Lesbók Morgunblaðsins - 16.02.1969, Blaðsíða 4

BÓKMENNTIR
siðun og kristnun í löndum sín
um. Samkvæmt frásögn Ein-
hards, ævisöguritara Karls
mikla hafði keisarinn látið safna
saman fornum söguljóðum og
hetjukvæðum og festa á bók-
fel'l. Þessi fornu ljóð eru sögð
hafa fjallað um hetjur og at-
burði frá þjóðflutningatímun-
um, þegar Frankar og aðrar
germanskar þjóðir áttu í bar-
áttu við Húna og elduðu einn-
ig grátt silfur sín í milli. Um
það leyti sem Karl keisari læt-
ur latínulærða klerka sína hefja
skrásetningu þessara fornu ljóða
var líti'll áhugi meðal lærðra
manna á þessum kvæðum. Þetta
voru „raritet" og gátu haft
nokkurt gildi fyrir þá, sem
röktu ættir sínar til þessara
kappa, þótt þá væri í tízku,
að rekja ættir til rómverskra
keisara. Lærðir menn hneigðust
til latneskrar ljóðagerðar og
lærðs kveðskapar samtímans.
Þegar tekið var að safna kvæð-
unum, hefur verið talin hætta
á að þau glötuðust, enda fór
svo, þótt þau kæmust á skinn.
Afkomendur Karls miklahöfðu
engan áhuga á þessum kvæðum.
Siðun og kristnun samfélags
Franka hafði mótað nýjan
smekk, sem var reistur á mál-
skrúðsfræði fornra klassískra
höfunda og kristinn viðmiðun
og siðakröfum. Þessvegna týn-
ast hin fornu hetjukvæði og
sagnakvæði og hinn forni þulur
og rúnameistari h'laut nú að
hefja nýjan söng, ef hann átti
ekki að flokkast til seiðskratta
og fordæða.
Frá 6. og fram á 8. öld er
forn lífernismáti að koðna nið-
ur, hættir og venjur samfélag-
anna taka á sig mynd siða-
fálms, forn hjátrú og kristni
hjátrú fyllir hugi manna vegna
skorts á nauðsynlegu kirkjulegu
aðhaldi, sem tekur að eflast fyr
ir baráttu Karls mikla. Slíkar
tilraunir höfðu verið gerðar áð
ur og nokkuð unnizt einkum
meðal íra og Engilsaxa. Það-
an fékk Karl mikli þá menn,
sem mörkuðu mjög vakningu
þá í Miðevrópu, sem við hann
er kennd og þar blómgast kirkju
legar menntir, meðan Miðev-
rópa er hálfsokkin í barbar-
isma og siðafálm, þótt kristni
eigi að kallast að nafni. Það
er eftirtektarvert að tekið er
að rita á þjóðtungunni, þar sem
latínukunnátta var í beztu lagi.
Sama sagan endurtók sig í Frakk
landi á 11. og 12. öld og á Ítalíu
á 13. öld. Latínukunnáttan varð
til þess að efla þjóðlegar mennt
ir. Latínan var höfuðmálið út
miðaldir og lengi eftir það og
latneskar menntir voru fyrir-
mynd höfundanna. Það má því
meta menningarstig hverrar þjóð
ar á þessum tímum eftir kunn-
áttu og leikni höfundanna í
meðferð latínu. Menntunin bygg
ist á kunnáttu í grammatík og
rhetorik og því fylgdi kunn-
átta í lögum og vísindum þeirra
tíma, sem voru rómverskur arf-
ur varðveittur af kirkjunni. Sið
un þjóðfélaganna varð ekki
haldið fram nema innan ramma
kirkjunnar og ágæti þeirrar
stofnunar var samferða lær-
dómi þjóna hennar.
Lærðir menn þessara tíma
voru af yfirstéttinni undantekn
ingarlítið, og flestir prestvígð-
ir eða ábótar og múnkar. Mennt
un leikra tekur að eflast sam-
fara meiri áhrifum kirkjunnar,
en menntun þeirra varð þó
ekki kveikjan til þjóðlegra bók
mennta. Þá kveikju var að
finna í klaustrunum, og að því
leyti, sem það snerti meginland
Evrópu, var sá logi kveiktur
af írskum og engilsaxneskum
múnkum í þeim klaustrum sem
þeir stofna í Evrópu, svo sem
Fulda og St. Gallen.
Menningarvakning sú sem er
kennd við Karl mik'la varð
ekki langæ, vegna aðsteðjandi
barbarisma.
