Lesbók Morgunblaðsins - 12.05.1968, Blaðsíða 6

Jakob Jónasson
„Landsins forni fjandi“
Hvar er hafið? Allt er ísköld breiða,
eins og draugar milli leiða
standa gráir strókar hér og hvar.
Eða hvað? er þar ei komin kirkja?
Kynjamyndir, hér er létt að yrkja:
hér eru leiði heillar veraldar.
Hundrað þúsund kumbla kirkjugarður
kuldalegt er voðaríki þitt.
hræðilegi heljar arður
hrolli slær um brjóstið mitt.
Þannig kemst Matthías Jochumsson að
orði um hafísinn.
Og enn er hann kominn sá skratti,
óvinur lands og lýðs, ógnvaldur alls
lífs í landinu. Fyrst í stað virtist hann
óákveðinn, smá nartaði í Vestfirðina,
unz hann gerði áhlaup snemma í marz-
mánuði og krækti sínum köldu klóm í
allt Vestur og Norðurland. Morgun
einn þegar bændur nyrðra stigu af sæng
sinni og gengu út í norðanstorminn
nepjukaldan, sáu þeir hvergi hafið, allt
var ein samfelld ís og jökulbreiða. í
þetta sinn var „óvinurinn“ öllu arm-
lengri en oft áður, hann teygði vinstri
arminn fyrir Langanestá, fyrir Aust-
firðina alla og krækti loppunni að síð-
ustu í Hornafjörð. En hægri arminn
teygði hann langt í suðaustur með Vest-
fjörðum. Helzt leit út fyrir á tímabili, að
ísinn ætlaði sér að taka landið allt í
jökulkaldan faðminn, glotta djöfullega
og láta norðanbylinn öskra í eyrun á
þjóðinni — Nú hef ég allt ráð ykkar
í hendi mér —.
En þótt hafið verði að láta sér lynda
að leggjast flatt undir fætur „Konungs
Norðursins“ þá er það voldugt og sterkt
og unir því ekki til lengdar að vera
fótaskinn hans, það blundar undir jökul
feldinum og bíður eftir tækifærinu, bíð-
ur eftir sunnanáttinni.
í þetta sinn var biðin ekki löng, 10.
apríl vor komin sunnan hláka, þá setti
hafið upp kryppuna, og fyrir samstillt
átak varð „Hinn forni fjandi“ að
sleppa taki á landinu víðast hvar. í
dag þarf fólkið nyrðra ekki að spyrja —
Hvar er hafið?
Enn er þó of snemmt (16. apríl) að
spá um hvort má sín betur. Næstu vik-
ur koma til með að segja okkur sög-
una alla.
Mér hefur nú dottið til hugar að
tína saman stutt ágrip af því sem skráð
hefur verið um ísavetra frá byrjun átj-
ándu aldar fram til vorra daga. Ekki
geri ég það til að vekja ugg í brjóstum
manna eða rýra álit landsins barna á
okkar blessaða góða landi, heldur vegna
þess, að ég get hugsað mér að einhverjir
hafi gaman að fá þetta dregið saman
í eina stutta grein heldur en að þurfa
að tína það saman úr bókum. Ennfrem-
ur til að sýna hverskonar kjarkfólk
hefur byggt og byggir þetta land.Fólk,
sem hvorki hamfarir náttúruaflanna eða
áþján erlendra hefur komið á kné. Þessi
ódrepandi kjarkur og þrautseigja
fólksins ásamt trú þess á guð sinn og
landið má þakka það, að við erum til
sem sjálfstæð þjóð í dag.
Veturinn 180M803
Sagt er frá þessum vetri 20.6 í Minnis
verðum Tíðindum á þessa leið:
Hafís gerði vart við sig fyrir áramót
og hefur hann legið umhverfis landið í
allan vetur. Hafþökin liggja enn fyrir
gjörvöllu Norðurlandi, og eru þess eng
in merki, að ísinn sé á förum. Segir
mönnum því þungt hugur um siglingu
þangað í sumar.
Fellir he-fur orðið víða í vor, bæði á
hrossum og sauðfé. Vestra hafa hafísar
og ófærð bannað mönnum sjóróðra og
Kaupstaðaferðir. Margir hafa flosnað
upp frá búum sínum í vor, og hafa
fiestir þeirra neyðzt til að fara á hús-
gang. Sumstaðar á Vestfjörðum komu
tún ekki undan snjó fyrr en í endaðan
júní. Ymsir bændur hafa orðið að skera
hvert einasta unglamb vegna snjókyng
is og gróðurleysis, enda er liðinn vetur
einhver hinn harðasti er menn muna
eftir,——
Já kalt hefur blásið á fslandi þá. En
það skulum við hafa í huga, að þá var
fátt til bjargar, engir vegir, engin farar-
tæki nema hesturinn, og matvara í kaup
stöðunum naumast handa fólkinu hvað
þá handa búpeningi. Hver og einn varð
að lifa hjálparlaust af sínu, nema hvað
greiðviknir efnabændur reyndu að
hjálpa, en það náði skammt.
Veturinn 1859.
Frá þessum vetri er sagt í Þjóðólfi.
Hafís fyrir öllu Norðurlandi og Vest
fjörðum og allt inn í Breiðafjörð. 20.
apríl 1859.
Hafís er með öllu Norðurlandi og Vest
urlandi og inn á Breiðafjörð, sem þó
er næsta sjaldgæft. Kaupskip komust
ekki inn á Stykkishólm fyrir ísi og
urðu að hafna sig á Grundarfirði —.
Um ástandið í sveitum segir.
