Lesbók Morgunblaðsins - 16.02.1969, Blaðsíða 9

„Éffnnundi liaga mér alveg eins,
ef ég' ætti að <tfa upp aftur, sem
fyrir mig hefur komið“.
Sfeingrímur Sigurðsson:
Blöð úr lífsbók Krúsa á Svartagili
eiginkonu, sem þá vænti sín.
Krúsi var maskínumeistari á
bátnum. Gekk útgerðin þokka-
lega, að minnsta kosti ekki rek
in með tapi.
1918 er hann tekirín upp á
fyrra líferni: „Út vil ek.“
Norskt skip um hríð og síðan
íslenzka þrímastraða skonnortu
með dieselvél, Hauk, sem Hauks
félagið átti. Systurskip Hauks
var Svala, sem Sambandið
gerði út. Svo aftur á norskt
skip, Bisp, leiguskip ríkisstjórn
arinnar, sem sigldi á Ameríku,
og þar var Krúsi Hofmeister —
eða bryti. Og svo aftur á ís-
lenzka skipið Borg, sem Júlíus
Júleniusson var skipstjóri á,
kenndur við Goðafoss. Þar er
Krúsi 1921—23. Af Júlíusi eru
sögur sagðar. Eitt sinn kallaði
hann á Hjört Nielsen bryta
(það var á Dettifoss-árum Júl-
íusar) til sín í skipstjórakáet-
una og sagði skipandi: „Hof-
meister, rekið út flugurmar
hérna“.
Daginn eftir kallaði hann
enn á ný Nielsen til sín og
sagði: „Sagði ég yður ekki hof-
meister, a'ð reka út flugurnar".
Nielsen svaraði: „Það gerði ég
líka, herra kapteinn“. „Blessað-
ir verið þér ekki að þessum
þvættingi, hofmeister, þetta eru
presís sömu flugurnar og voru
hér í gær.“
Krúsi hefur sagt, að skip-
stjórnarmienn, kapteinar á
„fínu“ skipunum í þá daga hafi
verið í sérumslagi og litið stórt
á sig, skólaðir í Danmörku und
ir áhrifum af þýzkum offísera-
móral. Gjáin á milli yfirmanna
og undirmanna á þessum skip-
um var svo breið, að ekki náði
nokkru tali. Krúsi átti bágt með
að þola stéttaskiptinguma og
var stundum erfiður, enda þótt
hann teldist oftlega til yfir-
manna skipanna.
1923 er hann enn á ný á
togurum, fyrst á Reed, leigð-
um frá^ Hafnarfirði og siðan
Austra. Svo taka við róstur-
söm ár, verkföll, hásetaverkföll.
Hann minnist hásetaverkfallsins
1916 og svo Blöndals-slagsins
árið ‘23, sem kenndur var við
Björn Blöndal, sem síðar gerð-
ist embættismaður, vörður liag-
lanna. Kvisazt hafði út, að menn
af Gulltoppi og Gleið, sem lágu
við höfnina, ætluðu að brjótast
um borð. Þeir ætluðu að fara
þangað með vatn. Margir sjó-
menn voru um borð í Gulltoppi
og Glað að vinna að ketilhreins
un. Ákveðið hafði verið hjá
verkfallsmönnum, að ef eitthvað
brygði til tíðinda að fara mieð
veifu — eins konar gunnfána
— upp á vindupall við höfnina.
Féll það í Krúsa hlut að klifra
upp og fylgjast með því, sem
gerðist hjá verkfallsbrjótum.
Veifan var blá í þetta sinn af
ásettu ráði til þess að hleypa
ekki of illu blóði í mannskap-
inn. Páll pólití Árnason verður
þessa var og veitir Krúsa eftir-
för. Krúsi segir við hann: „Ef
þú ekki pillar þig burtu héðan,
set ég löppina í hausinn á þér“
Þá sér Krúsi,að sjómenn und-
ir lögregluvernd eru komnir í
vatnsbátinn. Þá segir Krúsi við
Pál: „Ég hef lítið með það að
gera héðan af“ og veifar. Vatns
báturinn ýtir frá og reynir að
leggja að skipinu og koma vatn
inu um borð. Dró nú til tíðinda.
Verkfallsverðir stukku yfir skip
in með þá Krúsa, Björn Blöndal
og Ólaf Friðriksson í farar-
broddi, og þegar þeir komu að
Gulltoppi og Glað, sló í brýnu
milli lögreglunnar og þeirra.
Urðu sumir fyrir áverkum í við
ureigninni. Allt í einu hafði
verið skorið á vatnsslönguna.
Verkfallsmönnum tókst að koma
í veg fyrir, að vatnstakan yrði
framkvæmd, og þar með var
sigurinn unninn.
IC. rúsi setti upp fisksölu,
en hagnaðist lítt, fólk var aura-
lítið og hann lánaði. Svo byggði
hann hús við Bergþórugötu 10.
Hann var kominn með ómegð og
litinn hornauga af ráðamönn-
um, talinn óæskilegur þegn og
borgéiri vegna uppreisnarhugs,
og „þeir“ þóttust þurfa að gefa
honum ráðningu, svo að um
munaði. Eitt sinn skuldaði hann
1—200 krónur í vatnsskatt. Þá
sáu yfirvöldin sér leik á borði.
Þá tóku „þeir“ af honum hús-
ið með lúalegum hætti — i
eins konar mafíustíl. Krúsi kom
ekki vörnum við. Þannig var í
pottinn búið, að þeir vissu, að
Krúsi átti bát, sem hann skuld-
aði í rneð veði í húsi. Þóttust
þeir því ekki geta gert fjár-
nám í honum. Og svo laumu-
pokalega fóru þeir að, að þeir
létu sölu hússins fara fram á
næstu lóð við húsið, svo að
kona Krúsa yrði þess síður vör
og gæti ekki bjargað málunum.
