim.
Síra Jón var bænheftur guðsmaður,
og ti'úðu sóknarbörnin því, að sá sem
öllu stjórnar, hefði fremur opin eyrun
fyrir bænum hans en annarra hvers-
dagslegxa guðsþjóna. Skal hér sagt frá
einu atviki, þar sem menn þóttust vissir
um, að Guð almáttugur hefði tekið í
taumana fyrir bænarstað síra Jóns. —
Á efri árum síra Jóns kom það fyr-
ir á bæ þeim, sem Kóngsstaðir heita í
Skíðadal, sem er kirkjujörð frá Völl-
um, að eldur kviknaði útfrá kola-
brennslu í hálsi þeim, sem Kóngsstaða-
háls er kallaður, og bærinn stendur und
ir. Þetta var í þurrkatíð og varð eldur-
inn ekki slökktur hvernig sem reynt
var, en hálsinn var þakinn hrísi, svo
að hvergi var rjóður í honum. — Þá
var það ráð tekið, að senda o>fan að
Völlum til síra Jóns, og láta hann vita
hvernig komið var. — Prestur gegndi
þessu fáu, og varð hljóður. Lét síðan
sækja hest sinn og bjóst til ferðar með
sendimanni. Síðan reið hann þegjandi
og mælti ekki orð alla leið fram í
Kóngsstaðaháls, og upp á hálsinn eins
nálægt eldinum og óhætt var. Fór hann
þar af baki og lagðist niður á bæn, langa
stund. — Varð þá snögg breyting á
veðri; — það fór að þykkna í lofti, en
áður hafði verið sólskin og bjartviðH.
Þá tók hann hest sinn og reið heim
á leið, og stanzaði hvergi fyrr en heima
á Völlum. En meðan prestur vax á leið-
inni heim, kom mikil rigning, sem hélzt
til kvölds, og við það slokknaði eldur-
inn, og kom ekki upp aftur.
Mr að var trú manna í Svarfaðardal
að i'eimt væri eftir síra Jón, og að hann
væri þar enn á ferli, þó að likami hans
væri kominn í kirkjugarðinn á Völlum.
Þóttust menn einkum verða varir við
svip hans í frambænum á Völlum, og
þá helzt í svokölluðum klefa, en það
var smákompa, sem fyrrum hafði verið
bókaklefi prestanna, og stóð fram á 19.
öld. Síra Stefán Þorsteinsson (d. 1846),
sem var prestur á Völlum fyrri hluta
19. aldar, sagðist oft hafa séð svip af
manni við klefadyrnar, og sýndist hon-
um alltaf hann víkja úr vegi fyrir sér.
Þessum manni lýsti síra Stefán svo,
að hann væri heldur stór og þrekvax-
inn og gamall maður, snöggklæddur, í
bláum tvíhnepptum bol eða vesti, með
bláa kollhúfu á höfði. — Öllum göml-
um mönnum í Vallasókn bar saman um,
að þarna væri ekki um annan að ræða
en síra Jón Halldórsson. Stóð heima um
vöxt hans og hversdagsklæðnað. —
Margir menn voru til frásagna um þenn-
an svip, sem þeir sáu eftir síra Jón,
þar sem hann var á sveimi á Völlum,
en nú eru bæði húsin gömlu löngu liorf-
in, og síra Jón eflaust orðinn uppgefinn
á þvi að vera að athuga leifamar af
jarðneskum reytum sínum.
SMÁSAGAN
Framhald af bls. 3
húsbóndinn hvíldist við eldstóna og
vermdi sig. Þegar þau sáu gestinn koma
inn úr dyrunum, sögðu þau einnig:
„Gott kvöld!“
Þá varð litla prinsessan svo ákaflega
glöð, því að á þessum bæ talaði fólkið
mál, sem hún skiídi. En hún var svo
varfærin, að hún vildi ekki að svo
komnu láta neitt á því bera.
„Hvað heitir þessi bær?“ sagði hún
til þess að þreifa betur fyrir sér.
„Hann heitir Sælukot", sögðu hús-
bændurnir strax, og þá vissi hún, að
fólkið skildi hana.
Hún réð sér varia fyrir gleði, en
samt fannst henni vissara að reyna
betur fyrir sér einu sinni enn.
„Hvað heitir rpálið, sem þið talið á
þessum bæ?“ sagði hún.
„Það heitir verm,lenzka“, sögðu hjón-
in.
Þá gekk litla stúlkan til þeirra og
bað þau að lofa sér að vera hjá þeim,
því að þetta væri eini staðurinn í ver-
öldinni, þar sem fólk gæti skilið málið
hennar.
En þegar hún kom inn i bjarmann frá
eldinum, sáu þau, að hún var lítil prins
essa fi'á Babýlon. Og þau sögðu henni,
að hún hlyti að hafa villzt, og að hún
mundi alls ekki geta þrifizt og dafnað
hjá þeim. Vermlenzkan væxi töluð á
hverjum einasta bæ í allri sveitinni,
sögðu þau, svo að hún gæti setzt að,
hvar sem henni þóknaðist.
En litla prinsessan vildi ekki hlusta
á það. „Nei“, sagði hún. „Nú veit ég,
að ég hef ratað rétta leið. Og hér vil
ég vera, því að hérna get ég orðið til
gagns og gleði”, sagði hún.”
11 itla Klara Gulla hafði setið allan
tímanr. hreyfingariaus í fangi Jóns,
og augu hennar orðið sífellt stærri og
kringlóttari af undrun. En þegar Jón
hafði lokið sögunni, sat hún fyrst stein-
þegjandi, síðan sneri hún höfðinu og
leit á allt og alla í stofunni, eins og
hún hefði aldrei séð það áður.
„Já, þetta getur verið, eins og það
er, dálítið lengi enn“ sagði hún að lok-
um. „En þegar ég verð stór, þá ætla
ég að fara til baka aftur, þangað sem
ég er komin frá.“
Jón varð ofurlítið langleitur í fram-
an. Og það, sem verra var, — Katrín
hafði nú vaknað og heyrt það síðasta
af samtalinu.
„Já, þarna sérðu! Þetta hefurðu fyrir
að vera alltaf að telja stelpunni trú
um, að hún sé eitthvað stórt og fínt!“
sagði hún.
12 LESBOK morgunblaðsins
19. tölublað 1964