Lesbók Morgunblaðsins - 31.07.1966, Síða 9

framförum, en hvorki í ævintýramytid-
um frá Afríku, sem þau sjá í sjónvarp-
inu, né í myndasögum skemmt.iritanna
er neitt sem gæti vakið stolt þairra yf-
ir forfeðrunum eða kynþætti sínum yf-
irleitt og bætt þeim þannig upp að þau
eru komin af þrsS<m og búa í hrör-
legum kofum. Staðgóð fræðsla um
Afríku fyrr og nú er þessvegna þýðing-
armikill þáttur í kennslu okkar; heim-
sókn afrísks stúdents var viðburður, hár
og spengilegur maður kom inn og sagði:
„Ég kem frá Afríku“.
egrar voru fluttir inn sem þrsel-
ar, ágreiningur um þrælahald var ein
af orsökum innanlandsstyrjaldarinnar
og „Abraham Lincoln frelsaði þrælana“.
Með þessum orðum hverfa negrarnir úr
sagnfræðibókunum eins og þeir hefðu
yfirgefið landið árið 1865. í hugum
bæði hvítra og svartra barna verða
Evrópumenn þannig einir á sviði sög-
unnar — með Indíánana sem „the bad
guys“ — og þau hafa enga (hugmynd
um að negrarnir hafi haft nokkurt
verulegt hlutverk í sögu landsins. Nú
kennum við um þrælauppreisn og strok
til frelsisins, gegn þeim skilningi að
negrarnir hafi verið glaðir og ánægðir
á ekrunum; við kennum um hermenn,
stjórnmálamenn, rithöfunda og vísinda-
menn, sem voru negrar. Við segjum frá
því, að svartir kúasmalar hafi fyrir-
fundizt í villta vestrinu og að negra-
fjölskyldur hafi haldið vestur á bóg-
inn í uxavögnum í sömu erindum og
hvítu mennirnir. Negrabörnin horfa
niður, krassa á blöðin, látast ekki
hlusta, en þau hlusta og komast að
raun um að negrarnir hafi átt þátt í
því að „byggja upp land vort“. — En
við tölum líka um kynþáttaofsóknir og
aðskilnað svartra og hvítra, um baráttu
fyrir almennum réttindum, bæði um
starf Martins Luthers Kings og um öfga-
menn eins og þeldökku Múhameðstrúar-
mennina. I>á líta þau upp, og þá geta
þau talað. Þau kunna frá mörgu að
segja um óáreiðanleik og hroka hvítra
manna.
Mf að er nokkurs konar trygging
þegar þau eru byrjuð að segja frá —
þá hefur maður verið viðurkenndur,
því að auðvitað hefur hörundslitur
kennarans sitt að segja í öllum sam-
skiptum kennara og barna; hvítur kenn-
ari er grunaður um að taka afstöðu með
hvítu börnunum, en sá þelþökki er
grunaður um að taka afstöðu með sín-
Negrarnir búa í fátækrahverfum
gömlu bæjarhlutanna.
um kynþætti. Maeola mín hefur tekið
sér það hlutverk að vaka yfir réttind-
um síns kynþáttar og fylgjast ná-
kvæmlega með því að ég láti eitt yfir
alla ganga. Þetta er líka hægt að nota.
„Kennarinn er haldinn fordómum“ eða
„Það voru þeir þeldökku sem byrjuðu“
getur á réttu augnabliki á réttu heimili
bjargað manni úr klípu. En mörkin á
milli kynþátta geta stundum verið
óljós. Nemandi, sem taldi upp alla
hvíta menn sem hann hataði, taldi líka
með þeldökkan kennara. Hann var
óvinur hans og það var nóg.
M. skólanum, sem í viðhorfum og
mati er mótaður af sjónarmiðum hvítr-
ar borgarastéttar, eiga börnin úr svert-
ingjakofunum erfiðari aðstöðu. Hvítu
börnin eru hins vegar í þekktu um-
hverfi, sem þau hafa kynnzt smám sam-
an allt frá fæðingu. Negrabörnin eru
ofsafull, segir „Almenna skoðankönn-
unin“, og það eru oftast börnin úr
negrakofunum sem byrja áflogin, enda
þótt hvítu börnin hagi sér jafnilla í orð-
um — og hljóti samkvæmt venju mild-
ari hegningu. Hér við bætist svo að
negrabörnin úr kofunum verða þess
brátt áskynja að framburður þeirra og
málfræði hentar illa í frásagnir og stíla
FYRRI HLUTI
og heimilisaðstæður þeirra eiga fátt
sammerkt með skilningi skólans á fjöl-
skyldulífinu. Þau meta aðstæðurnar og
komast að þeirri niðurstöðu, að þau
hafi mjög litla möguleika til að ná veru-
legum árangri. Sum gefast strax upp,
sitja aðeins út tímann, en þrjóskast við
að lesa. Önnur skapa sér aðstöðu með
því að verða frægar slagsmálahetjur
eða skemmtikraftar. Skarpskyggni og al-
hliða aðferðir við meðferð fullorðinna,
sem þau hafa snemma tileinkað sér,
koma að góðum notum — maður veit
aldrei hvar maður hefur þau og má
aldrei slaka á. En auðvitað vilja þau
láta líta á sig sem nemendur, og von
þeirra er bundin við það, að kennarinn
neyði þau til að taka þátt í skólastarf-
inu og krefjist raunverulegs árangurs.
