Lesbók Morgunblaðsins - 03.07.1966, Blaðsíða 11

Lesbók Morgunblaðsins - 03.07.1966, Blaðsíða 11
Jóhann Hannesson: ÞANKARÚNIR Er mögulegt að „heilaþvo" menn, svo að öll hugsun þeirra gjörbreytist frá rótum? Stundum berast þær fréttir um jörð- ina að þess konar þvottur hafi átt sér stað. Þeir sem þvottarins hafa notfð, er oss sagt, hafa að hreinsuninni lokinni tekið að lofa þvottamenn sína hástöfum, en jafnframt hafa þeir úthúð- að sínum eigin þjóðum og þeim mönnum, sem fóstruðu þá. Menn, sem áður hugsuðu í anda kapítalismans, taka að hugsa á alþýðulýðveldislegan hátt eða jafnvel kommúnistiskan. Nú er spurningin: Hve fast situr sá rauði litur, sem settur hefir verið inn í manninn að loknum heilaþvottinum? Sumir segja að aðgerðin sé svo róttæk að hún gjörbreyti manninum; aðrir segja að liturinn svíki þráfaldlega og hverfi eftir mjög fá ár, ef mönnum er sleppt lausum og hætt er bæ'ði við þvott og litun. háskólana nefnist þessi aðfeúð krítísk rannsókn, og verður ekki fram hjá henni komizt ef menn vilja veita stúdentum góða fræðslu og gera þá færa um að hugsa málefnalega og sjálfstætt. Sjálfstæð hugsun, án þekkingar og málefnaleika, verður ekki annað en sérvizka, lík því sem einn einstakur maður fari að skjóta með fallbyssu, án þess að hirða nokkuð um samherja sína, og án þess að hirða um að hitta í mark. Vestrænn heilaþvottur er um ýmsa hluti áhrifameiri en hinn austræni. Réttu og röngu er oft svo haglega saman hrært að margir menn geta ekki á milli greint. Stundum eru gerðar tilraunir til að opna augu manna, tilraunir, sem umsnúast ad absurdum, verða hreinar fjarstæður. Ekki er langt síðan reynt var að telja oss trú um að auglýsingablað og neytendablað væri eitt og hið sama. Til er nútíma þjóðsaga um mann einn, sem einhverju var stolið frá. Gárungar uppnefndu manninn og köll- uðu þjóf, ekki þann sem stal, heldur þann, sem stolið var frá, og við hann festist þjófsheitið! Hjá svo einföldum lýð, sem leyfir sér slíkt, er heilaþvottur ekki erfiður. Þannig þykjast menn vita ýmislegt um auglýsingar. Menn trúa því að þær tryggi sölu vörunnar, sem auglýst er, að fram- leiðendur borgi þær eða þá kaupmenn og kaupfélög, og neyt- endur fái þær ókeypis. Þá halda menn að auglýsingar fræði menn almennt um vöruverð og vörugæði. Um áróður og heilaþvott hefir vísindamaðurinn J.A.C. Brown ritað bók, sem ber heitið „Techniques of Persuasion“. Verk hans byggir á rannsóknum fjölmargra vísindamanna, og engin tök eru á að rekja allar niðurstöðurnar hér. Sjálft hugtakið „heila- þvottur“ er ekki gamalt í hugsjónasögunni, og er oss í minni sú bók, sem fyrst kom því inn í hugsjónasöguna, og síðan er liðið nokkuð á annan áratug. Kínverjar munu hafa smíðað orðið, „hsi nao“ og það var síðan þýtt á ensku og nefnt „brain- washing". Athöfnin er í sjálfu sér nógu alvarleg, en þó er ár- angurinn ekki nærri eins varanlegur og ætla mætti, þegar hún er framkvæmd á fullorðnum mönnum, sem komnir eru til nokkurs þroska. Öðru máli er að gegna um börn, sem alin eru upp við svo einhliða áróður og síendurtekna fordóma, sem víða vill brenna við í heiminum, bæði