Lesbók Morgunblaðsins - 16.11.1969, Blaðsíða 6

Árið 1763 hófu búskap í
Rauðseyjum á Breiðafirði,
hjóinin Sigurður Pálsson og
Guðrún Þorkelsdóttir. Þau
munu hafa búið þar fram til
ársins 1782, þó ef til vill ekki
óslitið. Eitt af börnum þeirra
var Bergljót, er varð kona
Einars Ólafssonar, bónda og
dannebrogsmanns í Rauðseyj-
um.
Einar fæddist árið 1748. For-
eldxar hans voru Ólafur Stur-
laugsson á Premri-Brekku í
Saurbæ og kona hans Guðrún
Einarsdóttir. Árið 1781 búa þau
Einar og Bergljót á Brekku og
er hann þá hreppsstjóri. Ári
siiðar etn tengdafoTieidrar hans
gáfu upp búskap í Rauðseyj-
um, flytja þau Einar þangað og
eru þar frá 1782 til æviloka.
Samtíð Einars Ólafssonar
lýsir honum þannig: — Hann
war miMlll búmiaður, foinsijár og
reglumaður, skipasmiður og
járnsmiður, sjófaramaður. Hann
gerðist auðsæll. Bændur úr
landssveitum sóttu til hans
nauðsynjavöru á vetrum og
giuldu með srunamafuirðum. Tal-
ið er að hann hafi átt 14 jarðir
er hann lézt 6. okt. 1837, þá
um áttrætt. — Bergljót lifði
miamin sóinin. Húin amdaðiist 1843.
Böm þeirra hjóna voru:
Gróa. Hún átti Jón Arason í
Mýrairtumigu oig á Kaldinamiajniesi
í Strandasýslu.
Guðrún. Hún átti Jónas Jóns-
son í Hallsbæ á Sandi.
Ólafur, fékk viðurnefnið
„rauði”. Hann fór til Indlands.
Gestur, á Hríshóli.
Sturlaugur, í Rauðseyjum.
María. Hún átti Eggert Fjel-
steð á Hallbjarnareyri.
Sturlaugur Einarsson var
fæddur 1795. Hann varð fyrir-
vinna móður sinmar eftir and-
lát föður síns, tók síðan við
búi í Rauðseyjum og bjó þar
til æviloka. Hann var hagsýnn
búhöldur og auðsæll, hafði eins
og faðir hans, viðskipti við
bærndur á landi og í eyjum.
Sturlauguir kvæntist aldrei en
gat einn son, er Guðbrandur
hét, við Jóhönnu Jóhannsdótt-
ur Bergsveinssonar prests á
Brjánslæk. Hvað olli því að
þau giftust ekki er nú senni-
lega af engum með fullum
sanmindum vitað.
Bústýra sú er Sturlaugur bjó
með alla tíð, hét Þórdís Ólafs-
dóttir og var frá Hvammi á
Barðaströnd. Hún giftist ekki
heldur en eignaðist eina dótt-
ur er Björg hét.
Vel fór á með þeim Sturlaugi
og Þórdísi, enda munu þau
hafa verið skaplík. Bæði dag-
farsprúð, fastlynd og fjarri
allri sumdurgerð og nýbreytni
í búnaðairháttum.
Þegar Einar í Rauðseyjum
lézt, var dánarbú hans sam-
kvæmt virðingaskrá, metið á
5521 ríkisdal og eins og fyrr
er sagt, taáið að hamm haifii átt
14 jarðiir.
Ertfingjarnir vora fimm, eftir-
lifandi kona og fjögur börn
þieirria. Eimiar Ólaiflsisiom var fóst-
urfaðiir Kristjáns Skúlasonar,
sýslumanms á Skarði. Þeir
Kristján S. Magnússon kaup-
maður og Sturlaugur Einarsson
voru því fóstbræður og alda-
vinir alla ævi.
Meðan Sturlaugur var á
yngri árum hjá föður sínum
var eimlhiverm tknia verið að taiia
um auðsæld gamla mannsins.
Sagt er að Einar hafi þá svar-
að: — Ég á ekki mikla peninga,
en hann Sturlaugur minn. Það
segi ég satt, að ég skil ekki
hvað hann ætlar að gera með
þann sand sem hann á. —
Auðlegð Sturlaugs mun eink-
um hafa verið peningar og
kvilkiféniaðiur, heilzt siaiulðlfié, enn-
fremur innlendar og erlendar
miauðsynjavörur, sem hann
verzlaði með. Svo sem skreið,
þorskur, ýsa og riklingur, kjöt
reykt og saltað, ennfremur
kornvaxa, rúgur og ef til vill
bankabygg, sem þá nefndist
grjón.
Munaðarvörur sem þá voru
nefndar, mun hann hafa haft á
heimili sínu, svo sem brenni-
vín, tóbak, kaffi og sykur
(kandís). Lítið jarðargóss rtiun
Sturiaugur hafa átt. Að sönnu
skiptust honum tvæx jarðir ur
búi föðuir síns, Reynikelda á
Skarðsströnd og Kýrunnar
staðir í Hvammssveit. Síðar lét
hann þá jörð af hendi við Þór-
dísi bústýru sína.
