Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1965, Page 25

winig-músíkin hafði náð há-
f marki og var farin að dala
aftur. Sömu gömlu lögin voru leik-
in aftur og aftur, og það var því
kannski ekki nema von, að fólkið
væri orðið leitt á þeim. Já, og tón-
Charlie Parker í Open Doer.klúbbnum um 1950 ásamt þeim Thelonious Monk
(píanó), Charles Mingus (bassi) og Roy Haynes (trommur).
listarmennimir voru líka orðnir
leiðir á því að leika sömu lögin aft-
ur og aftur — nú vildu þeir fá eitt-
hvað nýtt. Sérstaklega átti þetta þó
við um ungu jassleikarana.
) I Löks fór svo árið 1945, að swingmúsík-
tn varð að vrkja fyrir tveimur öflugum
Ihreyfingum irrnan jassins, nefnilega niú-
tímajassi og gamla New Orleans-jass-
inum. Það voru gagnrýnend'urnir sem
komu síðari stefnunni af stað. Það má
Begja, að hún liafi hafizt 1938, þegar
franski gagnrýnandinn Hugues Panassié
Ikom til New York til iþess að koma í
Ikring hlj ómplötuupptökum irndir merki
fransks jassklúib/bs. Á sama tíma voru
mokkrir bandarískir j assgagnrýnendur
að vinna að samningu bókar um sögu
: Öa&sins, og við rannsóknir þser, sem því
fylgdu, höfðu þeir fengið áþreifanlegar
Bannanir fyrir því, að jassinn hefði ekki
orðið til fyrir atbeina Original Dixiland
Band, heldur hefði hann orðið til löngu
fyrr í New Orleans.
að var ætlun Panassié að taka
upp þessa gömlu músík á hljómplötur
með hljóðfæraleikurum, sem léku á
þessum tímum, eai margir þeirra voru
! þá löngu gleymdir. Hafizt var handa um
®ð leita þessa gömlu meistara uppi, og
Itókst að finna nokkra þeirna. Markrverð-
ustu jassleikararnir sem „fundust" við
leitina voru trampetleilkarinn Tommy
Ladnier, klarinettíleikararnir Sidney
Bechet, og George Lewis, og síðast en
ekki sízt Bunk Johnson, sem var aldurs-
forseti þeirra allra og hafði leikið á ann-
an kiornet í hljómsveit Buddy Boldens,
en það er fyrsita jasshljómsveitin, sem
sögur fara af. Og 'brátt fór alda um
landið — nú vildi fólk eklki fá að heyra
annað en hreinan, upprunalegan og
ófalskan jass, sem sagt var að þessir
gömlu New Orleans-jassleikarar léku.
En meðan þessu fór fram, höfðu nokkr
ir ungir jassleikarar mælt sér mót, og
þeir höfðu nú um annað og markverð-
ara að hugsa en hlusta á plötur, leiknar
Effir Björn V
af eilihrumum jassleikurum. Þeir höfðu
fengið leiða á swingmúsíkinni — nú
ætluðu þeir að brjóta jassinum nýja
braut og skapa jass, sem tilheyrði þeim
einum og engum öðrum. Og það hvarfl-
aði aldrei að þeim að sniúa aftur til for-
tíðarinnar og leika þá músík, sem fyrir-
rennarar fyrirrennaranna léku.
essir ungu menn hittust venju-
lega í ‘litlum næturklúlbbi í Harlem —
Minton Play House nefndist hann — en
við honuim hafði þá fyrir skömrnu tekið
Teddy Hill, sem var fyrrverandi hljóm-
sveitarstjóri, og var hann þessum ungu
jassleikurum mjög hlynntur. Þarna
komu saman flest kvöld vikunnar leik-
glaðir hljómlistarmenn, sem vildu koma
nýstárlegum hugmyndum sínum á fram-
færi, hljóðfaeraleikarar, eins og Dizzy
Gillespie, trompetleikari úr hljómsveit
Cap Calloways, gítarleikarinn Charlie
Christian, sem lék hjá Benny Goodman,
pianóleikarinn Thelonius Monk og
trommuleikarinn Kenny Clark, en þeir
léku þá báðir á hljómsveit Minon-
næturklúbbsins.
