Lesbók Morgunblaðsins


Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1965, Qupperneq 25

Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1965, Qupperneq 25
winig-músíkin hafði náð há- f marki og var farin að dala aftur. Sömu gömlu lögin voru leik- in aftur og aftur, og það var því kannski ekki nema von, að fólkið væri orðið leitt á þeim. Já, og tón- Charlie Parker í Open Doer.klúbbnum um 1950 ásamt þeim Thelonious Monk (píanó), Charles Mingus (bassi) og Roy Haynes (trommur). listarmennimir voru líka orðnir leiðir á því að leika sömu lögin aft- ur og aftur — nú vildu þeir fá eitt- hvað nýtt. Sérstaklega átti þetta þó við um ungu jassleikarana. ) I Löks fór svo árið 1945, að swingmúsík- tn varð að vrkja fyrir tveimur öflugum Ihreyfingum irrnan jassins, nefnilega niú- tímajassi og gamla New Orleans-jass- inum. Það voru gagnrýnend'urnir sem komu síðari stefnunni af stað. Það má Begja, að hún liafi hafizt 1938, þegar franski gagnrýnandinn Hugues Panassié Ikom til New York til iþess að koma í Ikring hlj ómplötuupptökum irndir merki fransks jassklúib/bs. Á sama tíma voru mokkrir bandarískir j assgagnrýnendur að vinna að samningu bókar um sögu : Öa&sins, og við rannsóknir þser, sem því fylgdu, höfðu þeir fengið áþreifanlegar Bannanir fyrir því, að jassinn hefði ekki orðið til fyrir atbeina Original Dixiland Band, heldur hefði hann orðið til löngu fyrr í New Orleans. að var ætlun Panassié að taka upp þessa gömlu músík á hljómplötur með hljóðfæraleikurum, sem léku á þessum tímum, eai margir þeirra voru ! þá löngu gleymdir. Hafizt var handa um ®ð leita þessa gömlu meistara uppi, og Itókst að finna nokkra þeirna. Markrverð- ustu jassleikararnir sem „fundust" við leitina voru trampetleilkarinn Tommy Ladnier, klarinettíleikararnir Sidney Bechet, og George Lewis, og síðast en ekki sízt Bunk Johnson, sem var aldurs- forseti þeirra allra og hafði leikið á ann- an kiornet í hljómsveit Buddy Boldens, en það er fyrsita jasshljómsveitin, sem sögur fara af. Og 'brátt fór alda um landið — nú vildi fólk eklki fá að heyra annað en hreinan, upprunalegan og ófalskan jass, sem sagt var að þessir gömlu New Orleans-jassleikarar léku. En meðan þessu fór fram, höfðu nokkr ir ungir jassleikarar mælt sér mót, og þeir höfðu nú um annað og markverð- ara að hugsa en hlusta á plötur, leiknar Effir Björn V af eilihrumum jassleikurum. Þeir höfðu fengið leiða á swingmúsíkinni — nú ætluðu þeir að brjóta jassinum nýja braut og skapa jass, sem tilheyrði þeim einum og engum öðrum. Og það hvarfl- aði aldrei að þeim að sniúa aftur til for- tíðarinnar og leika þá músík, sem fyrir- rennarar fyrirrennaranna léku. essir ungu menn hittust venju- lega í ‘litlum næturklúlbbi í Harlem — Minton Play House nefndist hann — en við honuim hafði þá fyrir skömrnu tekið Teddy Hill, sem var fyrrverandi hljóm- sveitarstjóri, og var hann þessum ungu jassleikurum mjög hlynntur. Þarna komu saman flest kvöld vikunnar leik- glaðir hljómlistarmenn, sem vildu koma nýstárlegum hugmyndum sínum á fram- færi, hljóðfaeraleikarar, eins og Dizzy Gillespie, trompetleikari úr hljómsveit Cap Calloways, gítarleikarinn Charlie Christian, sem lék hjá Benny Goodman, pianóleikarinn Thelonius Monk og trommuleikarinn Kenny Clark, en þeir léku þá báðir á hljómsveit Minon- næturklúbbsins. Þessir fjórir mynduðu eiginlega aðal ungu jassleikaranna þarna, en sbundum mátti líka heyra eldri og velþekkta swingleikara taka laigið þarna, menn eins og trompetleikarann Roy Eldridge og tenórsaxófónleikarann Lester Young, sem voru helztu fyrirmyndir þessara . Sigurpálsson ungu jassleikara. Auk þess var þarna ávallt fjöldi annarra jassleikara, og á laugardagskvöldum var algengt að sjá fimmtán jassleikara á sviðinu. Eins og gefur að skiija voru þessir jassleikar- ar ekki alllir sömu hæfileikum búnir, og þess vegna Æóru þeir fjórmenningar að skapa sér margbreytilega hljóma og hljómasambönd, en með því móti gátu þeir haldið lakari tónlistarmönnum burtu. En tilraunirnar á Minton Play House og í Clark Monroe's Uptown House á West 133rd Street, þar sem Minton-pilt- arnir voru vanir að halda áfram, þegar klúbbi þeira var lokað um fjögur-leytið á nóttunni, voru aðeins fyrstu skref nú- tíma-jassins. Músíkin sem þeir léku var ennþá fyrst og fremst swingmúsík, þótt hún væri með .greinilegum nútímablæ og einkennum, enda höfðu þessir hljóm- listarmenn það iíka sem aðalatvinnu að leika í stórum swinghljómsveitum. En svo gerðist það vorið 1943, að Dizzy Gillespie, sem iþá lék í hljómsveit Earls Hines, komst í kynni við