Lesbók Morgunblaðsins - 11.10.1964, Blaðsíða 2

•A. afskekktum stað fyrir norð-
tfeslar. Madrid stendur höllin E1 Par
do. Flesta daga vikunnar ríkir þar
ró og hálfgerður svefnhöfgi; tam-
in dadýr reika rólega um vel hirta
garðana, og jafnvel hinar völdu liðs-
sveii.ii, sem eru í bröggum allt um-
hverfis höllina, láta fara lítið fyrir
sér. Þetta er opinbert aðsetur hins
aldna þjóðhöfðingja á Spáni, sem
hefur tekið sér margs konar titla.
t.d. ( audillo (leiðtogi þjóðarinnar),
Jafe del Estado (ríkisstjóri), general-
issimo (herstjóri), auk þess sem
honn er forsætisráðhera og leiðtogi
eina löglega flokksins, „Falange
espanola”. Þessi maður er hinn
iaunverulegi einræðisherra Spánar,
Francisco Franco Bahamonde.
Annan hvern föstudag er kyrrðin í E1
Pardo rofin. Snemma morguns rennur
löng röð af gljáandi bílum upp að hall-
ardyrunum. Ráðherrarnir í stjórn ein-
ræðisherrans tínast inn einn og einn
eða tveir og tveir. Langt fram á laugar-
dagsnóttina og oft fram undir morgun
lognr ljós í höll Francos, meðan hann
situr sjálfur óræður á svip fyrir enda
hins langa borðs og hlustar á ráðherra
sína hvern af öðrum leggja fram skýrsl
ur sínar "og taia máli áætlana, sem þeir
hafa gert. Einn af yngri ráðfherrunum
sagði nýlega: „Caudillo hlustar þolin-
móður, meðan ráðherrarnir deila sín
á milli í löngu máli. Hann segir fátt
sjálfur, en hann tekur allar meiriháttar
ákvarðanir — einn.“
Franco er 71 árs gamall og hefur ver
ið fcmræðisherra á Spáni í aldarfjórð-
urg. Hann ríkir yfir 31 milljón manna
og nefur með furðulegum hætti tekizt
að ngla milli skers ag báru, bæði í utan
rikismálum og innanríkismálum. Hann
hefur farið eigin leiðir, tekið ákvarð-
amr þegar honum þóknaðist, án þess að
spyrjc aðra ráða eða láta uppi ástæður
gerða sinna, og þannig hefur hann gmám
saman sveipað sig dularfullri leynd.
Margir fylgismenn hans telja hann al-
vitra n!
F rancisco Franco fæddist árið
1892. Hann gekk í liðsforingjaskóla, og
á árunum 1923-27 var hann yfirmaður
hersveitanna í spænska Marokkó, þar
sem hann bældi niður nokkrar upp-
reisnir innfæddra. Á árunum 1927-31 var
hann forstöðu.maður berskólans í Zara-
goza, en var sendur í útlegð til Mall-
orca fyrir samúð sína með konungs-
sinnum. Eigi að síður var hann skip-
aður yfirmaður herforingjaráðsins, árið
1935, og 19 júlí 1936 stóð hann fyrir
upp eisn íhaidssamra herforingja gegn
vinsirisinnaðri samsteypustjórn Aza.na.
t október sama ár var Franco út-
nefndur þjóðhöfðingi í borginni Burgos,
og á árunum 1936-39 stýrði hann her-
afia þjóðernissinna gegn lýðveldishern-
um í hinni blóðugu borgarastyrjöld. í
þessum átökum fékk Franco verðmæta
hjá.p frá þeim vinum sínum og sam-
herjum, Hitler ag Mussolini, en kom
sér síðan hjá að veita þeim lið í seinni
hein'sstyrjöld, sem hann hafði þó átt
FRANCISCO FRANCO
stóran þátt í að undirbúa og koma af
stað.
