Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1965, Síða 28

Einhverntíma hér áður fyrri,
var manni kennt, að ísland
hafi verið skógi vaxið milli fjalls og
fjöru. Síðan var því viðbætt, að for-
feður okkar hafi reynzt svo skamm-
sýnir og litlir fyrirhyggjumenn um
eigin hag, að þeir hafi gengið á skóg-
inn, hoggið hann til eldiviðar og
kolagerðar, og skilið ekkert eftir, ut-
an fáa birkiskóga, kræklur einar, og
síðan beitt sauðkindinni miskunnar-
laust á leifarnar, og raunar öllu bú-
fé sínu.
Var svo öldum saman, þar til skóg-
rækt og friðun máttu sín betur van-
þekkingunni.
í flestum þessum skógum var
nærri eingöngu birki, og aðeins á ör-
fáum stöðum aðrar trjátegundir. Á
Vestfjörðum lifði raunar villtur
reyniviður, þetta stolt íslenzkrar
skógarnáttúru, og gulvíðir og grá-
víðir á einstaka stað innan um hið
lágvaxna íslenzka „jólatré“, eini-
berjarunnann.
Friðun hefur á seinni árum bjargað
útbeittum birkikræklunum og gert þær
Þorvaldur Friðfimusson, verksmið justjóri
að skógi á ný, og birkið sjálft hefur
reynzt vænlegt til að ala upp og skýla
væntanlegum nytjaskógum, þar sem
greni, fura og lerki skipa heiðurssætin.
Stundum er því haldið fram, að fs-
land sé ungt land, og er það vafalaust,
miðað við önnur lönd og stærri úti í hin-
um stóra heimi, þar sem forngrýti, eins
og granít og gabbró, skipa mestan hluta
allra fjalla.
Steingerfingar á fslandi
Jarðlögin á íslandi geyma samt æva-
gamlar minjar milli hraunlaganna, sem
íslenzk fjöll eru gerð úr. Þarna liggja
linari lög, öskulög og leirlög, og í þeim
hafa grópazt steingerfingar, blaðför eftir
blöð trjáa, sem flest finnast ekki lengur
lifandi á íslandi. Nú vaxa þessi tré í
löndum með miklu hærri meðalhita en
hér er nú.
Steingerfingafræðin hefur fært fs-
land og aldur þess í aldir aftur. Tertieri-
Jóhannes Áskelsson, Böðvar Pálsson
jarðfræðingur á Bakka
tíminn er hann kallaður, sem íslenzk
jarðlög rekja til sína elztu erfð. Ekki
skal ég þreyta lesendur með fræðilegum
skýringum á nöfnum, eins og Eósen og
Óligósen, enda grein þessi skrifuð út frá
sjónarmiði leikmanns í náttúrufræðum,
en ekki fræðimanns. Samt er ekki nokk-
ur vafi á því, að þessi gömlu jarðlög,
sem ég ætla að gera hér að umtalsefni,
eru fjörgömul, ævagömul.
Og víkjum-nú talinu vestur á fjörðu.
Vestfirðir og Austfirðir geyma elztu
jarðlög landsins, og liggja til þess kunn-
ar ástæður. Ég hef kosið að skrifa hér
um Vestfirði, því að þar þekki ég sæmi-
lega vel til. Enginn skyldi láta sér detta
í hug að óreyndu, að á Vestfjörðum, þar
sem nú rísa sæbröttustu og hrjúfustu
fjöll landsins, hafi einhverntíma í fyrnd-
inni vaxið blómlegur skógur suðrænna
trjáa, og máski einnig verið að leik ýmis
furðudýr, þótt leifar þeirra hafi ekki
fundizt ennþá.