Rauðseyjar, ábýlisjörð þeirra
feðga, Einairs og Sturlaugs, var
tilheyrandi eignum þeim og
eyjum, sem lágu undir höfuð-
bólið Skairð á Sikairðssitrömd.
Þeir Rauðseyj afeðgar voru því
leiguliðar þeirra Skarðsfeðga.
Skúla og Kristjánis.
Um Rauðseyjar segir svo í
jarðabók Árna Magnússonar
og Páls Vídalín: — í Rauðs-
eyjum má fá heyskap fyrir
þrjár kýr og eitt ungneyti. Fyr-
ir þann pening, sem fram yfir
er, er heyjað og beitt í öðrum
eyjum, sem þeim eru byggðar
en ekki fylgja Rauðseyjum.
— Eggver og dúntekja er þar
að nokkru gagni. Lundatekja
er óhæg en má þó vera til
gagns. Selveiði getur verið
sæmileg. Selauppidráp var áð-
ur nokkurt, en er nú ekkert
um nokkur ár. Heimræði hefur
áður verið gott en er nú ekk-
ert sökum fiskigengdarleysis.
Flæðihætt er bæði fyrir naut
og fé. Torfrista því naer engin.
Vatn þrýtur oft til skaða. Eldi-
viðarítak ekkert. Kirkjuvegur
til Skarðs bágur.
Lamidskullld er tviö hund'ruð, er
greiðist með fiski ef til er, en
leysist með óákveðnum land-
auinum, þáð seim ekki er til í
fiski. Leigur greiðast í fiski ef
til er, annaris í smjöri, peninig-
um eða jafnvel öðrum efnum.
Eyjar þær, sem Skarð til-
leggur Rauðseyjum eru Kögur-
ey og Flögur, hafa eyjabúar af
þeim allan ágóða og gjalda eft-
ir tuttugu álnir.
Eitt með öðru og ekki hið
sízta, sem Sturlaugur í Rauðs-
eyjum hagnaðist á í búskapn-
uim, var vöruskiptiaverzlun. hanis,
bæði við eyjabændur og land-
bændur, einkum Skarðstrend-
inga og Bjarneyinga. Talið er
að hann helzt kysi mylkar
kvíaær að haustinu til greiðslu
fyrir vöru þá, sem hann lét úti.
Komu þar sex fjórðungar af
fisiki, rúigi eðia kjöti mióti mylkin
kvíaá. Hann fékkst ekki um
hvort skjáturnair voru hold-
þunnar væru þær nokkurn
veginn stórar, þá voru þær
gjaldgengair í viðskiptum við
hann.
Pétur Jónsson fræðimaður
frá Stöikkum tWæriir etfitáirfar-
andi söigur um Sturiaiug og tel-
ur þær byggðar á óyggjandi
heimildum.
— Eitt sinn var það í sumar-
kauptíð, að Þórður Þorsteins-
son, bóndi á Skálanesi í Gufu-
dalssveit kom í kaupstað til
Flateyjar. Hann var á sexær-
ingi með vörur sinar. Þá verzl-
aði lausakaupmaður (spekúl-
ant) árum saman í Flatey, er
hét Níels Gram. Hann kom
ávallt á 100 smálesta skonn-
ortu er hét Amarita.
Þórður kom nú á báti sínum
og lagðist að hlið skipsins.
Samtímis kom Sturlaugur í
Rauðseyjum á áttæring sínum
— Breið — og lagðist að hinni
hliðinni. Þórður varð mjög
undrandi.
Honum sagðist svo frá, að
barkiinm á Breið hefði verið
ávalur af tóigainskjöaidium
og kastað smærri stykkjum í
holurnar. f skutnum var ull,
lýsistunnur og dúnn. Þetta var
svo lagt inn. Þegar skipið hafði
verið rutt og áður en úttekt
hófst, var breitt sitt seglið í
hvorn skut og svo mældur rúg-
ur í báða. Sín brennivímstunn-
an var líka látin í hvorn skut,
svo og önnur vara, þar á meðal
eitthvað af bankabyggi í
sekkjum.
Þórður var maður sannorður
og öfgalaus. Hann var lengi
hreppsstjóri í Gufudalshreppi
og bjó í Djúpad'al. —
Maður ruoiklkiur hét Jó-
hann Friðrik og var Gunn-
laugsson og mun hafa verið
fæddur nálægt miðri 19. öld.
Hann minntist Sturlauigs ávallt
með virðingu og hlýjum hug.
Honum sagðist svo frá húsa-
kynraum í Rauðseyjum, að bær-
iinin heifðli iþá ver'ið 'alllisitiór oig
nokkuð formfálegur, en svo
hefði verið stórt hús nærri
bænum. Það hefði verið með
þilgöflum á báðum endum með
Krossinn á Kaldrananesi
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
16. nióvemiber 1969