Lesbók Morgunblaðsins - 16.02.1969, Side 5

s'kúmum, gerSar eftir myndum
í blöðunum. Ég er með nýja
skopmynd á hverjum degi. Þeg-
ar fjárlögin lágu fyrir var til
dsemis mynd af Winston að
reyna að ýta á eftir fíl sem á
stóð ’Skuldir’, og fyrir neðan
hafði ég skrifað, ’Kemur hann
homum úr sporunum?’ Þér skilj-
ið? Það er leyfilegt að hafa
skopmyndir um hvaða flokk
sem er, en engan áróður fyrir
sósíalisma, þá skerst lögreglan
í leikinn. Einu sinni gerði ég
mynd af kyrkislöngu sem ég
kallaði ’Auðvaldið’ og var að
kingja kanínu sem á stóð
’Verkalýðsflokkurinn’. Lög-
reglumaður kom og sá myndina,
og sagði: ’Þetta þurrkarðu út,
og verður fljótur að því’. Ég
varð að strjúka það út. Lög-
reglan getur visað þér burt
fyrir að flækjast fyrir umferð-
inni, og það hefur ekkert upp
á sig að lenda í stælum við
hana.“
Ég spurði Bozo hvað stræta-
pentari gæti haft upp úr sér.
Hann sagði:
„Á þessum tíma árs, þegar
ekki rignir, fæ ég svo sem
þrjú pund milli föstudags og
sunnudags — fólk fær launin
sín á föstudögum, sjáið þér tiL
Ég get ekki unnið í rigning-
um, litirnir skolast burt jafn-
óðum. Yfir árið fæ ég um eitt
pund á viku að meðaltali, því
það er lítið upp úr vetrinum
að hafa. Kappróðrardaginn og
við bikarkeppnina í fótbolta
hafa komið inn al'lt að fjórum
pundum. En það verður að taka
þau með töngum — þú færð
ekki grænan . túskilding með
því að sitja og glápa á fólk.
Hálfan penning er venjulegast
að menn láti af hendi rakna,
en þú færð hann ekki nema þú
yrðir á þá. Ef þeir hafa svar-
að þér, þá finnst þeim sneypu-
legt að sletta ekki í þig smá-
peningi.
Bezt er að halda áfram að
breyta myndinni, þá stanzar
fólk til að sjá þig teikna. En
meinið er að dónarnir taka til
fótanna strax og þú snýrð þér
við með hattinn. Sannleikur-
inn er sá, að ekki veitir af
hjálparkokk í þessari atvinnu-
grein. Þú heldur áfram að
vinna, og smámsaman er orð-
in um þig mannsöfnuður, en
hjálparkokkurinn hefur stanzað
fyrir aftan hópinn líkt og af
tilviljun. Menn vara sig ekki
á honum, vita ekki hver hann
er. Þá tekur hann allt í einu
húfuna ofan, og nú er hópur-
inn milli tveggja elda.
Þú færð aldrei eyri hjá
heldra fólki. Allskonar garmar
eru örastir á myntina, og út-
lendingar. Ég hef fengið sex
penninga frá Japönum, og svert
ingjum, og slíkum. Þeir eru
ekki eins nánasarlegir og Eng-
lendingar. Áríðandi er líka
að skjóta peningunum undan
jafnóðum, hafa ekki nema svo
sem einn penning í hattinum.
Fólk gefur ekki neitt ef inn er
kominn skildingur eða meira.“
Bazo hafði mestu fyrirltin-
ingu á hinum strætapenturun-
um á árbakkanum, kallaði þá
’klastrara’. Á þeim tímum var
pentari niður við ána með
nærri tuttugu og fimm metra
millibili — en sú fjarlægð milli
vinnustöðva þeirra var viður-
kennt lágmark. Bozo benti með
fyrirlitningu á gamlan, grá-
hærðan pentara, sem var ekki
langt frá honum.
„Þér sjáið þennan gamla
aulabárð? Hann hefur verið
með sömu myndina á hverjum
degi í tíu ár. „Tryggur vin-
ur“ kallar hann hana. Hún er
af hundi sem er að tosa krakka
upp úr vatni. Þessi gamli bjáni
kann ekki meira að teikna en
tíu ára barn. Hann hefur lært
að gera þessa einu mynd, fing-
urnir á honum lært hana utan
að, eins og maður lærir að setja
saman leikfang. Það er fullt af
samskonar ’listamönnum’ hérna
á stéttunum. Stundum koma þeir
og hnupla hugmyndum mínum,
en sama er mér, þessum græn-
ingjum getur ekkert dottið í
hug sjálfum, svo ég verð alltaf
á undan þeim. Skopmynd-
ir verða að vera nýjar af nál-
inni! Einu sinni festi barn höf-
uðið milli járnrimlanna á Chel-
sea-brú. Nú, ég heyri þetta, og
teikningin mín var komin á
stéttina áður en tekist hafði að
losa höfuðið á barninu. Snar er
ég, það má ég eiga!“
II.
