Lesbók Morgunblaðsins - 16.02.1969, Side 2

„Það hlcaut að
koma að því
eftir aila
kaffidrykkju
íslendinga##
Hús kaffibrennslu O. Johnson & Kaaber: Allt það nýjasa. í byggingarlistinni, segir Kjarval.
Þegar ekið er út úr bænum
austur á bóginn og eins og leið
liggur framhjá Árbæjarhverfi,
þá b'lasa við vegfarandanum
nokkrar nýjar verksmiðjubygg
ingar norðan vegarins. Umhverf
ið er rammíslenzkt: grýttum
holtum hallar niður að Grafar
voginum og þegar miðsvetrar-
hrímið hylur klappirnar, er
svalur og hreinn blær yfir land
inu. Innar og ofan við Bullaug-
un verða hæðir og stórgrýtt-
ir hólar með huldufólksbyggð
og merkilegt er, að það skuli
ek'ki sjást á stjái á hrímfögr-
um febrúardegi.
En það var ekki ætlunin að
ræða um huldufólksbyggðir hér
heldur þá byggð, sem allir sjá.
Það segir sig sjálft, að það er
ekki vandalaust að gera stór-
byggingu svo úr garði, að hún
líti út eins og ekkert sé sjálf-
sagðara. Að hún verði eins og
eðliiegt framhald af náttúrunni
sjálfri og stingi á engan hátt í
stúf við þá kaldhömruðu tign,
sem landið býr yfir. Kannski
hefur ekki verið nógu Ijóst, að
þetta væri hægt, þegar um
verksmiðjubyggingu er að ræða
Verksmiðja er einungis verk-
smiðja og hvað kemur það bygg
ingalistinni við?
Það kemur ekki aðeins bygg-
ingalistinni við, heldur kemur
það mér og þér við og öllum,
sem augu hafa að sjá. Okkur
kemur það öllum við hvað gert
er til þess að fegra umhverfið;
hvað gert er til þess að meðal-
mennskan og flatneskjan setji
ekki svipmót sitt á alla skap-
aða hluti.
Eg vil ekki halda því fram,
að við byggjum ljótari verk-
smiðjuhús að jafnaði en hægt
sé að finna dæmi úr nágranna-
löndum okkar. En of mörg eru
einungis eins og hverjir aðrir
kassar, sem dreift hefur verið
útá víðavang. Taikfð ef'tir þessu,
þegar þið farið framhjá nýjum
verkstæðisbyggingum, nýjum
verksmiðjum. Takið eftir þessu
í röðinni meðfram Arbæjarhverf
inu og takið sérstakega eftir
því að eitt húsið sker sig alveg
úr. Gráblátt stendur það eins
og monúment í sínu grýtta
og nakta umhverfi, einfalt í
sniðum. Við sjáum, að uppúr
standa allmairgar pípur og ein-
hverskonar hettur ofaná pípun-
um: þetta minnir á mínarettur
í austurlenzkum borgum, nema
hvað hér læðist reykjarlopi út
um pípuendana og gefur manni
ósjálfrátt þá hugmynd, að „i'lm-
urinn er indæll og bragðið eft-
ir því“. Og þeim sem ennþá vita
ekki, hvað við er átt, skal bent
á, að þetta hús er kaffibrennsla
O. Johnson og Kaaber.
Ég verð að játa, að ég var
lengi að átta mig á þessu húsi.
Það leit út fyrri að vera ein-
hvers konar stórkostleg kaffi-
vél, sem tyllt hefði verið niður
á berangurinn. Það hefur lík-
lega verið vegna þess, að það
var ekki eins og aiíLar aðrar
verksmiðjur. Svo var þetta allt
í einum lit, blágrátt og kannski
dálítið kuldalegt við fyrstu sýn
en vegfarandur fóru að horfa
og veita því sérstaka eftir-
tekt, því þama vair eitthvað,
sem meiddi ekki fegurðarsmekk
inn og fór vel á sínum stað.
Sízt af öllu kom það mér á
óvart, að Jóhannes Kjarval tæki
eftir þessu. Hnn hefur stund-
um minnst á þetta við kunn-
ingja sína og raunar kemur það
fram í Kj'arvalskveri, þar sem
Matthías Johannessen ræðir við
meistarann. Þeir Ragnar í Smára
voru í heimsókn í vinnustofu
málarans og kepptust um að
segja gáfulegar athugasemdir
og komust að þeirri niðurstöðu
að augað í myndinni af Sig-
urði Jónassyni væri eins og
skráargat. Ragnar var öðru
hvoru að syngja, því hann var
nýbúinn að vinna forsetakosn-
ingar, en Kjarval sagði kaldur
og rólegur:
„Hafið þið séð hús O. John-
sons og Kaaber? Þar er allt
það nýjasta í byggingarlistinni,
þar er það rétta, bæði í lit og
forrni. Yfirlætislaust og eðlilegt
Það hlaut að koma að því eftir
alla kaffidrykkju fslendinga,
að hún legði eitthvað af mörk-
um ti'l svokallaðrar listar“.
