Lesbók Morgunblaðsins - 16.11.1969, Side 2

Eftir Sr. Gísla
Bryn j ólf sson

Svört mynd á
björtum bemskudegi
l^íikið er það ólíkt hvað
myndirnar eru skýrar á tjaldi
minnin.ganina. — Sumar— raun
ar flestar, eru vitanlegá horfn-
ar þaðan með öllu. Þótt þær
hafi á sínum tíma verið bjart-
ar og skýrar eru þær nú ekki
lenguæ tii. Það eru sem betur fer
adliir seim hafa eigruazt .jgieymsk
unnar hnoss“ í meira meeli eða
minina. Aðrar eru að sma-mást
út og verða óljósari eftir því
sem á aevina líður og árin fær-
ast yfir. En suanar minningar
um einstaka atburði, eru srvo
l'jósar að þær biasa við á tjaidi
huigans jafn skýrar og stórlet-
tunsfyrirsagnir dagbiaðamna,
sem voru að koma út í morg-
un. Það er um eina slika minn-
ing sem þesei grein fjaliar, tiek-
in úr minnin'gasafni þess manns
sem nmun vera einn síðasti fakt
or fyriir selstöðuverzliumumujm
göm'lu, sem alldr kannast við en
fáir miunu nú uppi sem þekkja
þær af eigin raun. Hann heitir
Benedikt Benediktsson spari-
sjóðshaldari á Hellissandi, fyrr-
um kaupmaðuiT þar til margra
ára. En það verður hvorki sagt
frá faktorsstörfum né kaup-
mennsku Benedikts Benedikts-
sonar I þessari grein heldur
einu atviki sem gerðist í
bernsku hans þar sem hann
óllst upp veotur á Patreksfirði.
Benedikt Benediktsson er
Vestfirðingur að uppruna og
ætt. Afi ha.ns var Sigurður
Gíslason prests í Sauðlauksdal
Ólafssonar. Sr. Gísli átti 14
börn. Meðal sona hans var sr.
Magnús, sem varð prestur eftir
föður sinn. Benedikt Benedikts
son min.nist þessa afabróður
síms í hárri elli hjá frænku
sinnd í KvígyndisdaJ, þar sem
sr. Magnús dvaldi vanfoeill
mörg ár eftir að hann lét af
prestskap. Hann andaöist 1904.
Annar sonur sr. Gísla var Ól-
afur, sem fór til Danmerkur og
fékkst við verzlun. Þaðan fór
hann tiíl Bomn í Þýzka'iandi og
gifbist konu af holienzkaim ætt-
uim, en ekki korna þau við þessa
sögu. Þriðji sonur sr. Gísla var
Benedikt, sem líka hvarf til
Danmerkur og ílentist í Rud-
köbinig og g'eibðiist 'þax heMidsaili.
úHonum vegna.ði vei og náSi há-
um aldri. Fjórði sonur sr.
Gísla, ssm hér skal nefndur,
Sigurðuir sigldi lífca og lærðd
bókband í Danmörrku. Sveins-
stykki hans var forkunnarfag-
urt band á G'uðbra/ndsbibiíu. Þá
bók gaf Sigurður dómikiirkjunni
í Hróarskeldu. Var heniii val-
inn staður ,á .háaltari kirkjunn-
ar .þar sem hún mun vera enn,
hafí hún -ekki orðið eldinum að
bráð á Síðastl. áni. •— Þegar Sig-
urður hafði lokið bókbaindslær-
inu hvarf hann aftur heim á
æskuslóðir, kvænit'ist Ingi-
björgu SigurðardöttUT í Botni í
Patreksfirði og bjö þar til ævi-
loka. Stumdaðd hann iðn sína
með búskapnuxn, einnig smið-
ar því að hann var hagur vel.
Hann varð ekki gamall maður.
Hann drukkn-aði af þilskipi í
maí 1875. Sigurður í Botni og
Ingibjörg áttu 12 böm saman.
Meðal þeirra var Beneddkt fað-
ir Benedikts, sem hér segir frá.
Hann var meira gefinm fyrir
sjósókn en landvinmiu og byrj-
aði ungur róðra sem hálf-
drætitingu.p á Látrum. Þegar
hann staðfesti ráð sitt gekk
hann að eiga Elínu Sveimibjöms
dóttur úr Tálknafirðd. — Þá
voru miklir uppgangstímar þar
vestra við Arnarfjörð og Patt
reksfjörð. Fluttust þangað m.a.