Bozo virtist vera maður
girnilegur til fróðleiks, og mig
langaði að kynnast honum
betur. Sama kvö'ld fór ég aft-
ur niður á árbakka til að hitta
hann, því hann hafði lofað að
fara með okkur Paddy á næt-
urhæli, fyrir sunnan á. Bozo
þurkaði myndir sínar af stétt-
inni og taldi tekjur dagsins —
þær voru um sextán skildingar,
og hann sagði að þar af væru
tólf eða þrettán hreinn ágóði.
Við gengum yfir í Lambeth-
hverfið. Bozo haltraði seinlega,
með skrítnum krabbagangi, út
til hliðanna, dró brotna fótinn
á eftir sér. Hann hafði staf í
hvorri hendi og litakassann í
ól á öxlinni. Þegar við gengum
yfir brúna staldraði hann við
í einum básnum til að hvílast.
Hann þagði stundarkorn, og
mér kom á óvart að sjá hann
horfa á stjörnurnar. Hann kom
við handlegginn á mér og benti
með stafnum upp á himinninn.
„Jæja, hvernig lízt ykkur á
stjörnuna A'ldebaran! Horfið
þið á þennan lit. Er hún ekki
líkust — stórri blóðappelsínu!“
Hann talaði einna helzt eins
og listfræðingur á málverka-
safni. Ég undraðist. Ég játaði
að ég þekkti ekki stjörnuna
Aldebaran — auk þess hefði
ég aldrei veitt því athygli að
stjörnurnar væru mismunandi
á litinn. Bozo tók að fræða mig
um ýms undirstöðuatriði
stjörnufræðinnar, og sagði mér
frá helztu stjörnumerkjum.
Honum virtist renna fáfræði
min til rifja. Ég sagði við
hann undrandi:
„Þér virðist vita heilmikið
um stjörnurnar."
„Ekki ýkja mikið. En samt
talsvert. Ég hef fengið tvö bréf
frá konunglega stjörnufræða-
félaginu, sem þakkar mér fyrir
skrif um vígahnetti. Stjörnurn-
ar eru ókeypis sýning, það kost
ar ekkert að nota augun“.
„Þetta er fyrirtaks hug-
mynd! Aldrei hef ég hugsað út
í það.“
„Jæja, einhverju verður mað
ur að hafa áhuga á. Þó að þú
eigir heima á götunni, þá leiðir
ekki af því, að þú getir ekki
hugsað hærra en um tesopa og
tvær brauðsneiðar.“
„En er ekki mjög erfitt að fá
áhuga á einhverju — á ein-
hverju eins og stjörnunum —
ef maður lifir þessu lífi?“
„Lífi strætapentarans, mein-
ið þér? Ekki endilega. Það þarf
ekki að gera úr þér mold-
vörpu — það er að segja, ekki
ef þú kærir þig ekki um.“
„Það virðist þó fara þannig
með flesta."
„Auðvitað. Lítum á Paddy —
gamlan teþambara-vegabónda,
ónýtan til allra hluta nema
að hnupla sígarettustubbum.
Svona enda þeir flestir.
Ég fyrirlít þá. Því það er eng-
in nauðsyn á að svona fari. Ef
þú hefur einhverja menntun,
þá skiptir þig engu þótt þú
eigir heima á vegum það
sem eftir er ævinnar.“
„Jæja, ég hef nú verið allt
annarrar skoðunar," segi ég.
„Ég hefði haldið, að sá sem
aldrei ætti peninga dyggði
sja’ldan til nokkurra hluta.“
„Ekki þarf svo að vera. Ef
þú beitir þér að því, þá get-
urðu lifað sama lífi, ríkur sem
fátækur. Þú getur haldið
tryggð við bækur þínar og
hugmyndir. Þú þarft ekki ann-
að en segja við sjálfan þig,
’Hérna er ég frjáls maður’“ —
hann kom við ennið á sér —
„og þá er allt í lagi með þig“.
Bozo hélt áfram í sama dúr,
og ég hlustaði með athygli.
Hann virtist vera mjög óvenju-
legur strætapentari, fyrsti
maður sem ég hafði heyrt halda
því fram að fátækt gerði ekk-
ert til. Ég hitti hann oft næstu
daga, það var skúraveður og
hann gat ekki unnið. Hann sagði
mér æfisögu sína, og hún var
furðuleg.
Hann var sonur gjaldþrota
bóksala, hafði gerst húsamál-
ari átján ára, síðan verið í her-
þjónustu í Frakklandi og Ind-
landi á stríðsárunum. Eftir
stríð fékk hann atvinnu sem
húsamálari í París, og var þar
í nokkur ár. Frakkland átti bet-
ur við hann en England (hann
fyrirleit Englendinga), og
honum hafði crðið vel til fjár í
París, hann laggði upp peninga
og trúlofaðist franskri stúlku.
Einn dag beið unnustan bana
undir hjólum strætisvagns. Bo-
zo drakk í viku, fór svo aftur
til vinnu fremur bágborinn,
sama morgun féll hann af palli,
þar sem hann var við starfa
sinn, datt fjörutíu fet ofan á
gangstéttina, og hægri fótur-
inn mölbrotnaði.