Þessir fjórir mynduðu eiginlega aðal
ungu jassleikaranna þarna, en sbundum
mátti líka heyra eldri og velþekkta
swingleikara taka laigið þarna, menn
eins og trompetleikarann Roy Eldridge
og tenórsaxófónleikarann Lester Young,
sem voru helztu fyrirmyndir þessara
. Sigurpálsson
ungu jassleikara. Auk þess var þarna
ávallt fjöldi annarra jassleikara, og á
laugardagskvöldum var algengt að sjá
fimmtán jassleikara á sviðinu. Eins og
gefur að skiija voru þessir jassleikar-
ar ekki alllir sömu hæfileikum búnir,
og þess vegna Æóru þeir fjórmenningar
að skapa sér margbreytilega hljóma og
hljómasambönd, en með því móti gátu
þeir haldið lakari tónlistarmönnum
burtu.
En tilraunirnar á Minton Play House
og í Clark Monroe's Uptown House á
West 133rd Street, þar sem Minton-pilt-
arnir voru vanir að halda áfram, þegar
klúbbi þeira var lokað um fjögur-leytið
á nóttunni, voru aðeins fyrstu skref nú-
tíma-jassins. Músíkin sem þeir léku var
ennþá fyrst og fremst swingmúsík, þótt
hún væri með .greinilegum nútímablæ
og einkennum, enda höfðu þessir hljóm-
listarmenn það iíka sem aðalatvinnu að
leika í stórum swinghljómsveitum. En
svo gerðist það vorið 1943, að Dizzy
Gillespie, sem iþá lék í hljómsveit Earls
Hines, komst í kynni við altsaxafónleilk-
arann Charlie Parker, sem lék þá í sörmu
hljómsveit. Parker var mjög svo sama
sinnis og Minton-piltarnir, og svo fór
að Gillespie kynnti hann fyrir þeim.
Parker átti síðan stærsta 'þáttinn í að
fullkomna þennan nýja jass-stíl.
T
veimur árum eftir að Parker
kynntist frumherjunum á Minton, fór
nýi jassinn að ná sér verulega á strik,
og var það ekki hvað sózt því að þakka,
hve vinnuskilyrði jassleikara voru þá
orðin góð. Jass-aðdáendur í Bandaríkj-
unum byrjuðu þá að tala um be-bop
eða re-bop, sem seinna var stytt í bop,
og brátt náðu þessi orð eynum blaðanna
og auglýsingamangaranna, sem voru
ósparir á að nota það yfir hvaða músík
og hvaða hljóm'listarmann sem var, enda
þótt ennþá væri það aðeins þröngur
hópur sem lék þessa tegund af jassi.
En á næstu þremur árum breyttist þetta,
og um 1948 var bopið orðið vinsælasta
tegundin af jassi meðal allflestra yngri
jasslei'kara og jassáhugamanna. Réði þar
mestu um, að það bjó yfir nýrri og áð-
ur óþekktri músíkalskri tilfinningasemi,
yfir nýjum möguleikum og lét nýstár-
lega í eyrum. Bop-jasisinn er að flestu
leyti mótleikur gegn swinginu.
En rébt fyrir 1950 fór að sortna fyrir
stafni, þrátt fyrir að bop-jassinn hafði
þá skapað sér mikinn og verðugan orð-
stír. Samstaða sú, er ríkt hafði milli
þessara frumherja nýja jassins, en í því
haf ðiaðalstyrkur stílsins verið fólginn,
var ekki lengur hin sama. Þar við bætt-
p Þeir voru þrlmenningar Þorsteinn
hvíti á Hofi í Vopnafirði og Þorvaldur
á Dröngum, báðir komnir af Öxna-
Þóri. Nú telur G. V. að Þorsteinn hvíti
inuni hafa komið út um 900. Hvers
vegna gat Þorvaldur ekki komið út um
ftama leyti? Hvers vegna setur G. V.