Án efa hefur hin fjarræna dul, sem
einkennir allar athafnir Francos, verið
honum gagnleg í þeirri viðleitni að
sigla milli skers og báru. En nú er
þessi dul jafnvel farin að taka á taugar
þeirra sem standa honum næst. Spænski
einræðisherrann er farinn að gamlast,
en honn hefur látið hjá líða að taka á-
kvörðun sem allir Spánverjar bíða eftir:
hver eða hvað eigi að taka við eftir
hans dag. Á þeirri ákvörðun kann að
velta framtíð Spánar um mörg ókomin
ár. Einn af starfsmönnum Falangista-
fiokksins, sem sniðinn er eftir fyrir-
myr.a fasista, sagði ekki alls fyrir
löngu: „Hann (Franoo) og við ættum að
fara að venja okkur við þá hugsun, að
hanr. muni ekki lifa til eilífðarnóns“.
^ purningin um arftaka Francas er
lika mikilvæg fyrir hina mörgu and-
stæðir.ga einræðisherrans sem lifa í
útlegð erlendis og fyrir neðanjarðar-
hreyfir.gar heima fyrir. Þær eru öðru
hverju að gera samsæri og láta rnenn
varpa sprengjum, en það virðist frem-
ur vera af vana en trú á árangri þess-
arar iðju. Það er framtíðin sem menn
binc’a vonir sínar við.
Heimsþekktur, frjálslyndur prófessor
frá Madrid lét svo ummæt fyrir
sköri.mu: ,,Lok Franco-skeiðsins eru í
nánd. Ekkert mun gerast meðan hann
er á lífi og heldtir sæmilegum andleg-
um ag líkamlegum kröftum. En aldur-
inn er í þann veginn að þvinga þennan
kalchifjaða Og slóttuga hermann til að
lcea um tök sín á Spáni, og baráttan
meðal fylgismanna hans um ríkiserfð-
irnar er þegar í fullum gangi“.
Fnn sem komið er virðist Franco
hreint ekki vera á þeim buxunum að
losa um tökin, og hann sýnist ekki held
ur vera sér meðvitandi um neinn kvíða
fj'rir framtíðinni meðal þegnanna. Þessi
litlausi einræðisherra heldur áfram að
ríkja yfir Spánverjum „af Guðs náð“
með öllu því tilstandi og þeirri stífu al
vöru sem einkenndi konunglega ein-
valda fyrr á öldum. í vor talaði hann
á flokksfundi og sagðist þá mundu
halda um stjórnartaumana „meðan Guð
gefur mér styrk til þess. Ýmis þau
völd, sem ég hef nú, verða ekki vegna
síns sérstaka eðús seld öðrum í hend-
ur“.
Þó rómiversk-kaþólska kirkjan sé
öflug á Spáni, krefst Franco sams kon-
ar virðingar af henni eins og konungar
gera tilkall til. Við trúarlegar athafnir
fyigir hann þeim gamla sið konunga að
ganga undir tjaldhimni, og í opinberum
samrkiptum við æðstu menn kirkjunnar
er r. ann eins virðulegur og formfastur
eins og ósvikinn konungur með blátt
blóð!
Spáni er að nafninu til þjóð-
þing, Cortes, en Franco hirðir lítt um
það og lætur það a'.drei ná inn á sitt
eigið valdsvið. Það kerruur sjaldan
saman, og umræður eru þar enn fátiðari.
Himr stjórnvöldu þingmenn eru til þess
eins ætlaðir að setja stimpla á það sem
lagt er fyrir þá. Franco getur gengið
fram hjá Cortes og gerir það oft. Hann
setur lög einfaldlega með því að undir-
rita þau og birta í hinu opinbera lög-
birtingablaði, „Boletin Oficial del Esta-
do“.
Sjá!f ríkisstjórnin lýtur einnig duttl-
ungum einræðisherrans. Hún kemur
saman pegar nonum hentar. Þegar nann
dvelst í E1 Pardo aka ráðherrarnir ein-
faldlega út þangað frá Madrid. En með
an neitast er að sumrinu verða’þeir að'
elta bann uppi mörg hundruð kílómetra
til tveggja sumardvalarstaða hans: San
Sebastian lengst í norðaustri og fæð-
ingarstaðar hans, E1 Ferrol, langt í
norðvestri. Auk hinna venjulegu ráðu-
neytisfunda kiveður Franco ráðherra
sína ósjaldan saman án fyrirvara og
ætlast þá til að þeir bregði skjótt við
og séu stundvísir.
