Lesbók Morgunblaðsins - 01.10.1967, Qupperneq 4

Þetta skáldskaparefní er ekkl nýtt.
Allt frá Sókratesi tíl Jóhanns Sigur-
jónssonar hafa skáldin fengizt vi3 a3
skilgreina og sýna mun andlegrar ástar
og jarðneskrar. En það sem Ekelöf sýnir
er skyldleiki þessa, í ramma ytri and-
stseðna sýnir hann innra samhengi, al-
gilt, örlögfaundið.
A usturlenzka umgerðin, sem Ijóð-
unum í Sagan um Fatumeh er búín, er
hvergi til trafala en gefur á hinn bóginn
mikla möguleika. Sótt er í litauðgí aust-
urlenzkrar menningar og einnig
skyggnzt niður í hyldýpi austurlenzkr-
ar eymdar. í einu ljóðanna er sprengdur
þessi austurlenzki rammi, en í þess stað
skýtur upp á skemmtilegan hátt um-
hverfi, sem gæti átt við heimaland
skáldsins. Þetta ljóð fjallar um andláts-
sýn Fatumeh. Næturvindurinn, Melte-
min, hvín og þyrlar upp ryki, Fatumeh
liggur andvaka, þrotin að heilsu og
kröftum og kafnar að lokum í eigin
hósta. Þá ber fyrir hana í svip grafreit,
snævi þakinn. 1 ljó'ðinu segir:
Jag var sömnlös
Jag hostade ihjál mig
i den djupa, fuktiga natten
I Meltemin som rörde upp damm
Dá tycktes jag se en begravningsplats
i snö
En liten trappa, ner
Snön och fattigdomen
Vár fattigdom pá uttryck
vár fárglöshet
Snöns fattigdom kandes sá rik
pá fárger
Jag kánde, att vad jag behövde
var detta hem.
Ef ' til vill talar Gunnar Ekelöf frá
eigin brjósti í þessu ljóði.
jÍLa.
Fersnesk mynd frá 18. öíd skreytir bók Gunnars Ekelöf
Saga þessi, „Fjórða pípan", er úr smásagnasafni, sem heitir
„Hinar þrettán pípur“ eftir Ilja Ehrenburg, samið 1922.
Þar eru sagðaP á listrænan hátt sögur þeirra, sem átt höfðu þessar
þrettán pípur í safni höfundar.
Rússneskur maður þýddi á esperanto, og úr því máli er þessi þýðing gerð.
Ljósgeislinn þýtur hljóður gegnum geiminn um þúsundir ára, en ævi mannsins
er stutt: bernskuár með leikjum, ást og vinna, sjúkdómar og dauði. Augun, fjar-
sjáin, mannleg vizka mæla geiminn, en hvernig á að smíða vog, sem vegur hina
stuttu ævi, svo að láta megi á aðra metaskálina hinn hljóða geisla, svimandi töl-
ur, geiminn, heiminn, og á hina fræið, vöxt þess og viðgang, hvernig það spírar,
þroskast og visnar? Hver veit, nema það gæti átt sér stað, að fjörutíu eymdarár
yrðu þyngri á metunum.
Það var stríð. Menn munu kalla það „Hið mikla“ eða „Hið litla“ til aðgrein-
ingar frá öðrum styrjöldum fortíðar og framtíðar. Fyrir þeim, sem á því ári voru
ofar moldu, var það blátt áfram — stríðið, rétt eins og pestin er bara pest — og
dauðinn er bara dauði.
Þáð var stríð, og á hinum litla punkti — punktinum milli punkta — í nánd við
grjótdyngjuna, sem áður nefndist borgin „Ipr“, lágu, sátu, mötuðust og dóu
ókunnir aðkomumenn. Þeir báru heitið hundraðasta og átjánda herdeild franska
hersins. Þessi herdeild hafði verið mynduð í Suður-Frakklandi, og hana skipuðu
sveitamenn — vínyrkjumenn og kvikfjárbændur. Sex mánuði höfðu nú þessir
hörundsdökku, svarthærðu menn étið og sofið í leirgröfunum, skotið og dáið fórn-
andi upp höndum hver á fætur öðrum. I herforingjaráðinu var tilkynnt, að
hundraðasta og átjánda herdeildin væri að verja „Svarta hliðið“.
Hinum megin, í 500 skrefa fjarlægð, sátu aðrir menn, sem einnig voru að
skjóta. Flestir þeirra voru bjartleitari og augun ljósari á lit, og þeir voru stærri
og grófgerðari heldur en vínyrkjubændurnir og töluðu ólíka tungu. Þetta voru
akuryrkjubændur frá Pommern, og annað herforingjaráð nefndi þá áttugasta og
sjöunda herfylki þýzka hersins.
Þetta voru óvinirnir og' milli óvinanna var landspilda, sem bæði vínbændurnir
og akuryrkjubændurnir nefndu „Einskis land“. Það tilheyrði hvorki þýzka
keisaradæminu né franska lýðveldinu og ekki heldur belgiska konungdæminu.