altsaxafónleilk- arann Charlie Parker, sem lék þá í sörmu hljómsveit. Parker var mjög svo sama sinnis og Minton-piltarnir, og svo fór að Gillespie kynnti hann fyrir þeim. Parker átti síðan stærsta 'þáttinn í að fullkomna þennan nýja jass-stíl. T veimur árum eftir að Parker kynntist frumherjunum á Minton, fór nýi jassinn að ná sér verulega á strik, og var það ekki hvað sózt því að þakka, hve vinnuskilyrði jassleikara voru þá orðin góð. Jass-aðdáendur í Bandaríkj- unum byrjuðu þá að tala um be-bop eða re-bop, sem seinna var stytt í bop, og brátt náðu þessi orð eynum blaðanna og auglýsingamangaranna, sem voru ósparir á að nota það yfir hvaða músík og hvaða hljóm'listarmann sem var, enda þótt ennþá væri það aðeins þröngur hópur sem lék þessa tegund af jassi. En á næstu þremur árum breyttist þetta, og um 1948 var bopið orðið vinsælasta tegundin af jassi meðal allflestra yngri jasslei'kara og jassáhugamanna. Réði þar mestu um, að það bjó yfir nýrri og áð- ur óþekktri músíkalskri tilfinningasemi, yfir nýjum möguleikum og lét nýstár- lega í eyrum. Bop-jasisinn er að flestu leyti mótleikur gegn swinginu. En rébt fyrir 1950 fór að sortna fyrir stafni, þrátt fyrir að bop-jassinn hafði þá skapað sér mikinn og verðugan orð- stír. Samstaða sú, er ríkt hafði milli þessara frumherja nýja jassins, en í því haf ðiaðalstyrkur stílsins verið fólginn, var ekki lengur hin sama. Þar við bætt- p Þeir voru þrlmenningar Þorsteinn hvíti á Hofi í Vopnafirði og Þorvaldur á Dröngum, báðir komnir af Öxna- Þóri. Nú telur G. V. að Þorsteinn hvíti inuni hafa komið út um 900. Hvers vegna gat Þorvaldur ekki komið út um ftama leyti? Hvers vegna setur G. V. útkomu hans hálfri öld seinna? Það er vegna misskriftar eða misskilnings I Eiríks sögu rauða, og skal nú vikið að þvi ,,B eztu handrit Eiríks sögu rauða eru tvö skinnhandrit í Arnasafni, 544, 4to, aðalhlutinn af hinni kunnu Hauks- bók, hitt er 557,4to. — Haukábók er rit- uð snemma á 14. öld, eitt af stærstu og merkilegustu skinnhandritum . . . Text inn er nær alls staðar betri í 544 en í 657, þar sem á milli ber“, segir dr. Matthias Þórðarson í formála fyrir i 24. desember 1965 _________________ Eiríks sögu I Fornritaútgáfunni. Sá mismunur handritanna, er hér skiptir máli, er sá, að í 544 stendur: „Þorvaldur hét maður, hann var son- ur Ásvalds, Úifssonar, Öxna-Þórisson- ar. Þeir feðgar fóru af Jaðri til íslands fyrir víga sakir og námu land á Hom- ströndum og bjuggu að Dröngum“. — En í 557 segir: „Þorvaldur hét maður. Hann var sonur Ásvaids Úlfssonar, Öxna-Þórissonar. Eiríkur rauði hét son hans. Þeir feðgar fóru af Jaðri fyrir víga sakir og námu land á Hornströnd- um og bjuggu að Dröngum. Þar and- aðist Þorvaldur“. Hér er sá reginmunur á að I 544 seg- ir að þeir Ásvaldur og Þorvaldur feðg- ar hafi farið til íslands, en í 557 að það hafi verið feðgarnir Þorvaldur og Ei- ríkur. Þetta stafar af því að í 557 virð- ist standa á skökkum stað setningin um að Eiríkur rauði hafi heitið sonur Þor- valds, og iþetta breytir merkingiuini í orðunum „þeir feðgar“ þannig, að þau virðast eiga við Þorvald og Eirík, í stað þess að átt var við Ásvald og Þor- vald. Setningin ,,Eiríkur rauði hét son hans“ hefir átt að standa á eftir frá- sögninni um að Þorvaldur hafi andazt á Dröngum. Þá verður allt í lagi. Nú er að segja frá því, að Hösk- uldur Dala-Kollsson fekk Jórunnar dóttur Bjarnar landnámsmanns í Bjarn- arfirði syðra. Telur G.V. að það muni hafa verið fyrir 940. Bræður Jórunnar voru þeir Þorbjörn og Svanur á Svans- hóli í Bjarnarfirði. Þorbjörn kvæntist Þorbjörgu knarrarbringu, dóttur Gils skeiðarnefs landnámsmanns og fluttist síðan suður í Haukadal, sennilega til þess að vera innanhéraðs við Hösk- uld mág sinn, og var síðan nefndur Þorbjörn haukdælski. Þorbjörg knarr- arbringa hafði áður verið gift Jörundi Úlfssyni frá Reykhólum og átt með honum dóttur, sem Þjóðhildur hét. Þeirrar konu fekk Eiríkur rauði seinna og fluttist þá suður I Haukadal og reisti nýbýlið Eiríksstaði skammt frá Vatni, þar sem Þorbjörn haukdælski bjó. Ekki er nú vitað hvenær Þorvaldur á Dröngum andaðist, en næsti búandi þar var Ólafur Eyvindarson, landnáms- manns í Eyvindarfirði. Hans er fyrst getið sem búanda á Dröngum í sam- bandi við mál Hrólfs rauðsenzka, en það mun laust fyrir 950.1) Má á þessu 1) Þetta ártal er miðað við atburði, sem sagt er frá í Landnámu, Egils sögu, Laxdælu og Kormáks sögu, en jafn- framt miðað við dánarár Tungu-Odds, LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 57

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.