hjá frumstæðum þjóðum og menn- ingarþjóðum. Meðal vor vestrænna manna er ekki lítið um sams konar athæfi og það, sem nefnt er heilaþvottur meðal austrænna manna. Það einkennir uppeldi persónuleikans, þar sem menn leyfa sér þann munað að gefa honum gaum, að mönn- um er kennt að vara sig á fordómutn og markleysum. Við Rannsóknir Browns og annarra sýna að margt er hér öðru vísi en menn halda. T.d. minnkar bjórsala á mann ár frá ári í Bandaríkjunum, þótt varið sé yfir fjögur þúsund milljónum króna árlega til bjórauglýsinga þar í landi (Brown, bl.s 189) . Neytendur greiða oft allan auglýsingakostnað í hækkuðu vöruverði, og verðið getur tvöfaldazt eða meir sökum auglýs- inga, án þess að nokkrar umbætur verði á gæðum vörunnar (Brown, bls. 171). Algengt er að framleiðandi fái aðeins um helming af smásöluverði vöru. Neytendur magna dýrtíð á sjálfa sig með því að sætta sig við blekkingar og afætuhyggju í auglýsingum (Brown, bls. 186). Fáar auglýsingar fræða menn um vörugæði. Hér á landi segja mjög fáar þeirra til um vöruverð, en þær fáu, sem það gera, eru flestar frá vel kunnum fyrirtækjum. í auglýsingum sjónvarps og kvikmynda telja sumir sannað mál að nota megi sálrænar „undirskynjunaraðferðir", svo að neytendur hlýði þeim ósjálfrátt (Brown, bls. 183—184) og sum auglýsendasamtök banna starfsmönnum sínum að nota þær, me'ð því að þess konar tiltæki sé of líkt heilaþvotti til að teljast samboðið heiðarlegum mönnum. A erlendum bókamarkaði Bókmenntir. Homer and the Epic. A shortened version of „The Songs of Hom- er“. G. S. Kirk. Cambridge 1965. 17/6. Hómerskviður eru taldar fyrstu bókmenntir Evrópuþjóða. Þetta rit er stytt útgáfa „The Songs of Homer", sem er eitt með merk- ari ritum, er út hafa komið ný- lega um þessi efni. Inntak þeirr- ar bókar birtist í þessari, og til- gangur höfundar er að tengja þessar kviður hetjukvæðum Grikkja fyrir daga Hómers, sem geymdust munnlega og steyptar eru í Hómerskviður af tveimur skáldum, að því er Kirk telur, á áttundu öld fyrir Krist. Auk þessa lýsir höfundur þjóðfélags- legum aðdraganda kviðanna og tilgangi þeirra. Þessi kvæði voru ætluð til framsagnar, eins og eldri kvæði, og reyndar öll forn kvæði. Þau voru sungin eða sögð fram. Kvæðin voru í upphafi aldrei skrifuð, þau geymdust í minni manna og bárust kynslóð frá kynslóð, tóku breytingum, því minni sem formið var strangara. Þegar menn lesa Hóm- erskviður í vasabrotsútgáfum nú á dögum, þá ber ætíð að hafa í huga, að þessi dýrlegu kvæði vor-i í fyrndinni ætluð til fram- sagnar. Tónlist og kveðskapur voru alltaf nátengd og eru það enn. Kvæðin voru lærð utanbók- ar. Þessi söguljóð minna um margt á söguljóð annarra þjóða, svo sem germönsk og keltnesk; þetta ljóðform og sagnaform virðist blómgast á vissu stigi hinnar þjóðfélagslegu þróunar. Forsendurnar virðast vera hern- aðarandi og ævintýralöngun, aðalsveldi á frumstæðu stigi (hermannaaðall) og fremur frumstæðir búnaðarhættir. Kjarkur og drengskapur eru æðstu dyggðir. Þegar þessir þjóðfélagshættir taka að breyt- ast, og hetjukapur og drengskap- ur tekur að dala, tekur þennan liðna