ýmsáx diuignaðainsjósókiniainar (héð
ain suniniain fré Faxafláa, þeir
voru að flýja ördeyðuna og
fiskil'eysið sem ránskapur og yf-
irgamgur togaranna skildi eftir
sig. Meðal þessara sjósóknara
mó nefna Bjarna föður Lofts
útgerðarmanns í Hafnarfirði,
Vilihjáíton foðuir Egils bíliasala,
Edilon föður Þórðar laeknis, Jón
Hallgrímsson á Bakka, Einar og
Ara á Tóftum o.fl. Benedikt
Sigurðsson frá Botni gerðist
un'fur skútuskipstjóri og mikill
aflamaður. Hann var mieð kútt-
era fymr verzluhina á Patreks-
firði. Hann var lika mikill.smið-
ur og hafði umsjón með viS-
haldi 9kipa þegar’þau voru sett
upp til eftiríits og viðgerðar.
Síðast er Benediikt var hættur
sfcipstjómn, var hamn verkstjóri
lijá JPétri A. Ól-adasyni.
Á Patreksfirðii .voru þá tvær
verzlanir, sem :rák-u umfangs-
mik'lia útgierð. Vatnieyrarverzl-
un var í eigu Mill'jónafélagsins.
Henni stjórnaði Ólafur Jóihann
esson sem vairð síðar eigandli
hennar.
Á Geirseyri var verzlun
ŒIH.F. — IsLands Handsls og
FLskeriikompagni. Fyrir henni
var Pétur A. 'Ólafsson, sem
keypti hana aíðar. í báðum
þessum verzlunum var vínsala
eins og í öðrum búðum hér á
landi á iþeitrri tíð. Þar var á
boðstólium miairgs koniar áflenigi
og hægt að kaupa það hömlu-
laiust eins og hverja aðra vöru.
Á staðnum var hótel. Þar voru
líka vínveitingar. Hótelhaldari
var Einar Magnússon. Hann var
mágur Björns Jónssonar ráð-
herra.
Verzlanirnar á Patreksfirði
voru einu vinnuveitendurnir á
staðmum. Þetta voru stórat-
vinnurekendur, gerðu út alit
uipp í 20 skip sitór og smiá, sem
öll lögðu upp mikinn afla þeg-
ar vel fiskaðist. í landi unmu
allir við fiskverkunina, sem
vett'limgi gátu valdið. Á þerri-
dögum á sumrin voru malirnar
á Geirseyri og \Vatneyri hvít-
ar af saltfiaki sem var verið að
'þuimka iog gera að verðmaetiri
útfiiutnimgisivöru.
Það var , á einum slíkum degi
— nánar tlltekið mánudaginn 5
sept! 1904, sem Benedikt'litli
Benediktsson war að taka sam-
an fisk lút á Watneyri, ásamt
mörgu öðruffólki. Norðanstorm-
ur var á og fór vaxandi eftir
þvi, sem á daginm leið. Þenn-
an dag kom inm áíPatrefcsfjörð
kútter Bergþóra ffá Nýjabæ á
Ss'ltjarnarnesi. Var. erindið að fá
ís til að geyma í beitusild.
Komu allmargir í landiaf áhöfn
inni, lögðu léið sína upp í
vertshúsið pg fengu sér hress-
ingu. EittSivað munu þeir líka
háfa keypt af víni í verzlun-
um. Síöan reru þeir affiur um
borð i Bergþóru. Um sama leyti
kom önnur skúta inn á leguna.
Það var kútter Gunnvör frá
Reykjavík.
Skömmu siðar sást úr landi
að margir menn aÆ Bergþóru
fóru aftur ndður í skipsbátinn,
ssim var smákæna eins og
venjuil'ega var á kúttarum.
Mu'niu sumir af þeim hafa
ætlað að fana yfir í Gunnvöru,
en aðrir að koma aftur í land.
