Lesbók Morgunblaðsins - 22.12.1969, Blaðsíða 25

Frá þvottalauginvuin
ÉG MAN þá t?ð, þegar þvottuir vax þveg-
inin í Þvottalaugunum. Ég bau'dst of t til að
draga vagninin inneftir, því að þar var
margt skemmtilegt. Margar konurnar
voru háttprúðar, en aðrar voru fyrir-
ferðarmiklar, yfirgangssamar og orðhák
ar. Einu sinni veittust 10—12 konur að
föngulegri stúlku, úthúðuðu henni fyr-
ir lauslæti og að hún hefði sofið hjá
stýrimanninum á „Hólar“ alla leiðina
suður frá Austfjörðum. En sú hafði
munninn á réttum stað. Hún viðhafði
svo yfirgengilegt orðbragð að hinar
biðu algeran ósigur, þótt þær væru
eldri og reyndari. Þetta var stólpa
kvenmaður.
Betri borgararnir foru líka í Laugaim-
ar, svo það hefir fleirum en mór þótt
skemmtilegt þar. Einu sinni mættum við
Árna Nikk rakara, klæddum svörtum
lafafrakka, og dró ham. handvagn með
þvotti en konan hans ýtti á eftir.
Vatnsburður.
Frá Birtingarholti var vatnið sótt í
Sellandspóstinn, sem var vestanvert við
Framnesveginn þar sem hann kemur nið
ur í lægðina. Ég bauðst oft til að sækja
vatn, það var svo gaman. Við póstinn
fékk maður allar fréttir betur en i
nokkru fréttablaði, þar voru einnig
sagðar allar slúðursögur og svívirðing-
ar um náungann, sem gerðust í Vestur-
bænum. Og svo lenti fólki þar oft sam-
an í hörkuskömm.um og viðhafði það ó-
botraamdi svívirðingair hvert um annað og
náungann. Málskrúðið hjá körlunum
var eraglasöngur móti því, sem koniurn-
ar létu út úr sér. Það var guðdómlegt.
Vatnið var borið í tveimor fötum með
trégrind á milli, til að halda fötunum
írá sér. Járnstöng eða sveif var á póst
mum, sem var hreyfð upp og niður og
dældi vatrairau. Þar var fullkomin biðiraða
menning, engum leiðst að ryðjastfram
fyrir. Vatnið var salt og brennisteins-
bragð af því. Það var ódrekkaradi niema
soðið.
Niðri í Aðalstræti var vatnspóstur,
sem afarmikið vatn var sótt í, mig minn
ir hann héti Prentsmiðjupóstur. Ég man
sérstaklega eftir einum vatnsberanum,
þar sem kallaður var Mangi hlandhaus.
Hann var blindur, gamall og lotinn og
klæddur tötrum. Augnahvarmarnir
voru rauðir og þrútniir, en aradtitið aiát
þakið óhirðulegu skeggstríi og óhreirat.
Sambýliskona hans fylgdi honum alltaf,
hélt um vagnkjálkann og réði ferðinini.
Hún var kölluð Hóla-Gunna, afar ófríð
og auigura rauð og þrútin, hún var stiutt
og digur, og stytti pilsin upp fyrir
hnén. Hún póstaði vatninu í fötuna og
rétti gamla manninum, sem steyptiþví
i tunnu, sem var á handvagni. Mér
sýndist Gunna vera gamla manninum
góð og nærgætin, en þarna sást jarð-
lífið í mannlegri eymd.
Lífsins vatn.
Og svo vair ráðizt í vatnsveiituinia fyr-
ir lögeggjan Guðmundar landlæknis.
Það var ekki eingöngu að það fyrir-
tæki, hálf miljón, setti Reykjavík á
hausirm, heldur allt landið. En land-
læknirinn hafði með sér trausta og
framfarasinnaða menn eins og Knud
Zimsiein og Jón Þorláksson. Og vatnið
kom, alibt gekk að óskum og allir voru
ánaegðir. Þeir sem brögðuðu vatnið áður
gleyma seint muninum. .
Það stóð til að taka vatnið úr Elliða-
ánum, og þangað var stundum sótt vatn
a hestvögnum á sumrin, er vatnslaust
var í bænum, En sem betur fór var
horfið frá því, að blessaður Guðmiund-
ur góði miðlaði okkur sönnu lífsins
ir. Þeir, sem brögðuðu vatnið áður
ur góði miðlaði okkur sonnu lífsins
vatni.
Vinraa við vatnsveituraa byrjaði víst
1908, því ég man eftir að um veturinn
var unnið við gröft og sprengingar,
vegna atvinnuleysis. Hver vinnuhópur
fékik útmæld stykki, sem hann átti að
vinna í ákvæðisvinnu, kaup var þá 25
aurar um tímann, en þeim voru tryggð
ir 18 aurar og fengu víst fáir meira.
Hjá sumum namu arrtostin ewn nema
15 aurum, sem þeir fengu þá bætt upp.
Þá þekktist ekki loftpressa, en stái-
borar voru notaðir, barðir með hömr-
um. Ég held að dynamit hafi verið not-
að við spreragiragar, þó man ég það ekki.
