Lesbók Morgunblaðsins - 11.10.1964, Blaðsíða 1

[ 31. tbl. 11. október 1964 — 39. ársTj
hans var að reykja, hann átti margar
og stórar pípur og reykti þær þar til
botninn var úr þeim brunninn, þá
steypti hann í gatið með bréfalakki og
notaði þær áfram. Aldrei snerti hann
pípu í vinnustofu sinni í safninu, en
reykti því betur heima við skrifborð
sitt. Þó bar það við, endrum og eins, að
hann kynti upp í anddyri safnahússins
og sigldi heim undir fullum dampi.
Mér hefir jafnan fundizt gamla safna-
húsið vera eitthvert hið göfugasta hús
hér á landi, hvort heidur það var séð
frá sjó eða landi. Það hefir sannfært
mig um, að í húsbyggingamálum vor-
um við íslendingar fullbráðlátir í sjálf-
stæðið. Þetta hús setti nýjan svip á
þjóðfélagið. Það var ómetanlegur menn-
ir.garauki. Það var byggt úr tvöföldu
grjóti, en að heita mátti án einangrun-
viidi snúa húsinu við, en hann mat út-
sýnið til sjávarins og fjallanna meira*1.
— Eftir aldarfjórðung var allt útsýni
byrgt, en húsið snýr svona um aldur
og ævi.
E
40 ARA MINNINGAR
í ÞJÓDSKJALASAFNI
Eftir Kjartan Sveinsson
Það hefir talazt svo til milli
mín og eins ritstjóra Morg-
unblaðsins, að ég skrifaði nokkur
drög að minningum mínum úr Þjóð
skjalasafninu, en 1. sept. sl. voru lið-
in 40 ár frá því ég réðst í þjónustu
þessarar stofnunar; það var 1. sept-
ember 1924. Þetta verða að vísu
ekki annað en molar, en ég vona þó,
að hið fornkveðna afsannist ekki
með öllu, að molar séu líka brauð.
Frá því dr. Jón Þorkelsson þjóð-
skjalavörður hafði látizt veturinn
áður, hafði Hannes Þorsteinsson ver-
ið eini starfsmaðurinn við safnið,
því að svili hans, Jón Magnússon
ráðherra, hafði þybbazt við að láta
hann fá nokkra hjálp eða aðstoð.
Safnið var þá að vísu ekki opið al-
menningi nema frá kl. 1—4 daglega,
en jafnan þurfti þó að sjá um út-
gáfu nauðsynlegra vottorða og sinna
gestum safnsins. Allmiklar sending-
ar af embættisgögnum, bæði héðan
og utan úr landsbyggðinni, höfðu
eðlilega hrúgazt upp, svo ég hafði
nóg að gera næstu mánuðina að
setja þau í nýjar umbúðir, koma
hverju á sinn stað og skrásetja. En
það var ekki allskostar þægilegt að
þurfa að vinna uppi á lofti eða neðst
niðri í kjallara og sinna jafnframt
lestrarsal safnsins. Ég negldi því
snúru í hurðina, lét hana liggja til
mín, hvar sem ég var, og í bjöllu,
sem lá á tæpri nöf, og datt er stríkk-
aði á snúrunni og gaf mér merki, ef
hurðin að salnum var opnuð.
Þannig vorum við Hannes tveir einir
starfsmenn safnsins í 12 ár, eða þar til
hann lézt í apríl 1935.
Dr. Hannes var einstæður gæðamaður
í allri viðkynningu. Hann var fríður
sýnum, hár, þrekinn og kraftalegur. Það
var auðséð, að hann hafði ekki alla sína
tíð setið á skrifstofu. Hann hafði í æsku
tognað við árina, stundað sjóróðra bæði
frá Álftanesi og suður í Garði. Þetta var
herskylda fyrri kynslóða. Hann var í
cilu sérstakur reglumaður, kom aldrei
mínútu of seint í safnið. Eina nautn
ar. Flest loft eru úr járnbjálkum með
steinbogum á milli, en loftið yfir lestrar
sai landsbókasafnsins mun vera annað
loft sinnar tegundar hér á landi úr venju
legri járnbentri steinsteypu. Húsið er
þungt, en ekki að sama skapi sterkt; ég
athugaði sjálfur hvernig það skemmdist
í jarðskjálftanum árið 1929.
En húsið snýr öfugt. Ég spurði eitt
sinn vin okkar og fastagest, Klemens
Jónsson, hvernig á því stæði, að þeir
hefðu látið anddyri, stiga, salerni og
bókageymslur snúa móti sól og sumri,
en lestrarsal landsbókasafnsins móti
norðri. Klemens dæsti. „Haldið þið ég
viti þelta ekki? Við Hannes Hafstein
rifumst um þetta eins og hundar. Ég
n hvað sem því liður ber að
þakka framsýni þeirra manna, sem stóðu
að byggingu safnhússins, sem þeir reistu
af miklum stórhug, en litlum efnum.
Þessi mikla höll, sem allir litu upp
til á þeim tíma, kostaði uppkomm með
ölium sínum miklu og útskornu eikar-
borðum og eikarstólum og allri innrétt-
ingu, aðeins 222 þúsund krónur. Það er
lærdómsrík áminning um hvernig mynt
okkar hefir hrunið, og það mest síðustu
þrjá áratugina.
Tvenns konar böl áttum við að búa við
í þjóðskjalasafninu. Annað var kuldinn
á veturna, þegar kalt var úti var líka
kalt inni. Gamaldags gufumiðstöð hafði
verið lögð í húsið, áður en menn lærðu
að leggia miðstöðvar. Þarna var ekki
hægt að vinna sér til hita og maður
gegnkólnaði á hverjum degi, og svo fór,
að heiftug liðagikt réðst á mig, ná-
kvæmlega eins og á Hannes forðum.
Gömlum og góðum gestum reyndi mað-
ur að hola niður í suðurstofu, þar sem
sólar naut. Loks kom ný miðstöð, og
þá varð allt annað líf. í annan stað hafði
rafmagn verið leitt í gamla gaslampa.
Við höfðum berar glórur beint fyrir
fiaman augun, og við þær þurftum við
ao lesa gamalt og máð hrafnaspark,
bæði fyrir stofnunina og gesti hennar.
Ljóstæknifélag íslands lét taka mynd
af þessum lömpum, áður en þeir voru
rifnir niður, til þess að eiga sj'nishorn
af því, hvernig ljóstækni gæti orðið ié-
legust, miðað við það verk, sem við
hana ætti að vinna. Aðalsteinn Guð-
johnsen verkfræðingur, sérfræðingur í
lýsingu, mældi lestrarsalinn og kom sin-
um tillögum fram. Fyrir hans verk og
þekkingu er þjóðskjalasafnið nú eins og
önnur stofnun.
Kirkjubókadeildin, sem geymir þús-
undir bóka í sínum básum, og hefir aila
tíð verið mest notuð, var í myrkri þegar
ég kom að safninu, svo að við urðum
ao draga á eftir okkur „hund“ með ljósi.
Þegar engin lagfæring fékkst, keypti ég
rafþræði og annað efni fyrir eigið fé
og lagði leiðslur í alla básana. Þetta var
sennilega ekki löglegt, en þó með öliu
Framhald á bls. 7
Safnahúsið við Hverfisgötu, sem tekið var í notkun árið 1908.