Á 9. og 10. öld koðnar það
niður, sem áunnizt hafði til
sköpunar siðaðra og styrkra rík
iseininga. Astandinu er bezt lýst
í annálum og skilríkjum tíma-
bilsins. Biskupar samankomnir
í Norður-Frakklandi 909, setja
saman skrif þar sem segir: „Alls
staðar má sjá reiði Guðs birt-
ast.... Borgirnar eru tómar,
klaustrin rænd og brotin eða
brennd til ösku, akrar ósánir
fylltir íllgresi... Hinn sterki
kúgar þann veika, og mennirn-
ir eru líkastir grimmum lagar-
dýrum, sem rífa hvert annað í
sig...“
Ástandið var ekki ósvipað
því á dögum Mervíkinga á
Frakklandi, nú geisaði ófriður-
inn um alla Evrópu og hafði
svo farið fram meginhluta 9.
aldar. Ránsflokkar austrænna
og norrænna þjóða, herjuðu á
þann vísi að mótuðum þjóðfé-
lögum, sem Karl mikli hafði
verið frumkvöðull að. Árásir og
herseta Araba í kristnum lönd
um aukast. Gjörvallur kristin-
dómur átti í vök að verjast.
Ástandið minnkar á þjóðflutn-
ingatímana.
Og þetta voru þjóðflutninga-
tímar fyrir þær þjóðir, sem
byggðu Norðurlönd. Norður-
lönd voru víkingahreiður um
það leyti, sem fsland byggist.
Þá eru Norðurlönd algjörlega
afskipt menningarlega og ein-
angruð frá kviku kristinnar
menningar og arfleifð Rómar.
í hetjukvæðum Eddu segir
frá atburðum, sem vottar fyrir
í frásögnum og brotum þess,
sem varðveizt hafa meðal Ev-
rópuþjóða frá þjóðflutningstím
unum. Það bendir til mikílla
tengsla og jafnvel í þessum at-
burðum af forfeðrum þeirra, er
varðveittu þessi kvæði. Þessi
fornu minni, sem berast út hing
að og verða varðveitt hér í
kvæðum eru af ýmsum talin af
svipuðu tagi og hin týndu kvæði
Karls mikla, þ. e. sameiginleg-
ur forn germanskur hetjuljóða-
kveðskapur, sem varðveitist hér
lendis betur heldur en annars
staðar sakir þess að hið ís-
lenzka þjóðfélag var mjög frá-
brugðið samfélögum manna á
Norðurlöndum, bæði atvinnu-
lega og stjórnarfarslega.
Allir sem verið hafa í Lundúnum kannast við teiknarana sem gera litkrítar-myndir á
steinhellur gangstéttanna í von um smápening í húfuna sína frá þeim sem á
horfa. Einar Benediktsson hefur brugðið upp mynd af slíkum manni í þætti sem ber
sama heiti og hér er gefið annarri og ólíkri frásögn um einn af listamönnum götunnar.
Kaflinn er úr bók Orwell’s „Down and out in Paris and London“, þar sem hann lýsir
fátæktarævi sinni á unga aldri.
Paddi átti vin sem hét Bo-
zo, var strætaprentari og dró
fram lífið einhvers staðar í
Lambethhverfi. Við rákumst á
hann á Tempsárbökkum, þax
sem hann var við iðju sína, ekki
langt frá Waaterloo-brú. Hann
lá á hnjánum, með krítarsteng-
ur í pappírstokk, var að teikna
Winston Churchill á stéttina
eftir fyrirmynd í ódýrri vasa-
bók. Myndin var talsvert lík.
Bozo var lítill, dökkhærður
maður með kónganef og hrokk-
ið hár sem óx langt niður á
enni. Hægri fóturinn var mjög
i'lla bæklaður, hællinn undinn
fram, svo að hörmung var á að
lita. Eftir útliti hefði mátt
halda að hann væri Gyðingur,
en því neitaði hann harðlega.
Hann taldi kónganefið sitt
„rómverskt", og var hreykinn
af að vera líkur einhverjum af
keisurum Rómaveldis — Ves-
pasianusi, minnir mig.
Bozo hafði furðulegt tungu-
tak, með lágstéttarkeim, en þó
ljóst og skilmerkilegt. Það var
eins og hann hefði lesið góð-
ar bækur, en aldrei hirt um að
forðast málvillur. Við Paddy
stóðum nokkra stund niður við
ána og töluðum við hann, og
hann sagði okkur frá iðn
strætapentarans, nokkum veg-
inn á þessa leið:
„Ég má teljast pentari með
sjálfsvirðingu. Ég nota ekki
skólatöflu-krít, heldur almenni
lega liti, sömu og málarar nota;
þeir eru níðangurslega dýrir,
einkum þeir rauðu. Ég fer með
fimm skildinga i liti á löngum
vinnudegi, og aldrei minna en
tvo. Ég teikna skopmyndir, sjá-
ið þér til, stjórnmálamenn og
kroketleikara og slíkt. Horfið
þér á þetta“ — hann sýndi mér
í skissubók sína — „hér eru
skissur af öllum þjóðmála-
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
16. febrúar 1969