Lesbók Morgunblaðsins - 22.12.1969, Blaðsíða 7

Jón
Kristvin
Margeirsson
Tvö
harðinda-
bréf
Veturinn 1755—1756 og sumar
ið eftir voru erfiðir tímar á ís-
landi. Eftirfarandi bréf til
stjórnarinnar lýsa ástandinu í
tveim sýslum á Norðurlandi.
Bréfin eru rituð af sýslumönn-
um í viðkomandi sýslum, Jóni
Benediktssyni og Bjarna Hall-
dórssyni. Þau eru birt hér í þýð
ingu, enda frumrituð á dönsku.
— Ávarpsorðum og kveðjuorð-
um bréfanna er sleppt. — Bréf-
in eru varðveitt í Þjóðskjala-
safninu. (indk. isl. br.)
Jón Benediktsson (1714?—
1776) var sonur Benedikts lög-
manns Þorsteinssonar á Burst-
arfelli. Hann nam skólalærdóm
hjá síra Þorleifi Skaftasyni. að
Múla, varð stúdent frá honum
úr heimaskóla 1731 og fór utan
ári® eftir til náms í háskólan-
um í Kaupmannahöfn. Árið
1734, 15. febrúar, fékk hann
veitlngu fyrir Þingeyjarþingi og
hélt þeirri sýslu til æviloka.
Hann bjó jafnan á Bauðu-
skriðu.
Bréf Jóns er dagsett Rauðu-
skriðu 23. september 1756.
„Hér fer á eftir skýrsla um
ástandi'ð í þessari Norðursýslu,
sem mér hefur allra náðarsam-
legast verið trúað fyrir, hvern-
ig það hefur verið frá því að
Húsavíkurskip sigldi síðastliðið
ár til þessa dags.
Hinn 16. nóvembar síðastlið-
ið ár lagðist veturinn að fyrir
alvöru hér í sýsluruni með frost
hörkum, hríðum og kuldum,
sem stóðu nær óslitið fram í
marzbyrjun yfirstandandi ár,
þá hlánaði og hélzt þíðviðri með
golu í þrjá daga, en það nægði
ekki til að svo mikið tæki upp
af öllu því fannkyngi, sem
komið var, að beit nýttist að
ráði, enda snerist veðurfar
strax aftur í hið fyrra horf með
illviðrum og hríðum, og stóð
það fram til 12. maí; þá mild-
aðist frostið og voru sólskin og
þíðviðri öðru hvoru fram til 22.
maí, en þá gekk hann aftur í
norðangarð með hvassviðri,
frosti og fannkomu, og hélzt
þetta fram til 17. júní. Eftir
það og fram í ágústbyrjun var
köld norðanátt og sólfar með
næturfrosti og éljagamgi öðru
hvoru, en síðan og fram til
þessa dags hefir þó guði sé
lof, verið allsæmilegasta sunn-
anveðrátta með sunnanátt.
Skepnum varð að gefa inni
nær óslitið allan veturinn, og
þrutu heyföng víða svo að mik-
ið féll af skepnum. Er í sýsl-
unni enginn sá, svo ég viti, sem
ekki hefur misst eitthvað, en
flestir hafa misst helminginn af
sauðfé og hestum og margir allt
saman, sem þeir áttu, bæði kýr,
hesta og sauðfé.
Margir hafa og slátrað ein-
vörðungu sér til matar, þeir sem
ekki áttu kost á að bjarga lífi
sínu með öðrum hætti. Græn-
landsísinn, sem lagðist að land-
inu í marz og fyllti alla flóa og
firði kringum landið og hefur
legið hér þar til síðast í ágúst,
á mikinn þátt í því, hve hræði-
legur tími þetta hefur verið,
þar sem við höfum verið sama
sem innilokaðir og höfum ekki
komizt á sjó til að sækja okkur
guðsblessun í soðið.
Síðan ísinn fór, hefur fisk-
veiði heldur ekki gengið vel.
Grasspretta hefur og verið sára
lítil í sumar, og þar að auki
hefur heyskapur, sem hófst
seinna í sumar en venjulega,
gengið seint; þó er hið litla, sem
heyjazt hefur, að mestu óhrak-
ið. Síðastliðinn vetur Dg í vor
dóu hér margir úr hungri og
vesöld bæði inni við og úti á
milli bæja. Á að gizka hafa
þannig látizt nær eitt hundrað
manns, og á hverjum degi bæt-
ast einhverjir við þessa tölu, og
það er fyrirsjáanlegt, að næsta
vetur mun verða miklu meiri
manndauði, nema guð rétti fram
ósýnilega náðarhönd sína og af
stýri hinni verðskulduðu refs-
ingu.“
Bjarni Halldórsson (1703?—
1773) var sonur Halldórs Áma-
sonar prests að Húsafelli. Hann
lærði undir stúdentspróf í Skál
holtsskóla og stundaði síðar guð
fræðinám við Hafnarháskóla.