En nú hafði norðanveðrið hert
það miilkið, að bátinn hnakti
undan veðriniu fram hjá kútter
Gunnivöru og virtust báfiverjar
eklki fá að gert. — Hentu þeir
á Gunnvöru þá út bjarghring á
llíniu. En þegar þeir á jullunnd
hugðust hafa hönd á honum,
hvolfdi henni og alilir men.n -—
ailiis þnettán — fióru í sjóinn. í
þeirra tölu var skipstjórinn á
Bergþóru. — Og það er þessi
mynd — þessi ægil'ega sjón —
þrettán. drukknandi m.enn —
það er hún sem ekfci máist út
af hugartjaldi þeirra, sem urðu
áhorfendiur að henni þennian síð
sutmarsdaig á Patreksfirði.
Þegar fólkið á fiskneitnum sá
hvað gerðist, kal'laði verkstjór-
inn, Einar Magnússon, og bað
alla að koma sem skjótaet að
bryggju rétt innan við stakk-
stæðið. Þar stóð uppi sitór bát-
urimeð sildarnót í. Var hún
þrifin úr bátnum og honum
hirinit á fflioit. Dneátf þá að imenm
ofan.úr þorpinu,.siem stukku út
í bátinn. Einn af þeim var ung-
ur maðuir, sem seinna gerðiist
einn mesti frömuður. slysa-
vama á «jó. Það var Jón !E.
Bergsveinsson, Reru þeir lif-
róður út á slysstaðinn. En sú
hjá'lþ kom of seint. ALlir mienn-
imir voru drufcknaðir. Einn,
sem m.un hafa verið nokfcuð
syndur hélt sér alllengi við
skekktuna, en ekki svo Lengi
að honum yrði bjargað. Bátinn
rak yfir fjörð'inn og bar að
landi í Vatnsdal handan fjarð-
arins.
Næstu daga voru 12 lík slædd
upp á slysstaðnum. Það 13.
fannst ekki. Það mun hafa ver-
ið lík þess, sem syndur vur og
len.gst hélt sér á floti viS bát-
inn. — Kassar voru smiðaðir
uitan um l'íkin á Patrebsfirði,
þau flutt út i Bergþóru og sikip-
stjóri feniginn til að siigla skip-
inu með þenrnan farm sorgar-
innar suður til Ríykjavitour.
Enda þófit Patrefcsfirðingar
ættu ekki persónoLegra harma
að rekja í sambandd við þetta
mikla og svipLega sjóslys, fór
ekki hjá því að mdkil og var-
anleg áhrif hefði það á alla í
þorpinu þar sem þessi mdkl-i
harmleikur hafði farið fram á
opnu sviðd fyrir allra lauigum.
Eins og fyrr segir keyptu
skipverjar á Bengþóru eitfihvað
af víni í verzlunum og á verts-
húsum á Patreksfirði er þeir
komu í land. Fór því ek'ki hjá
því, að vínneyzlu þeirra væri
að einhverju lieyti kennt um
þefta stórkostlfega mianntjón.
Þetta varð til þess, að báðir
verzlunarstjórarnir og hótel-
haldarinn tóku sig saman um
það að hætta vínsöLu með öllu
um næstu áraimót.
Það þurfti enga atkvæða
gnsiðsluieða almenna samþykkt
til að gera þessa breytingu á
vínsölunni á Patreksfirði. Þar
nægði aðeins viljaóikvörðun
þeirra, sem fyrir verzlunum og
vertahúsi réðiu. Þeeei ákvörðun
þeixra er þeirn miun eftirtakt-
arverðari fyri-r þær sakir að
enginn af þeim mun sjáifur
hafa verið bindindismaöur.
Hins vegiar muiniu þeiir alldr hafa
ku.nn.að að „fa.ra með vín“ eina
og kallað er, og enguim dattið
í hug að finna þeim vínneyzlu
þeinra til fionáttu. Þeas vegma er
iþeim mun meiiri áistæða tH að
mriinmiaist þessara ráJðbtafáinia vín
'höndflíairanma á Patnekafiii-ði fiyriir
66 árum. Ef til vill geta vailda-
menn vorra túna í yínmáfam
eittihvað af þedm lært, svo sem
það að þeir mættu gjarna hafa
nokkurt framitak tiil breytinga
á opinberum veitingum og dTeif
ingu brennivíns í landinu, sem
gætu komdð að einfhverju haldi,
að mdninsta kosti þa.mgað til bú-
ið er að skapa „steitkt almenn-
ingsálit.“
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
16. nióvember 1969