Lesbók Morgunblaðsins - 11.10.1964, Blaðsíða 11

Jóhann Hannesson:
ÞANKARÚNIR
m
hrakin frá völdum og austurríska
keisaradæmið leysist upp. Engin
ætt í Evrópu á aðra eins sögu
og Habsborgarar, engin heíur
setið óslitið eins lengi að völd-
um né haft meiri áhrif á gang
mála í álfunni. Það er ótrúlegt að
þetta rit er það eina, sem út hef-
ur komið um sögu Habsborgara
á tímabilinu 1806-1918. Austur-
ríkiskeisarar réðu löndum ýmissa
þjóða og þeir reyndu að halda
góðum friði og reglu t þessum
ríkjum og tókst það að nokkru.
Þessi ríki voru efnahagsleg heild
og stjórn þeirra var á engan hátt
eins fráleit og pólitíkusar og
þjóðrembingsmenn vilja vera
láta. Með vaxandi gengi þjóð-
ernishreyfinga hlaut þetta ríki að
skiptast upp eftir þjóðlöndum og
svo fór að lokum. Bókin er mjög
vel skrifuð og höfundur er hóf-
samur í dómum og skoðunum, en
hann virðist átta sig þrátt fyrir
allt moldviðrið á Balkan á 19. og
framan af tuttugustu öld.
Napoleon. A Pictorial Biography.
André Maurois. Thames and
Hudson. 1963. 25s.
Allir þekkja Napóleon mikla og
margir kannast við höfund þess-
arar bókar. Það hafa verið skrif-
aðar ótal bækur um manninn frá
Korsíku, sem er einn frægasti
maður sögunnar. Hann var af-
burðamaður um herstjórn og
einn glöggasti löggjafi sögunnar.
Hann segir einhvers staðar að
vandamálin skuli afgreidd hvert
fyrir sig, allar athafnir hans ein-
kenndust af þessu. Hann hafði
fullt vald og yfirsýn yfir þau
viðfangsefni, sem hann vann að
í hvert skipti. Hann var skjót-
ráður og skarpur og það tók hann
skamman tíma að átta sig á og
meta viðburði og aðstæður. Þessi
bók gefur betri hugmynd um
Napóleon og samtima hans en
ýmsar aðrar, þótt lengri séu, það
eru myndirnar sem hér gera mun-
inn. Góð mynd gefur oft betri
hugmynd um viðburði og að-
stæður, en langsöm lýsing í orð-
um. Myndir og málverk voru
þýðingarmikil sem áróðurstæki
og kennslutæki. Kirkjan notaði
Bókfræði
Bibliography in the Bookshop.
F. Seymour Smith. Andre
Deutsch. 1964. 21s.
Hér er bók sem íslenzkir bók-
salar, sem selja erlendar bækur,
ættu að kynna sér. Hún er fyrst
og fremst miðuð við enskar að-
stæður en getur komið að notum
hérlendis, þar sem einna mest er
selt af enskum bókum fyrir utan
ísienzkar. Víða í Evrópu er kraf-
jzt fjögurra ára náms af af-
greiðslufólki í bókabúðum. Hér-
lendis eru engin skilyrði sett
þeim sem taka að sér afgreiðslu-
störf í slíkum búðum, og veitti
þó ekki af því að kynna fólki
sem vinnur þessi störf eitthvað í
bókfræði, bæði íslenzkri og er-
lendri. Bókin skiptist i tólf kafla.
Pyrstu kaflarnir fjalla um bók-
söluna og útvegun bóka og þau
rit sem að haldi koma, bókfræði-
rit, verðlista, heildarbókaskxár,
ársskrár o. s. frv.
Seinni kaflarnir eru um efnis-
flokka, heimspeki, trúarbrögð
félagsfræði, tækni, sögu o. s. frv.
Helztu bókfræðirit þessara flokka
eru talin upp og uppsláttarrit
um þessi efni og helztu og merk-
ustu útgáfur hvers efnisflokks.
Þetta er hentug bók og lykill að
öðrum bókum varðandi bókfræði.
Höfundurinn hefur verið bóka-
vörður og hefur samið nokkrar
'bækur um bókfræði og er mjög
vel að sér um enska bókíræði og
bóksölutækni.
Saga, minningar
The Habsburg Monarchy 1806-
1918. A. J. Taylor. Penguin
Books (Peregrine) 1964. 10/6.