Bíldudalur og Þorvaldur mágur minn
Til þess að gera langt mál stutt, hef ég
markað þessari grein tvö svið, Selárdal
við Arnarfjörð og Brjánslæk á Barða-
strönd. Bregðum við okkur fyrst 24 ár
aftur í tímann, en þá dvaldist ég í eins-
konar orlofi hjá systur minni og mági,
Helgu og Þorvaldi Friðfinnssyni, en þau
bjuggu þá á Bíldudal, og veitti hann for-
stöðu niðursuðuverksmiðjunni þar.
Seinna varð hann svo einn þeirra, sem
drukknuðu í hinu hörmulega sjóslysi ár-
ið 1943, þegar mótorbáturinn Þórmóður
týndist með allri áhöfn á leið til Reykja-
víkur með rúmlega 30 manns innanborðs.
Eftir dvöl mína vestra, tók ég nokk-
urskonar ástfóstri við Bíldudal, en hef
samt komið þangað allt of sjaldan. Þetta
var árið 1941. Heimsstyrjöldin seinni
stóð yfir. Viðburðarríkir dagar ,og ég
færði dagbók það árið, og minnir hún
mig nú, eftir 24 ár, á alla skemmtilega
atburði á hinni skemmtilegu ferð, sem
við mágur minn heitinn fórum til Selár-
dals á vit hinna fornu furðuskóga.
Selórdalur er yztur Ketildala, sunnan
Arnarfjarðar. Eiginlega detta manni
fyrst í hug forynjur, draugar og galdra-
menn, þegar Selárdals er minnzt, því að
þar er sagt að galdramenn hafi kunnað
einna mest fyrir sér hér áður. Landslag
í Selárdal er rammrar náttúru. Vissi ég,
að þar voru í fjöllum menjar gamalla
feiknskóga, og er helzt talið, að feikna-
stór beykiskógur hafi vaxið um alla
Vestfirði á þeim tíma.
Ferðin út Ketildali
Við völdum 12. september til fararinn-
ar út Ketildali. Vinnukonan á heimilinu,
hún Bjagga, náði fyrir okkur í hestana,
því að þá lá enginn akvegur út í Selár-
dal. Þorvaldur mágur minn tók Hjalla-
Rauð, en ég þann glófexta, og voru báðir
hestarnir í eigu Ágústar í Valhöll, þess
mikla sómamanns, sem einnig fórst síðar
með ÞórmóðL
Við lögðum af stað snemma morguns I
blíðskaparveðri. Arnarfjörður lá spegil-
sléttur fyrir fótum okkar. Vestfjarða-
Kirkjan í Selárdal, eins og hún er í dag
lognið ríkti yfir láði og legi. Fjöllin
handan fjarðarins, litskrúðug, ljósblá
með gabbró í hverju gili, spegluðust i
sléttum haffletinum. Mjór reiðvegurinn
hlykkjaðist meðfram sjónum, fram hjá
Kurfu og Jaðri, og ýmsum fleirura
skemmtilegum húsanöfnum.
í Auðahrísdal, sem næst liggur Bíldu-
dal, skipti Þorvaldur um hest, náði sér
í annan reiðskjóta betri, sem Ágúst i
Valhöll átti þarna lika. Næst lá leiðin
framhjá Hvestu og Hvestubót. Bót og
bætur heitir á Vestfjörðum skipalægi,
venjulega undan einhverjum dölum,
þaðan sem útræði var stundað.
í Hvestu er allt þakið hvítum skelja-
sandi. Sagt var, að þar væru sandpyttir,
og leiðin varasöm, einkum í myrkri.
Hvilftin í fjallið ofan við Hvestu er fög-
ur. Raunar finnst mér þessar vestfirzku
I Selárdal óx þroskamikill beykiskógur,
og vínviður bar góðan ávöxt.
Séð út Ketildali. Myndin er tekin skammt fyrir utan Bíldudal.
Málverk frá Bíldudal, eftir Þorvald Frið finnsson. Sér út voginn, kauptúnið í
baksýn til vinstri, en fjær sér til fjallanna norðan Arnarfjarðar.
0Q 24. desember 1965 ——--------------------------------—————---------------LESBÓK MORGUNBLAÐSINS