Af einhverjum ástæðum
fékk hann aðeins sextíu pund
í skaðabætur. Hann hvarf aft-
ur ti'l Englands, eyddi pening-
um sínum í að leita sér at-
vinnu, reyndi að selja bækur
á markaðnum í Middlesex-götu,
og svo leikföng, sem hann bar
á bakka, en gerðist loks stræta-
pentari. Siðan hafði hann rétt
haft í sig og á, hungrað á
vetrum, oft sofið á næturhæl-
um eða niður við Tempsá.
Hann átti ekkert nema fötin
sem hann stóð í, teiknidótið sitt
og fáeinar bækur. Fötin voru
venjulegir betlaragarmar, en
hann gekk með flibba og
slaufu, og var dálítið upp með
sér af því. Flibbinn var eins
eða tveggja ára gamall, og allt-
af að gerast slitnari í hálsmál-
inu, en Bozo setti á hann bætur
með pjötlum sem hann klippti
neðan af skyrtunni, svo hún
var orðin býsna stutt að aft-
an. Slasaði fóturinn var að
versna, og sennilega mundi
verða að taka hann af, og á
hnjánum, sem hann kraup fram
á við myndagerð sína, var húð-
in orðin að þykkildum, engu
þynnri en skósólar. Hann átti
bersýnilega ekki aðra framtíð
en betl, og síðan dauða á þurfa-
mannahæli.
III.
En þrátt fyrir allt þetta bar
hann hvorki ótta í brjósti né
iðrun, né blygðun, né sjálfs-
aumkun. Hann hafði horfst I
augu við ástæður sínar, og
myndað sér lífsskoðun. Hann
sagði sem svo, að ekki ætti
hann sök á því að hann væri
betlari, og neitaði að hafa sam-
vizku af því, né láta það böggl-
ast fyrir brjósti sér. Hann var
af sannfæringu frábitinn spar-
semi. Hann lagði ekkert fyrir á
sumrin, eyddi í áfengi því sem
hann vann inn fram yfir þarf-
ir, og kvenfólk kærði hann sig
ekkert um. Ef hann væri fé-
laus þegar vetur færi í garð,
þá yrði þjóðfélagið að sjá fyrir
honum. Hann var fús á að kria
út hvern eyri sem hægt væri
frá góðgerðarstofnunum, að
því tilskildu að ekki væri ætl-
ast til að hann þakkaði fyrir
sig. Þó forðaðist hann trúar-
leg góðgerðarfélög, sagði að
sálmasöngur fyrir þegna bollu
kæmist ekki upp um sín radd-
bönd. Það var ýmislegt annað
sem heiður hans ekki þoldi, til
dæmis gortaði hann af því að
aldrei á æfi sinni, heldur ekki
banhungraður, hefði hann tint
upp sigarettustubb. Hann taldi
sjálfan sig hafinn yfir venju-
legan betlaralýð, sem hann
sagði að væri viðurstyggilegt
rusl, sem hefði ekki einu sinni
stolt í sér til að vera van-
þakklátt.
Hann talaði frönsku sæmi-
lega, hafði lesið sumar af skáld
sögum Zola, öll leikrit Shake-
speares, Ferðir Gullivers og
talsvert af ritgerðum. Hann gat
lýst æfintýrum sínum með orð-
um sem festust í minni. Til dæm
is sagði hann, þegar talið barst
að jarðarförum:
„Hefurðu nokkurntíma horft á
líkbrennslu? Það hef ég, í Ind-
landi. Þeir settu gamla skrögg-
inn á eldinn, og á næsta augna-
bliki var mér öllum lokið, því
hann byrjaði að sparka. Það
var nú ekki annað en að vöðv-
arnir skruppu saman af hitan-
um, — samt varð mér bylt við.
Jæja, hann kipraðist sundur og
saman dálitla stund, eins og
reykt síld á glóandi kolum, og
svo tútnaði maginn upp og
sprakk með hvelli sem hefði
heyrst í fimmtíu metra fjar-
lægð. Síðan hef ég verið ein-
dreginn andstæðingur lík-
brennslu."
Öðru sinni sagði hann, í sam-
bandi við slys sitt:
„Læknirinn sagði við mig,
„Þér duttuð á araian fótinn,
maður góður. Og þér voruð
þrælheppinn að detta ekki á þá
báða. Þvi ef þér hefðuð komið
niður á báða fætur þá hefðuð
þér farið í klessu eins og har-
moníka og lærleggirnir staðið
út um eyrun á yður!’“
Þetta voru auðvitað ekki orð
læknisins, heldur Bozos sjálfs.
Hann gat verið hnittinn. Hon-
um hafði tekist að varðveita
heila sinn óskertan og vökul-
an, og þess vegna gat ekkert
svínbeygt hann undir fátækt-
ina. Þótt hann væri i tötrum,
og máski kalt á kroppnum. þá
sagðist hann samt v°ra frjáls í
huga sínum meðan hann gæti
lesið, hugsað og haft gætur á
himintunglum.
Hann var bitur guðleysingi
(einn af þeim, sem fremur en
Framh. á bls. 14
16. febrúar 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5