Hann var rektor í Skálholts-
skóla 1723—1728. Sýslumaður í
Ilúnavatnssýslu var hann frá
árinu 1728 til dauðadags. Árið
1737 varð hann einnig Klaiistur
haldari á Þingeyrum og fluttist
þangað sama ár.
Bréf Bjarna er dagsett Þing-
eyrum, 20. september 1756.
„Enda þótt ég hafi ekki ver-
ið svo lánsamur að fá bréf frá
yðar hágöfgi og háu herrum
þetta ár, þar eð Skagastrandar
skipið komst ekki til Skaga-
strandar sökum hins mikla haf-
íss, sem hefur þakið allt hafið
á margra mílna breiðu svæði
þar til í byrjun þessa mánaðar,
og hindrað alla aðflutninga frá
Kaupmannahöfn, hef ég samt
fyrir tilstilli landfógeta fengið
fregnir um, að hans konunglegu
hátign hafi allra náðarsamleg-
ast þóknazt að líta af með-
fæddri dýrlegri náð og mildi á
hinar bágu aðstæður mínar og
örlög og gefa mér eftir allra
náðarsamlegast af afgjöldum
mínum 31 spesíuríkisdal og 180
álnir vaðmáls. Og vil ég hér
með færa mínar allra auðmjúk-
legustu þakkir fyrir þessa miklu
og stórmannlegu náð með þá
innilegu og einlægu ósk í huga,
að hinn almáttugi Guð megi
launa ríkulega hans konung-
legu hátign og allri konungs-
ættinni þá miklu náð, óviðjafn-
anlegu gæzku og gjafmildi, svo
og þá föðurlegu umhyggju. sem
hans hátign hefur auðsýnt mér
sérstaklega. Á sama hátt stend
ég í þakkarskuld við yðar há-
göfgi og háu herra vegna miili-
göngu yðar, og ber mér að meta
þetta af allra auðmjúklegastri
undirgefni.
Á þessum harðindaárum og
erfiðleikatímum er ástandið
hvergi á landinu eins hörmu-
legt og í þessari sýslu og hinni
næstu, Skagafjarðarsýslu,
vegna þess, að skepnum hafði
áður fækkað mjög, sumpart
fallið, en sumpart verið lagðar
inn hjá kaupmönnum, og hafið
þakið ísi allt sumarið, svo að
ekki hefur verið hægt að
stunda fiskveiðar, og af sömu
ástæðu engir aðflutningar á mat
vælum frá Kaupmannahöfn og
engin grasspretta; hið litla, sem
hefur sprottið, hefur þó ekki
náðst í garð vegna sífelldrar
þoku, úða, slyddu og rigninga
af völdum íssins.
Einnig hefur ísinn valdið
furðulega miklum kulda í loft-
inu, svo að hitamælirinn, sem
annars fer hér á sumrin upp
fyrir 80 gráður, hefur í sumar
ekki komizt hærra en í 50 gráð-
ur í logni og sólskini svipað og
algengt er í febrúar í hlákum,
og er þetta allundarlegt. í þess
ari sýslu hafa í vetur og í vor
dáið úr hungri og af matar-
skorti nálega sjötíu manns, en
margir hafa flosnað upp og leit
að hjálpar og bónbjarga annars '
staðar á landinu, og glatast við
þetta konungstekjur, svo að
varla verður hægt fyrir mig að
innheimta helminginn af tekj-
um sýslunnar og klaustursins,
þar sem bændur eru allir orðn-
ir öreiga, og margir farnir úr
héraðinu; og ég fæ ekki séð,
hvað þeir, sem eftir eru, eiga
að hafa sér til matar, en þó enn
síður, hvernig á að ná saman
næsta ár upp í afgjöld til kon-
ungs, þar eð útlit er fyrir, að
fjöldi fólks deyi úr hungri
næsta vetur, ef guð hjálpar
þeim ekki á einhvern ósýnileg-
an hátt. í þetta skipti hef ég
fengið peninga að láni til að
borga gjöld mín þetta sumar,
en bið auðmjúklega um, að yðar
hágöfgi og háu herrar láti sér
ekki mislíka, að sýslugj aldavað
málið mitt og sokkavamingur-
inn, sem á að greiðast á Skaga-
strandarhöfn, hefur ekki verið
afhent, þar eð skipið hefur ekki
komið, en verður ásamt öllum
öðmm ullarvarningi mínum að
liggja hér í geymslu til næsta
sumars".
12. de.sember 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7