Höfundurinn er einn með
fremstu sagnfræðingum Breta,
þótt nokkur styr hafi stundum
6taðið um skoðanir hans. Bretar
6tanda nú mjög framarlega 1
eagnfræði og eiga marga ágæta
eagnfræðinga svo sem Trevelyan,
Toynbee, Namier, Neale, Runci-
man og fleiri.
í þessu riti segir höfundur sögu
Habsborgar-ættarinnar írá lok-
um hins heilaga þýzk-rómverska
rtkis 1809 til 1918, en þá er ættin
í her Napóleons mikla var hermaður einn, sem hét Nicolas
Chauvin. Var hann mikill föðurlandsvinur og lofaði mjög ágæti
Frakklands, yfirburði sinnar eigin þjóðar og atgervi keisara
síns. Sparaði hann hvorki stór orð né fögur; en sá ljóður var þó
á ráði hans að ekki gat hann lofað sitt land án þess að lasta
önnur og gera lítið úr öðrum þjóðum. í þessu gekk hann svo
langt að við hann er kenndur einn af hinum mörgu „ismurn",
sem andlegt líf vorra tíma er svo auðugt að. Chauvinismi merk-
ir nú á dögum yfirborðskennt skrum af ágæti eigin lands eða
þjóðar, mærðarkennt og einhliða lof um afrek og yfirburði
þjóðar eða lands þess, sem talar í það eða það sinn við erlenda
menn. Chauvinísk eru einnig þau ættjarðarljóð kölluð þar sem
málskrúð gengur úr hófi fram eða hallað er á aðrar þjóðir eða
önnur lönd með samanburði. Sama á við um ræður með þess
konar innihaldi.
Föðurlandsást, sem er látlaus og blátt áfram, er ekki
chauvinismi. Það er ekki hallað á neitt annað land þegar sagt
er um vort eigið að það sé fagurt og frítt — þótt fegui-ðin njóti
sín ekki nema í góðu og björtu veðri. í sjálfu sér er heldur
ekkert við því að segja þótt minnzt sé á tölur, sem sýna að ís-
lendingar dragi fleiri fiska úr sjó en aðrir menn. En sé stöðugt
verið að stagast á slíkum tölum, þá verða menn leiðir á þeim
mönnum, sem þannig láta. Þess konar landkynning snýst fyrr
en varir upp í þjóðskrum. Varhugavert er einnig að gera of
mikið úr gáfum eigin þjóðar, þótt vera megi að þjóð vor eigi
fleiri góð skáld en aðrar þjóðir, „að tiltölu við fólksfjölda“.
Þótt íslenzkur maður hafi eitt sinn kveðið betur en páfinn, þá
er ekki þai með sagt að hann hafi gert alla hluli betur en hinn
virðulegi biskup í Rómaborg.
Andstæða chauvinismans — þjóðskrumsins — er undir-
lægjuliátturinn. Hann getur líka gengið úr hófi fram. Þégar það
var í tízku í fjarlægum Austurlöndum að sýna fram á að menn
hefðu framazt erlendis, þá kom það fyrir að austrænir menn
settu F. E. á eftir nafni sínu á prentuðum nafnspjöldum, sem
þeir dreifðu meðal kunningja eða viðskiptavina. En þessi
skammstöfum táknaði ekki annað en „failed examination",
stöðst ekki próf. Hún sýndi á sinn hátt, að maðurinn hafði verið
í snertingu við „menninguna", þó ekki með þeim árangri sem
ákjósanlegur var. Innlendir fræðimenn, sem aldrei höfðu farið
til Vesturlanda, voru miklu virðulegri en þessi manngerð. Ýmis
önnur einkenni, þessum skyld, koma í ljós þegar menn eru að
verða rótlausir í sinni eigin menningu, eða manngildi þeirra er
í upplausn. Auðfenginn gróði á hér einnig hlut að máli. Það var
sagt um Þales, hinn forngríska speking, að menn hafi eitt sinn
spurt hann hvort hann vildi heldur gefa dóttur sína fátækum
manni vönduðum eða ríkum manni óvönduðum. „Fremur vil ég
gefa dóttur mína peningalausum manni*en Tnannlausum pen-
ingum“ var svar spekingsins. En margir hugsa öfugt við hann.
