Lesbók Morgunblaðsins - 05.12.1965, Síða 1

Lesbók Morgunblaðsins - 05.12.1965, Síða 1
tir i svefiVherfoergi sírm. En hann hafði háar huigmyndir um eigin gáfur og yfir- bur'öi, sem hann álei’t a'ð aðrir menn (kynnu ek.ki að meta sem skyldi. En fræg'ðarlþrá hans og metorðagirnd hlauit enga svölun, og einnig út af því varð hann innhverfur og einmana. Hann virt- ist fæddur mannhatari, og ekiki brást honum sú bogalist að egna menn upp á móti sér og eigna,st óvini. Einkum var honum illa við háskólaprófessora, sér í iagi þó Hegel, og var því líkast sem hann safnaði saman háðsglósum og dkammaryrðum um þennan hugsuð, sem þá var meðal frœgustu manna í Evrópu. Þá bera verk Arthurs það með sér a'ð vandfundinn mun meiri kven- hatari í álfunni um þær mundir í bók- menntum. * Ihugsiónasögu samtíðar vorrar verður ekki kom- izt fram hjá Schopenhauer. Fróð- leiksfús æskulýður hittir nafn hans fyrir þegar í menntaskóla og verður að kynnast honum betur síðar. Skáldin fara í smiðju til hans og eækja þangað hugmyndir um dap- urieika og tilgangsleysi lífsins. Sál- fræðingarnir verða að lesa hann, ef þeir vilja ekki opinbera fáfræði sína um andlegan náfrænda Freuds. Guð- fræðingar og siðfræðingar, sem þekkja sitt hlutverk, láta sér ekki til hugar koma að sniðganga hann, þótt ekki sé hann að öllu leyti geð- felldur sumum þeirra. Vilji menn glíma við þá veigamiklu spurningu hvort lífið hafi tilgang eða ekki, þá verða þeir að takast á við þennan risa í hugsjónasögunni. Margt mun eftir því fara hvor vinnur í þeirri giímu. Ef þú segir að lífið hafi eng- an tilgang, þá svarar verk Schopen- hauers: Þetta vorum við búin að segja fyrir hér um bil hálfri ann- arri öld. Eftir Jóhann Hannesson, prófessor Arthur fæddist þann 22. febr. árið 1788 í Danzig. Faðir hans, Heinrich Floris Schopenhauer, var duglegur, harðsnúinn og sjálfstæður verzlunarmað- ur. Árið 1793 missti Danzig sjálfstæði fiitt, en hún hafði áður verið óháð borg. í>á fluttist Heinrich þaðan til Hamlborgar. Arthur, sonur hans, kynntist verzlunar- aífi þegar frá bernsku, og bar þess merki alla tíð síðan. Álitið er að Heinrich Schopenhauer hafi fyrirfarið sér árið 1805. Þá segir einnig að föðuramma Arthurs hafi verið geðveik á efri árum og ekki hlotið lækningu. Móðir Arthurs, Johanne Henriette, náði því að verða meðal vinsælustu skáldsagnahöfuinda samtímans. En hún hafði allt önnur áhugamál en eiginmað- ur hennar, og hjónabandið varð ekiki Ihamingjiusamt. Eftir andlát eiginmanns- jns flutti hún sig til Weitmar og lífði þar lausungai'lífi. Arthur, syni hennar, var þetta á móti skapi, og var samkomulag 6tirt milli þeirra mæðginanna, enda ekildiu þau að skiptum, fyrst með því eamkomulagi að Arthur mætti heim- sækja móður sína með öðruim gestum. Þcssu lauk þó með því að sambandið rniiili móður og sonar rofnaði gersam- lega. Síðuetu 24 æviár hennar hittust þau alidrei. Lærdómsríkt er hér að bera 6aman Schopenhauer og Freud, en hinn píðari var eftirlætisbarn móður sinnar. Sameiginlegiur var mikill aldursmunur foreldira. Móðir A. Schopenhauers var 20 árurn ymg,ri en eiginmaður hennar, móðir Freuds 2/1 ári yngri. rthur var kappsamur námsmað- ur og lærði jafnan miklu meira en til- skilið var, bæði í menntaskóia í Gotba og við háskólana í Göttingen og í Ber- lán. Kynni hans af iífinu, þar á meðal af konum, höfðu neikvæð áhrif á hann. Þegar á námsáruim gerðist hann bæði þunglyndiur og tortrygiginn, þoldi illa hávaöa og geymdi hla'önar skaimmbyss- rt’hur Sohopenhauer var mjög vel að sér í heimspeki Platóns og Kants, og aiivel að sér í náttúruvísindum og kunni vel að hagnýta sér röksemdir frá þeim. Indverskum fræðum kynntist hann 1 Weimar hjá F. Majer, sem var lærður vel í himum „umgu“ Austurlandafræðum. Þau tóiku að hafa áhrif í Evrópu eftir að Anquetil Duperon hafði tekið mcð sér Arthur Schopenhauer á efri árum. ARTHUR SCHOPENHAUER fimmitiu Upanishadir i persneskum texta frá Indlandi og gefið út í latneskri þýð- imgiu í tveim bindum árin 1802—1804. Faðir Arthurs hafði séð svo um að ekki skorti son hans fé til að læra það sem hann óskaði. En árið 1813 kom Arthur það í hug að gerast sjálfboðaliði í frelsis- stríði Þjóðverja gegn Napóleon. Áform hans kornust svo langt að hann keypti vopn, en eftir nokkra umhugsun hætti hann við hernaðinn, hélt upp í sveit og reit doiktorsritgerð í heimspeki, „Um ferfalda rót fullnægjandi röksemdar". Þegar að því loknu hóf hann a'ð vinna að því verki, sem löngu síðar ávann honum heimsfrægð, „Die Welt als Wille und Vorstellung“. Því lauk hann árið 1818 og lét prenta það árið eftir. Að því loknu hélt hann til ítalíu til að njóta hvildar, kynnast landinu, listinni, fegurð náttúrunnar, áfengum drykkjum og iéttúðardrósum. Um ofangreint aðalverk Schopenhau- ers fór á þá lund að það vakti nálega enga eftirtekt. Meiri hluti fyrstu útgáf- unnar var iöngu síðar seldur sem um- búðapappír. Steinberg telur að 140 ein- tök hafi selzt á 25 árum. (Likt fór um sumar beztu bæikur. S. Kierkegaards og „Patalina“ eftir Henrik Ibsen). Eftir dauða höfundar hefir eitt útgáfufyrir- tæki selt verk hans í 860.000 eintökum, og er þá aðeins um vasaútgáfuna að ræða hjá einu forlagi. Höfundur varð ekki orðlaus út af þessu mótlæti. „Verk eins og þetta Mk- ist speg.li; ef asni lítur í hann, má ekki búast við að út úr honum líti engill“. En hann varð afar einmana. „Hann var algjörlega einmana“ segir Nietzsche, „án nokkurs vinar, en á milli eins og einskis er óendanleiki“. „Hann átti enga móður, enga konu, ekkert barn, enga fjöliskyldu, ekkert föðuriand", segir Will Durant (304). Árið 1822 var Schopenhauer kallaður til Beriínar sem prívatdocent og hélt þar fyrirlestra í eitt misseri, en þá sótti nálega enginn. Stiúdentarnir þyrpt- um þá kringum Hegel, Fichte og Shelling, sigilda meistara hinnar þýzku bugsæishyggju, enda var Hegel þá að verða átrúnaðargoð Evrópu. En hvað skýrleik og stilsnilld snertir, ber Schop- enhauer langt af Hegel. Þótt stiúdentar hafi margir hverjir aðeins skilið Hegel til hálfs eða þaðan af minna, breytti það engu. Það er meðal dýpstu leyndar- dóma þýzkrar heimspeki að mjög er erf- itt að skilja hvers vegna menn aðhyll- ast þar einn hugsuð öðrum fremur. En hálf veröldin eða vel það hefir tekið upp það háttarlag að haga sér í sam- ræmi við umdirleik þýzkra hugmynda í fyllstu alvöru. Þjóðverjar hafa haldið framtakinu í heimspeki frá þeim tíma er Kant fékk þeim það í hendur. Eftir svo sem einn áratug eða tvo eru engilsax- neskar þjóðir byrjaðar að melta þessar hugmyndir og Frakkar teknir að íága þær í listinni. I kólerudrepsóttinni árið 1831 and- aðist Hegei, en Schopenhauer tók sig upp og settist að í Frankfurt am Main og hélt sig þar það sem eftir var æv- innar. Fyrsta viðurkenning lærðra manna, sem Schopenhauer hlaut, kom ekki frá Þýzkalandi, heldur frá Noregi. Konunglega norska vísindafélagið í Þrámdiheimi hafði stofnað til samkeppni um eftirfarandi viðfangsefni: „Kan Menneskets frie Villie bevises af dets Selybevissthed?“ Arthur Schopenhauer hlaut verðlaunin, heiðurspening úr gulli. Úriausn hans bar heitið: „La Liberté est un mystére11 — frelsið er leynd&rdómur. Norska vísindafélagið feildi dóm sinn óháð áliti manna annars staðar í Evrópu, og sýndi þar með skiln- ing og innsýn, sem var á undan sínum tíma. Þetta gerðist árið 1839. Listamenn og menntamenn miðsfétta tóku hægl og sígandi að gefa gaum að Framhald á bls. 11.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.