Svo fór hann að tala um
skipin og bætti við: „Málara-
list tiiheyrir eldri tíma og er í
felum við sjálfa sig í áfram-
haldinu. Kaffið er svo gamalt
að það hlaut að spretta úr því
önnur list en drykkjuskapar-
listin. . .“
Að vísu kann það að þykja
álitamál, hvort kaffiverksmiðj
an er það fyrsta sem kaffi-
drykkjan leggur af mörkum til
svokaUaðrar 'listar. Menn mega
ekki gleyma Guðrúnu frá Lundi
og hinum mjög svo vel lukk-
uðu og sífellt endurteknu uppá
hellingum í bókum hennar. Þar
er kaffidrykkjan og kaffi-
menningin að minnsta kosti
komin í bókmenntirnar. En
að kaffidrykkjan legði eitt-
hvað af mörkum í byggingar-
listinni, það virtist í fljótu
bragði liangsóttara.
Líklega er þa'ð rétt, sem Kjar
val heldur fram: Það hlaut að
korna að því . . . Því hvað
værum við án kaffisins. Af öllu
hallæri hefur fslendingum
igengið verst að þola kaffileysi.
Síðan við eignuðumst heims-
metið í sykuráti, hefur kaffið
líka reynzt nauðsynlegt hjálp-
artæki til að viðhalda hefð-
inni og heimsmetinu. Við kæm-
um ekki í okkur öllum þess-
um sykri án kaffis. Sumir vilja
snúa þessu við og segja, að
við kæmum ekki í okkur öllu
þessu kaffi án sykurs. En það
er smekksatriði.
Það var ekki nema sjálf-
sagt að byggja fal'lega yfir
kaffið og kaffibrennsluna. En
okkur hefur ekki alltaf tekizt
það, sem okkur þótti sjólfsagt
og langaði til að yrði.
„Við þurftum að byggja yfir
gamlar vélar og nýjar“, sagði
Ólafur Johnson, framkvæmda-
stjóri O. Johnson og Kaaber.
Áður var verksmiðjan til húsa
í Sætúni, en við þurftum að
auka framleiðsluna og getaboð
ið fleiri kaffiblöndur. Fyrst
var athugað, hvort hentugt
væri að byggja ofan á í Sæ-
túninu, en þeir kaffivélafram-
leiðendur, sem við áttum við-
skipti við, mæltu með þeirri
'lausn, sem síðan var gerð. Við
fengum lóð við Árbæjarhverfi
og byggðum þessa byggingu
samkvæmt teikningum Gunnars
Hanssonar. Hann réði útliti og
þessum fallega lit, sem sjá má.
Verksmiðjan er hugsuð þannig,
að síðar má byggja við báða
enda. Austurendinn er breið-
ari, þar er pakkhús og þang-
að tökum við óunnia kaffið inn.
Kaffinu er blásið í háan síló
eða sívalning með fimmtán
hólfum fyrir mismunandi kaffi-
tegundir. Reyndar erum við
ekki með svo margar tegund-
ir. En úr sívalningnum, sem
nær upp í gegnum báðar hæð-
irnar, fer kaffið í brennslu-
samstæður, mölun, pökkun og
loks fer varan fullunnin út
um vesbuirenda hússins. Sjálf-
virkni er mikil, sem bezt sést
af því að í verksmiðjunni
vinna aðeinis sjö manns.
Allir útveggir eru úr Ro-
bertson-járni. Það er einskon-
ar bárujárn, þó ekki líkt hinu
venjulega bárujárni. Það er
marghúðað, bæði með galvaní-
seringu og tjöru og asbesti og
hægt að fá það í ýmsum lit-
um. Annars er húsið byggt á
súlum en platan milli hæða er
steypt og eins þakplatan. Meg-
inatriðið er, að hér var ekki
bara byggt verksmiðjuhús, og
síðan raðað í það vélum á eft-
ir. Við vissum nákvæmlega um
vélarnar fyrirfram, bæði gaml-
ar og nýjar. lögðum þær til
gnundvallar og síðan er hús-
ið teiknað utan um þær. Nota-
gildið ræðtir a'lveg forminu,
állt sem ekki kemur framleiðsl-
unni við er í sérbyggingu og
snýr hún í norður. Þar er
kaffistofa, rannsóknarstofa,
skrifstofa og búningsherbergi.
Það er mesti misskilningur,
að verksmiðjuhús þurfi for-
takslaust að vera sviplítil eða
ljót O'g ég held, að skilningur
sé að glæðast á því.“
G. S.
Vcrksmiðjuhúsið séð frá vcstri.
»
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
16. febrúar 1969