Nú er vel hugsanlegt að menn skrumi af öðru en landi sínu
og þjóð í eyiu erlendra manna og innlendra. Menn geta skrum-
að af sínum eigin flokki, eigin borg eða sveit eða eigin kirkju,
og um leið verið að niðra öðrum mönnum, úr öðrum flokkum,
borgum, sveitum eða kirkjum annarra þjóða. Menn geta jafnvel
skrumað af sinni eigin vísindagrein á kostnað annarra, til þess
að upphefja sjálfa sig eða reka áróður og andróður. Ekki er slíkt
stórmannlegt né líklegt til manngildisauka, enda viðtekin regla
að vísindi skuli vera málefnaleg og tal kirkjunnar manna skull
vera samboðið fagnaðarboðskapnum og sjálfum Drottni kirkj-
unnar.
Spyrja mætti hvort ekki sé auðið að tengja saman þessar
andstæður, skrumið og undirlægjuháttinn, og nota síðan út-
komuna til einhverra íþrótta. Það hefir heyrzt um sum stór-
ræði, sem við stöndum í, að við „getum það ekki, en gerum það
samt“. Hvað kemur í ljós ef mikið verður af slíkum fram-
kvæmdum? Árangurinn hlýtur að vera kák eða sýndarmennska,
hálfunnin verk eða misheppnuð fyrirtæki. Að vísu hefir margt
tekizt, sem furðulegt má teljast hér á landi, með því að „drekka
gegnum“ verðbólgumiðilinn og hjálp frá öðrum þjóðum. En
slíkt er ekki vænlegt fyrir einstaklinga eða þjóðir, sem vilja
varðveita eðlilega sjálfsvirðingu og forðast bæði skrum og
undirlægjuhátt. Hin eðlilega afstaða til verðmætanna er trú-
föst ráðsmennska yfir því, sem oss er trúað fyrir.
myndir ótæplega, einkanlega sú
grísk-kaþólska. íkónarnir voru
heilagir, og með hliðsjón af því
má betur skilja myndaburð og
myndanotkun í áróðursskyni í
Austur-Evrópu. Myndirnar í
þessari bók eru saga Napóleons,
lesmálið fyllir heildarmyndina.
Þetta eru samtímamyndir, stál-
stungur og koparstungur, ógæt-
lega prentaðar, samtals 144. Sama
forlag hefur gefið út ævisögur
margra ágætismanna í myndum,
svo sem Dickens, Churchills,
Picassos, Nehrus og Mozarts.
Þetta eru fallegar og ódýrar
bækur.
Ferðabækur
Umbría. Michael Adams. Faber
and Faber. 1964. 36s.
Umbriu-hérað liggur hvergi að
sjó. Nú á dögum hraða menn sér
um þetta landsvæði á leið til
Rómar eða Flórenz, einstaka hef-
ur þó viðdvöl í Assisi til að skoða
freskur Giottos eða í Orvieto til
að dást að dómkirkjunni þar.
Mönnum hættir til þess að
gleyma þv£ að það var á þessum
slóðum, sem kviknaði einn skær-
asti logi evrópskrar menningar.
f þessum héruðum sáu fyrst
dagsins ljós stofnendur þeirra
munkareglna, sem urðu evrópskri
menningu til hvað mestrar far-
sældar, þeir blessuðu heilagur
Frans og heilagur Benedikt. Hér
blómgaðist málaralistin og nær
hámarki í Perugino og Rafael.
Hér mótaðist og þróaðist borgara-
legt stjórnarfar og skipulagning
meðan Evrópa norðan Alpa lá í
barbaríi.
Þetta er bók ætluð ferðamönn-
um, sem vilja þó kynnast og
skoða fleira en almennt gerist
um túrista. Saga héraðsins er
rakin frá dögum Rómverja og
fram á vora daga, einnig er þetta
leiðsögubók um héraðið. Þetta er
menningarsaga héraðsins og jafn-
framt þáttur menningarsögu
ftaliu og Evrópu. Bókin er lið-
lega skrifuð, Michael Adams var
í sex ár blaðamaður hjá The
Guardian. Myndskreytingin er
ágæt og gefur góða hugmynd um
byggingarlag og listir þessa
héraðs.
SIGGI SIXPENSARI
31. tbl. 1964
LESBÖK MORGUNBLAÐSIN£ 11