Að sjáifsöigðu eru ráðherraembættin
eftirrótt, því að þau veita talsverð völd.
En oft veita þau næsta skammgóðan
vermi, jafnvel þeim ráðherrum sem
hitta einræðisherrann í einrúmi með
regiulegu millibili og baka sér þannig
öfund. samráðherra sinna. Það mun
ekki vera óalgeng reynsla, að ráðherra
eigi langar- einkaviðræður við Franco í
E1 Pardo og haldi aftur heim til Madrid
sann+aerður um, að hann hafi vakið að-
dáun og unnið stefnumálum sínum
stuðning. En næsta morgun er meir en
likiegt, að þessi sami ráðherra fái bréf
írá Franco, þar sem látin er í ljós ein-
læg viðurkenning á störfum hans og
þjónustu jafnframt því sem tilkynnt er
að hann hafi verið leystur frá embætti.
Fjarrænt og kuldalegt viðmót ein-
kennir alla opinbera framkomu Franc-
os, jafnvel þegar í hlut eiga gamlir fé-
lagar og samstarfsmenn. Á hverium
miðvikudegi hefur hann t.d. formlega
móttöku fyrir háttsetta herforinigja og
embættismenn. Hershöfðingjarnir koma
í glæsilegustu búningunum sínum, bók-
staflega þaktir orðum, en embætt's-
mennirnir koma í lafafrökkum og rönd-
óttum buxum. Þeir nálgast einræðis-
herrai.n einn og einn eða í hópum og
staðnæmast hjá honum aðeins andartak.
Allt fer fram samkvæmt ströngustu
siðareglum, og enginn leyfir sér að taka
upp iéttara hjal.
Þegar Franco tekur á móti erlendum
erindrekum er sama uppi á teningnum.
Nýir sendiherrar afhenda honum skil-
ríki sín í gömlu konungshöliinni í Mad-
rid með viðhöfn sem minnir á liðna
daga: gullslegnir vagnar, riddaralið
o.s.fiv. Þegar athöfninni er lokið, hafa
erlendir sendimenn mjög sjaldan tæki-
fær: til að tala einslega við Franco aft-
ur. Það er þá helzt í hinum árlegu garð
boðum sem hann heldur fyrir erienda
sendimenn og spænska embættismenn í
júií á hinum gamla konunglega búgarði
La Granja, sem er nokkurs konar
spænskir Versalir nálægt Segovia í Kast
iliu.
Á seinni áru.m hefur Franco dregið
sig æ meir í hlé frá þegnum sínum,
þanmg að hann er orðinn hálfdularfull
„þjóðsagnapersóna" í augum fjölda
Spánverja. Þá sjaldan hann sést, er það
einungis úr fjarlægð. Öðru hverju kem
ur hann fram með miklu tilstandi, þeg
ar einhiverjar opinberar stórfram-
kvæmdir hefjast. Einu sinni á ári stend
ur htnn á háum palli fyrir ofan mann-
fjöldann og horfir á stóra hersýningu.
Og til að geðjast spænskum smekk horf
ir hann á tvö eða þrjú nautaöt árlega,
en virðist ekki vera mjög hrifinn a(
þessan þjóðariþrótt Spánverja. Hann er
mcira fyrir dýraveiðar oig fiskirí.
Framhald á bls. 13
Utgetanai: irl.I. ArvaXur. KeykjavíX.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Rttstjórar: Siguröur BJarnason frá Vteur.
Matthias Johannessen.
Eyjólfur KonráS Jónsson.
Auglýslngar: Arnl Garöar Krlstlnsson.
Ritstjórn: Aðalstractl s. Sími 22480.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
31. tbl. 1964