Fregnir úr sveitum eru mjög bágar
og ískyggilegar. Heyleysi er almennt
nær og fjær, svo að sumstaðar er farið
að skera kýr hrönnum saman. Um byrj-
un þessa mánaðar var búið að skera
30 kýr í Eyrarsveit vestra og 20 í
Helgafellssveit, og talið víst í bréfum
frá 7-9 þ.m., að eins mörgum kúm eða
fleiri ætti þar eftir að farga, ef sömu
harðindi héldust til sumarmála.
Víða að eru líkar fréttir. Úr Skaftafells
sýslu er skrifað, að almennt fyrir
austan Mýrdalssand, að almennur pen
ingafellir liggi fyrir dyrum, ef eigi yrði
kominn bati um miðjan þennan mánuð,
en allir vita nú, að sömu eru hörkurnar
yfir allt—.
Ekki er getið um mannfelli í þetta
sinn. Sennilegt þykir mér þó að um-
renningar hafi týnt tölunni í slíku ár-
ferði — En það er aðeins getgáta mín.
inn sat fastur í ís fyrir norðan land.
Hafís enn fyrir norðan. Liðinn vetur
einhver sá harðasti í manna minnum.
1. júní 1859
Liðinn vetur hefur verið einhver
hinn grimmasti í manna minnum. Um allt
Suðurland var veðrátta grimm frá nýári
og fram að páskum, með hagleysum og
jarðbönnum, en um páska kom þar góð
ur bati.
Norðanlands hélzt hinsvegar sæmileg
tíð fram á þorra, en þá komu hríðar
og harðviðri, er héldust til páska og
var oft grimmdarfrost. Hafís lagðist
þar að landi í marzmánuði, og litlu síðar
fyrir austan og vestan. Margir Norð-
lendingar telja, að þar hafi ekki komið
jafn harður vetur síðan 1802—. Með
sumri batnaði veður þar nyrðra, en af-
taka ísalög eru enn fyrir öllu Norður-
landi og banna alla siglingu þangað.
. Á Vestfjörðum hafa verið miklar frost
hörkur með bágindum og bj argarskorti.
Á einmánuði var þar oft 20 stiga frost.
Hafís teppti alla siglingu á Breiðafjarð-
arhafnir fram í maí, en mun nú vera
farinn að lóna frá landi.
15- júní.
ísinn er nú loks farinn að lóna frá
riyrðra. Fynsta kaupfarið kom inn á Eyja
fjörð 6. þ.m. og um líkt leyti á aðrar
norðlenzkar hafnir. Þessi vetur hefur
gengið mjög nærri mörgum, en ekki mun
hafa orðið beinn mannfellir af bjargar-
skorti.
Veturinn 1874 (Öldin sem leið)
Liðinn vetur hefur verið einhver sá
harðasti í manna minnum.
Vetur sá, sem nú er liðinn, er án efa
einhver hinn harðasti, sem gengið hefur
yfir þetta land á síðari tímum. Hann
lagðist að nálega um land allt mánuði
fyrir venjulega vetrarkomu. Fyrir nýár
gerði hörkur miklar víða um land, og
eftir nýár fóru þær mjög vaxandi. Voru
og í janúarmánuði ofsalegar stórhríðar,
Þessi mynd er tekin þegar Haförn-
einkum á Norðurlandi og Austurlandi.
Þá urðu allmiklir skaðar. Frost varð
lengi 24-26 stig norðanlands og 18-19
stig á Suðurlandi. Frostið linaði nokk-
uð í febrúar. Hláka kom um miðjan
þann mánuð og talsverð leysing, enjörð
kom ekki upp til muna. Losnaði þá um
hafísinn fyrir norðan og hörfaði hann
frá um stund. f marz kom hafísinn aftur
að landi og harnaði þá um hríð. Nyrðra
voru hin mestu harðindi þann mánuð
allan og fram í apríl. Fénaður hafði
víða verið á gjöf frá því fyrir og um
veturnætur. Svarf hvarvetna mjög að
bændum en ýmsir skáru töluvert af fé
sínu strax á þorra. Seint í apríl fór
veðráttan loks að batna. Þó lá hafís
enn fyrir Norðurlandi, er síðast fréttist.
Þrátt fyrir fádæma vetrarhörkur og
grimmdarfrost á útmánuðum, hefur orð
ið minna tjón af harðindum þessum en
ætla mætti. Víða var reyndar skorið af
heyjum, en það var gert í tíma, og ekki
hefir heyrzt, að fénaður hafi að ráði
fallið úr hor. En sármagur kemur hann
allur undan vetrinum. Vori sæmilega
sleppa menn furðanlega úr klóm þessa
langa og harða veturs---.
Það sem fyrst og fremst vekur at-
hygli manns við að lesa þessa frásögn
er hvað veturinn hefur gengið snemma
í garð og hvað fannfergið hefur verið
mikið, þar sem sagt er að fé hafi verið
komið í hús fyrir og um veturnætur.
í þá daga var það ekki venja að gefa fé
svo snemma heldur halda því á beit
meðan nokkrar snapir voru, og víða var
það þekkt að tveir eða þrír hraustir
karlmenn gengu út með fénu og mok-
uðu fyrir því. Menn geta gert sér í hug
arlund hvernig þau holt og það land
sem hærra bar, þar sem mokað var fyrir
fénu, litu út á vorin þegar snjóa leysti.
Þetta land var vægast sagt eins og flag,
allur kvistur klipptur og rótnagaður,
og svo hófst uppblásturinn—. En það
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
12. maí 1968