Þessi landskiki, sundurtættur af sprengjum, holur langs og þvers af yfirgefnum
skotgröfum, þéttstráðum mannabeinum og ryðgúðu járnarusli tilheyrði dauð-
anum og engum öðrum. Það var meira að segja ekki eitt einasta strá óupprætt
í þessu úldna bæli, og á miðjum þessum júlídegi lagði fyrir ódauninn af saur
og blóði. En aldrei hafa menn barizt af annarri eins heift um nokkurn aldingarð
með indælum ávöxtum og fegursta blómskrúði eins og um þennan rotna og einsk-
is nýta blett. A hverjum einasta degi skreið einhver af franska svæðinu eða því
þýzka út á þessa spildu, sem nefndist „Einskis land“, og vökvaði gulan leirinn
með heitu blóði.
Sumir sög'ðu, að Frakkland berðist fyrir frelsi, aðrir, að það vildi ræna kolum
og járni. En dátinn í hundruðustu og átjándu herdeild franska hersins, Pierre
Dubois, barðist bara af því að það var stríð. En áður en stríðið braust út, hafði
hann ræktað víngarðinn sinn. Þegar of mikið rigndi eða þegar skordýr herjuðu
á vínviðinn, varð hann svipþungur og lamdi hundinn með lurk, af því a'ð hon-
um fannst hann éta of mikið. En í góðæri, þegar hann hafði selt uppskeruna
með hagnaði, klæddi hann sig í stífuðu skyrtuna sína og ók til bæjarins. Þar í
veitingahúsinu „Kóngamóti" gaf hann sér lausan tauminn. það er að segja hann
kiappaði þjónustustúlkunni á breitt bakið, svo að buldi í og hlustaði með opnum
munni á lagasyrpu úr sjálfvirkum lírukassa, sem hann hafði fleygt í nokkrum
aurum. Einu sinni haí'öi Pierre orðið veikur. Það gróf í eyranu á honum, og það
var kvalafullt. Þegar hann var lítill drengur, hafði hann yndi af að ríða á geit
og hnupla þurrkuðum fíkjum frá mömmu sinni. Konan hans hét Jeanne, og oft
hafði hann strokið blíðlega brjóst hennar mjúk og brúnleit eins og vínberjaklas-
arnir á sólrfku sumri. Þannig var líf Pierres Dubois. En svo fór Frakkland að
berjast fyrir frelsi eða til að afla sér kola, og hann varð dáti í hundraðasta og
átjánda herfylkinu.
í 500 skrefa fjarlægð frá Pierre Dubois sat Peter Debau. Og líf hans var ólíkt
Pierres eins og kartöflur eru ólíkar vínberjum eða norðrið suðrinu, en þó var
þa’ð óneitanlega einnig líkt eins og hver ávöxtur jarðar er öðrum líkur, hvert
land öðru og mannlífið á hverjum stað. Peter Debau hafði jafnvel aldrei smakk-
að vínber. Hann hafði bara séð þau í búðargluggum. Hann varð þungbúinn á
svip, þegar grasið fór að sölna og kýrnar geltust. Hann hafði aldrei fengið illt í
eyrað. Einu sinni hafði hann ofkælzt og lá þá vikutima með mikinn sótthita.
Þegar hann var drengur, lék hann sér við gamla greifingjahundinn hans föður
síns og veiddi sólargeisla í húfuna sína. Konan hans, Jóhanna, var hvít eins og
mjólk og mjúk eins og soðin kartafla, og það átti við Peter. Svona var líf Peters.
Og svo kom að því — ja, sumir sögðu, að Þýzkaland berðist fyrír frelsi, aðrir —
að það vildi ræna járni og kolum — en Peter Debau varð dáti í áttugasta og
sjöunda varaherfylkinu.
Á „Einskis landi“ var hvorki frelsi né kol — þar voru bara hrúgur af beinum
og ryðguðum gaddavír, en hermennirnir beittu öllum mögulegum ráðum til að
ná þessari landspildu. Herforingjarráðin lögðu höfuðin í bleyti, og skýrslur um
þetta vandamál hrúguðust upp.
Þann 24. júlí 1916 kallaði liðsforingi dátann Pierre Dubois fyrir sig og bauð
honum að skríða klukkan tvö eftir miðnætti gegnum hina yfirgefnu skotgröf, sem
kölluð var „Kattaforstofan" yfir að þýzka svæðinu og njósna um, hvar fram-
verðir óvinanna væru.
Pierre Dubois var tuttugu og átta ára gamall. Það er mjög stuttur tími — hinn
hljóði ljósgeisli þýtur um geiminn þúsundir ára. En þegar Pierre hafði heyrt
skipunina, fór hann að hugsa um skordýrin, sem herja á vínvfðinn og sjúkdóm-
ana, sem leggja mennina að velli. En nú var stríðr og manninum er nauðsynlegt
að telja ekki aðeíns árin heldur einnig klukkustundimar. Til klukkan tvö eftir
4 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
1. október 1967