Og hér hafa bæði þeldökkir kennarar
og þeldökk börn þýðingu sem lifandi
sönnun fyrir því að þjóðfélagslegur og
akademískur árangur er ekki sérrétt-
indi hvítra, gagnstætt því sem börnin fá
að heyra heima hjá sér.
Hvítu börnin, sem auðvitað koma
frá svonefndum frjálslyndum heimilum
(annars myndu foreldrarnir ekki senda
þau í okkar skóla, sem nýtur lítils álits
hjá þeim sem krefjast aðskilnaðar
hvítra og svartra) gera sér litla grein
fyrir þeirri spennu, sem ríkir í skólan-
um, og hafa litla hugmynd um erfið-
leika sinna þeldökku félaga. Og kyn-
þáttafordómar eru ekki meðfæddir. Á
friðsömum dögum, sem vissulega eru
margir, eru börnin mín einfaldlega
bekkur í skóla og leika sér, vinna og
fljúgast á, án tillits til mismunandi kyn-
þátta. Bezti vinur Elijah er hvítur, en
hann er ekki hvítur, hann er bara PauL
Einn á ferð með Skildi
mf egar 19. öldin kvaddi og öldin
ckkar fæddist, sem nú erum komnir á
efri ár, var lífsbaráttan hér á landi mjög
hörð, bæði til sjós og sveita. Allþýða
nianna þurfti þá á miklum dugnaði og
hagsýni að halda til að geta aflað fanga
til fæðis og klæða. Þá töldu menn sjálf-
sagt að nýta vel öll þau verðmæti sem
töldust til fata eða matar; þau töldu
menn guðsgjöf sem synd væri að spilla,
og enn eru til menn sem ekki þola að
sjá góðan mat eða óslitin fö-t fara til
spillis. Ekki létti það róðurinn hvað all-
ur búnaður manna var fátæklegur, skip
og önnur vinnutæki smá og frumstæð og
hversdagsklæðnaður skjóllítill, einkum
fótabúnaðurinn. Þannig lítur þetta út frá
ckkar sjónarmiði sem munum tímana
tvenna, en öðru máli var að gegna þegar
annað og betra var óþekkt. Þá ekki síður
en nú var æskufólkið bjartsýnt og glað-
sinna, það hélt sínar skemmtisamkomur
og dansaði þar og söng, þar til birti af
degi, því margir áttu svo langt heim
að ekki var hægt að komast það í nátt-
myrkri. Það var nefnilega ekki svo fá-
gætt að piltamir færu allt að fjögurra
stunda gang á svona samkomur til að
dansa við stúfkuna, sem þeim leizt vel
á, og stúlkurnar settu ekki fyrir sig að
ganga svipaða vegalengd til að sjá pilt-
inn, sem var þeim hugstæður, og dansa
við hann nokkra dansa. Þessum sam-
komum var ekki stjórnað af neinum, og
fóru þó vel fram. Dansað var eftir
harmónikumúsik, og þegar fólkið var
orðið þreytt að dansa, kallaði einhver
að nú væri 'bezt að syngja nokkur kvæði,
og þá var sungið án undirspils, mest
ættjarðarkvæði sem allir kunnu. Aldrei
sást vín á þessum samkomum en alltaf
selt kaffi með brauði, og meðfædd sið-
semi og hlédrægni settu athöfnum
manna ta'kmörk. Þá var oft sungið:
„Oft finnst oss vort land eins og
ihelgrinda hjarn,
en hart er það aðeins sem móðir
við barn.
Það agar oss strangt með sín ís-
köldu él.
en á samt til blíðu og meinar allt
vel.“
Og á leiðinni heim og sömuleiðis við
verkin sín, þegar heim kom, fékk þet'ta
fólk oft að kljást við hin „ísköldu él.“
etta rifjaðist upp fyrir mé, er ég
átti tal við gamlan kunningja minn,
Guðmund Halldórsson trésmíðameistara
á Grundarstíg 4 hér í 'bæ, skömmu eftir
mannskaðaveðrið í apríl 1968, og beind-
ist tal okkar einkum að hinum snöggu
veðrabrigðum sem fyrr og síðar hafa
haft hinar sorglegustu afleiðingar, iíf-
tjón manna og dýra ásamt eignatjóni.
Hann sagði mér þá frá hrakningi sem
hann lenti í 16 ára unglingur einn á
ferð, og var frásögn hans eitt dæmið um
það, hversu fljótt skipast veður í lofti.
Þar brá líka fyrir samibúðinni við dýrin,
sem þá miklu meira en nú voru sam-
herjar manna í baráttunni við storma
og stórhríðir. Mér var vel kunnugt urn
ráðvendni Guðmundar til orða og verka,
svo víst var að hann færi ekki með
öfga, og ég undraðist hvað frásögn hans
var skýr og minnið traust, þrátt fyrir
aldurinn. Mér finnst hún skýr sjóðlífs-
lýsing frá löngu liðnum tíma, og festi
hana því á þessi blöð.
Eg er fæddur 1888 í Reykjavík,
segir Guðmundur. Foreldrar mínir börð-
ust harðri baráttu fyrir lífinu eins og
Framhald á bls. 13
31. júlí 1966
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 9