Lögfræðingur einn lét slá sér
húsið, og svo var látið líta út,
að nokkrir starfsmenn bæjar-
ins væru kaupendur að húsinu
— allt ein brella. Ekki í fyrsta
skipti sem leppum er beitt af
lögfræðingum. Þegar Krúsi kom
iheim af síldinntf, stóð hann
með fjöiskylduna á götunni.
Krúsi minnist margs frá þess-
um árum: „Hvíta stríðsins“, þeg
ar allt logaði í ófriði í Reykja-
vík. Ólafur Friðriksson og fé-
lagar hans, Krúsi og aðrir, voru
hinum ráðandi stéttum erfiður
ljár í þúfu, svo erfiður, að
fimm hundruð manna vopnuð
varalögregla var kvödd til
starfa. Þá voru hugsjónirnar
hreiniar hefur Krúsi sagt, og
engin svik höfð í frammi af
leiðtogum fólksins. Þá voru for-
sprakkar uppreisnar hnepptir í
fangelsi, og þeir fóru í „hung-
urverkfall“ í rasphúsinu. Harð-
ir dómar voru kve'ánir upp,
en þeim ekki alltaf framfylgt
— kannski af ótta, kannski
vegna mannúðar hver veit. Og
svo áttu verkfallsleiðtogar hauk
í horni, þar sem Jónas sálugi á
Hriflu var. Hann hafði vissa
samkennd með þeim, t.d.
var hann viðriðinn sjómanna-
verkf.allið 1916. Þá kynntust
þeir talsvert náið Krúsi og
hann, og fékk Jónas álit á
Krúsa sem hélzt töluvert
lengi. Jónas var á þeim árum
undir áhrifum frá Fabían-hug-
sjóninni brezku, enda gengið á
kjarabaráttuskóla Fabían-fé-
lagsins í Engl-andi. . . . skóla
undir merki Beatrice og Sidn-
ey Webbs, Bernard Shaws, H.G.
Wells og annars hugsjónafólks.
Jónas var hættulegasti and-
stæðingur borgarastéttarinnar
íslenzku á þeim árum, undir-
róðursmaður, sem beitti hinum
Þetta var ríkisjörð, harðbýl
nokkuð, undir Súlum, eiginlega
upp til öræfa og talsvert úr al-
faraleið. Þar er veðrasamt og
stórweðrótt, en á vissan hátt til-
komumikil náttúrufegurð.
Krúsi tekur drengina litlu
með sér og aðra vikapilta þá
um vorið og byrjar að byggja
bæinn og lætur hendur standa
fram úr ermum. Hann slær upp
tjaldi, og er þar hafzt við allt
sumarið og fram á vetur, mat-
reiðir ofan í allan hópinn og
vinnur eins og berserkur. Hús-
ið rís.
0 g Krúsi varð landfastuf
í Þingval'lasveitinni og er þar
» «
Þrjár kynslóðir: Sigurd Evje, Jón Friðrik og Markús.
Krúsi með dætrum sínum tveim, Arnbjörgu og Margréti.
(Myndin tekin fyrir nokkrum árum).
og þessum meðulum til þess að
ná sér niðri á „ihaldinu", sem
hann hataði. Hann varð ráð-
herra í stjórn Tryggva Þór-
hallssonar, sem mynduð var í
ágúst 1927, og lét þegar til sín
taka, en eins og margir, sem fá
völd, týndi sínum fyrri hug-
sjónum eða sagði skilið við
þær.
Ár 1929 og Krúsi er orðinn
38 ára með fimm börn á fram-
færi, þrjá drengi og tvær stúlk-
ur. Hann fékk enga vinnu í
Reykjavík. Alls staðar lokaðar
dyr. Samantekin ráð af vinnu-
veitendum. Hann þótti hættu-
legur. Hann ákveður að hverfa
til upprunans með trú á mold-
ina. Bardagadynurinn kveður
enn við í eyrum: hann þó ekki
beinlínis talinn kommúnisti eins
og síðar varð, heldur uppreisn-
larseggur, sem heimtaði rétt.
Jónas frá Hriflu, sem þá var
dómsmálaráðherra og réð öllu,
sem hann vildi, stuðlaði að því
að Krúsi fengi Svartagil í
Þingvallasveit til ábúðar, en
bærinn þar hafði verið i eyði í
mörg herrans ár og engin hús.
enn með Botnsúlur og himin-
inn fyrir ofan sig og Þingvalla-
skóga, Bolabás, Meyjasæti og
Öxará í námunda við sig og
þar hefur hann barizt sleitu-
laust í fjörutíu ár. Barizt? Vita-
skuld, hefur hann aldrei lagt
niður vopnin. Hann berst öðru
vísi en áður og við annað má
kannski segja líka. Þegar mað-
ur sér hann, minnir hann á
einhverja hetju Hemingways
úr Spánarstyrjöldinni, einna
helzt E1 Sordo, sem barðist við
fascistana á hæðaribrúninni og
tók dauðanum eins og að taka
inn asperín, enda þótt hann hat-
aðist við dauðann. Og eins og
segir í „Hverjum klukkan glym-
ur“: „. . . Að deyja var ekki
nokkur skapaður hlutur og
hann hafði enga mynd í hugan-
um af slíku né bar í sér ótta
af s'líku. En að lifa minnti hann
á kornakur, sem þaut í, þegar
vindurinn blés ofan fjallshlíð-
ina. Að lifa minnti á veiðihauk
á flugi hátt á lofti. Að lifa
minnti á leirbrúsa fullan af
drykkjarvatni í rykinu, sem
þyrlaðist undan þreskivélinni,
16. febrúar 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9