tíma að hilla upp, og þá hefst blómaskeið söguljóða og sagna. Rannsóknir á uppkomu bókmennta meðal Grikkja benda allar til þess, að blómlegar bók- menntir hafi verið við lýði með- al Grikkja fyrir daga þeirra ljóða, sem kennd eru við Hómer. Linear-B-letrið og ýmis önnur brot benda til þess og svo það, að slík listaverk sem þessar kviður hljóta að eiga sér að- draganda og verða ekki gerð án undanfarandi bókmenntastarfs. Höfundurinn rekur aðdraganda þessara kvæðabálka, bókmennta- lega og sögulega, lýsir síðan gerð og byggingu, máli og efni bálk- anna og allri tilorðningu. Þessi bók er þörf öllum þeim, sem fást við bókmenntasögu og norræn kvæði. Hliðstæðurnar við gríska heiminn á áttundu öld fyrir Krist voru hér á landi á 10. og 11. öld. Bókinni fylgja fimm myndasíður og registur. Saga. Sir Walter Raleigh. Norman Lloyd Williams. Penguin Books 1965. 5/—. Þessi bók kom fyrst út hjá Eyre and Spottiswoode 1962 og er endurprentuð hjá Penguin. Höfundurinn hefur fengizt við margvíslegustu störf; hann var skrifstofumaður hjá vátrygging- arfélagi og starfsmaður brezka útvarpsins. Hann hefur ferðazt víða á vegum British Council og sett upp bókasöfn og skipulagt listasýningar víða í samveldi's- löndum Breta, — einnig hefur hann starfað við útvarpsstöð í Singapore. Síðan hvarf hann aft- ur til Englands og starfar nú hjá brezka útvarpinu. Sir Walter Raleigh var af brezkum lágaðli. Hánn vann þokka Elísabetar drottningar og lagðist í ferðalög á hennar veg- um. Stofnaði Virginíu-nýlendu í Ameríku, sem var kennd við drottningu. Hann var hermaður, landkönnuður, skáld, hirðmaður og vísindamaður, ágætt dæmi um víðfeðman veraldarmann á þessu mikla gróskuskeiði í sögu Eng- lands. Að lokum var hann ákærð ur fyrir drottinssvik og tekinn af lífi. Síðustu orð hans við böðlana voru: „Þetta meðal ykk- ar er rammt, en er nógu kraft- mikið til þess að lækna öll min rnein". Höfundur dregur upp lif- andi og minnisstæða mynd af þessum margslungna persónu- leika. The Living Past. The Great Civilizations of Mankind. Ivar Lissner. Translated from the German by J. Maxwell Brownjohn. Penguin Books 1965. 10/6. 1955 kom þessi bók I fyrstu út á þýzku. Bókin varð þegar mjög vinsæl og var fljótlega þýdd á önnur mál. Efnið er lipurlega samdar frásagnii um forsögu ýmissa fornþjóða. Höfundur hef- ur bókina á frásögn um Mesó- pótamíu, síðan fylgja Egyptaland, Persía, Indland, Japan, Krít, Ítalía og Grikkland. Þetta eru kaflar um minnisverða atburði og persónur löngu liðinna þjóða, sem þarna áttu heima. Fornleifa- fræði er nú mjög vinsæl lesn- ing, og ýmsir höfundar gera þessi fræði öllum aðgengileg með lip- urri frásögn og skemmtilegum samanburði við eigin tíma. Bók- inni fylgja nokkrar myndir. Hún er rúmar fimm hundruð blað- síður auk registurs. — ilallo, Tommi karl! tnverc a ao naiua . — er au i o±—_________________— —.„r er pa KOiian? — Nu, pu veizt nvemig pao er. jeiiiiiver veiuur aö vera heima og gefa fuglunum mínum. — Já, þeir eru ekki margir eftir, okkar líkar! 3. júií 1966 LESBOK MOKGUNBLAÐSINS 11

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.