útkomu hans hálfri öld seinna? Það
er vegna misskriftar eða misskilnings I
Eiríks sögu rauða, og skal nú vikið að
þvi
,,B eztu handrit Eiríks sögu rauða
eru tvö skinnhandrit í Arnasafni, 544,
4to, aðalhlutinn af hinni kunnu Hauks-
bók, hitt er 557,4to. — Haukábók er rit-
uð snemma á 14. öld, eitt af stærstu og
merkilegustu skinnhandritum . . . Text
inn er nær alls staðar betri í 544 en í
657, þar sem á milli ber“, segir dr.
Matthias Þórðarson í formála fyrir
i 24. desember 1965 _________________
Eiríks sögu I Fornritaútgáfunni.
Sá mismunur handritanna, er hér
skiptir máli, er sá, að í 544 stendur:
„Þorvaldur hét maður, hann var son-
ur Ásvalds, Úifssonar, Öxna-Þórisson-
ar. Þeir feðgar fóru af Jaðri til íslands
fyrir víga sakir og námu land á Hom-
ströndum og bjuggu að Dröngum“. —
En í 557 segir: „Þorvaldur hét maður.
Hann var sonur Ásvaids Úlfssonar,
Öxna-Þórissonar. Eiríkur rauði hét son
hans. Þeir feðgar fóru af Jaðri fyrir
víga sakir og námu land á Hornströnd-
um og bjuggu að Dröngum. Þar and-
aðist Þorvaldur“.
Hér er sá reginmunur á að I 544 seg-
ir að þeir Ásvaldur og Þorvaldur feðg-
ar hafi farið til íslands, en í 557 að það
hafi verið feðgarnir Þorvaldur og Ei-
ríkur. Þetta stafar af því að í 557 virð-
ist standa á skökkum stað setningin um
að Eiríkur rauði hafi heitið sonur Þor-
valds, og iþetta breytir merkingiuini í
orðunum „þeir feðgar“ þannig, að þau
virðast eiga við Þorvald og Eirík, í
stað þess að átt var við Ásvald og Þor-
vald. Setningin ,,Eiríkur rauði hét son
hans“ hefir átt að standa á eftir frá-
sögninni um að Þorvaldur hafi andazt
á Dröngum. Þá verður allt í lagi.
Nú er að segja frá því, að Hösk-
uldur Dala-Kollsson fekk Jórunnar
dóttur Bjarnar landnámsmanns í Bjarn-
arfirði syðra. Telur G.V. að það muni
hafa verið fyrir 940. Bræður Jórunnar
voru þeir Þorbjörn og Svanur á Svans-
hóli í Bjarnarfirði. Þorbjörn kvæntist
Þorbjörgu knarrarbringu, dóttur Gils
skeiðarnefs landnámsmanns og fluttist
síðan suður í Haukadal, sennilega til
þess að vera innanhéraðs við Hösk-
uld mág sinn, og var síðan nefndur
Þorbjörn haukdælski. Þorbjörg knarr-
arbringa hafði áður verið gift Jörundi
Úlfssyni frá Reykhólum og átt með
honum dóttur, sem Þjóðhildur hét.
Þeirrar konu fekk Eiríkur rauði seinna
og fluttist þá suður I Haukadal og
reisti nýbýlið Eiríksstaði skammt frá
Vatni, þar sem Þorbjörn haukdælski
bjó.
Ekki er nú vitað hvenær Þorvaldur
á Dröngum andaðist, en næsti búandi
þar var Ólafur Eyvindarson, landnáms-
manns í Eyvindarfirði. Hans er fyrst
getið sem búanda á Dröngum í sam-
bandi við mál Hrólfs rauðsenzka, en
það mun laust fyrir 950.1) Má á þessu
1) Þetta ártal er miðað við atburði,
sem sagt er frá í Landnámu, Egils sögu,
Laxdælu og Kormáks sögu, en jafn-
framt miðað við dánarár Tungu-Odds,
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 57