Servaes prestur í Landakoti notaði
sprengjupúður, er hann gróf brunninn
þar. Skotin voru víðast óbirgð, oggrjót
og mold flaug í háaloft. Þeir voru nærri
búnir að drepa Odd af Skaganum vest-
ast á Vesturgötunni, við Framnesveg-
inn Oddur var fullur, heyrði ekki að-
vörunairhrópin og grjótið durndi kriing
um hann. Oddur greip um höfuðið og
hljóp hljóðandi burt.
Ég man þegar verið var að sprengja
í lægðinni norðan við Bráðræðisholtið.
Þar var blaut mýri, og drullara og grjótið
flaug í háa loft. Ég var að lesa þýzku
í suðurstofunni niðri, gluggarnir sneru
í suður og austur. Fyrir framan mig á
borðinu stóð kortaskál úr gleri á silfur-
íæti, en tekassi úr blikki hjá henni.
Allt í einu stóð ég upp, án þess nokkur
ástæða væri til, labbaði fram í gang-
inn og læsti þykkri eikarhurðinni á
eftir mér. Þá dundi skotið, ég heyrði
glerbrotin þeytast um stofuna. Það var
verið að spreragja syðst á Frarraraesveg-
mum, á horninu við Grandaveg. Suður-
glugginn mölbrotnaði, teið fór út um
alla stofuna, en kortaskálin var klipt
af fætinum og hafði steinnin haft stefnu
í höfuðið á mér, stórt far var í eikar-
hurðinni. Mér var hlíft, af því forsjórain
vissi hvað ég var bráðnauðsynlegur.
Þetta er góð hugvekja fyrir þá, sem
halda að ég sé einhver ómerkiieg per-
sóna og illa liðinn í Himnaríki.
Verkstjórinn við lagningu vatnsveit
unnar hét Kjux, norskur maður, harð-
duglegur. Hann var alltaf á ferðinni
að líta eftir, hvort verkamennirnir
svikjust ekki um, harðlegur á svipinn.
Verkarraenrairrair voru hálf hræddir við
harara, en þótti þó vænt um hanra. Þeir
virtu dugnaðinn, skyldurækni, réttsýni
og heiðarlega framkomu.
Grútarbræðslusalerna-
hreinsunarfyrirkomulagið
Einu sinni var mikið rætt í bæjar-
stjórninni um grútarbræðsluna í Örf-
irisey, sem gamli Geir Zoega rak aif dugn
aði. og svo var það hreinsun útikamr-
anna, sem bæjarstjórnin tók í sínar
hendur, mjög í óþökk mikils þorra bæj-
arbúa. Þá varð ofangreint orð til.
Ólyktin af grútarbræðslunni þótti
ekki höfuðborg sæmandi, menn vildu
banna bræðsluna á þessum stað. Þar
var gamli Geir á annarri skoöun, og
hann stóð fyrir sínu. Bræðslan gaf góð-
an arð, þar unnu gömlu mennirnir, sem
höfðu bjargað honum af kili, einu verka
mennirnir, sem máttu segja og gera hvað
sem þeim sýndist, án þess gamli maður-
inn hreytti í þá hnýfilyrðum. Oft stóð
hann á búðartröppunum og gerði at-
hugasemdir um þá Vesturbæinga, sem
um götuna gengu. Margir tóku því
með þögn, aðrir svöruðu fullum hálsi.
Það líkaði Geir vel. Bæjarstjórnin gat
ekki þokað Geir og bræðslunni um fet,
meðan hann lifði.
Sóðaskapurinn frá útikömrunum var
víða mikill, og full þörf úrbóta. Þegar
svo bæjarstjórinn réði marain til hreiras-
unar í ákvæðisvinnu, neituðu menn al-
gerlega að borga og þóttust eiga sinm
skít sjálfir. Þetta hjaðnaði þó smám
saman, menn sannfærðust um, að aukið
hreiralæti væri raauðsyralegt.
Við hreinsunina, sem framkvæmd
var á nóttunni, voru notaðar hesta-
herrur, kassinn var hár og hólfaður í
tvennt og lok yfir. Þetta voru ýmist
kallaðir súkkulaðivagnar eða drullu-
orossíur. Einu sinni þurfti heiðursfrú
að kvarta yfir hreinsun, en henni var
jafnframt illa við konu þess, sem tók
að sér hreirasuniraa. Hún hriragdi og kona
mannsins svaraði í símann. „Er þetta
örulludrossían", spurði konan og lagði
símiarain á. Hira ofsaireiddist yfiir óifoa--
skömmugheitunum og hringdi strax á
miðstöð, en þá var ekki búið að slíta
sambandinu. Er þetta miðstöð, sagði
konan og hin svaraði já. Hvaða núm-
er var að hringja hingað spurði sú
móðgaða. Það veit ég andskotann ekk-
ert svaraði hin salla róleg og lagði
símann á.
líýðing á Austurvelli.
í Geirsbrekkunni mætti ég Jón-
asi pólití, sem leiddi dreng til hýðingar
rraður á Austurvelli. Þetta var pöru-
piltur, sem um morguninn hafði hrifsað
tveggja króna pening af lítilli telpu,
og var auðvita'ð búiran að eyða auiruraum.
Jónas þrammaði áfram löngum skref-
um, en drengurinn var skrefstuttur og
hljóp við fót. Hann var fátæklega bú-
inn, jakkagarmurinn náði niður á hné,
og virtist af öðrum eldri.
Á eftir þeim gekk hópur drengja,
um 50-60, þögull og sorgmæddur. Það
voru félaigar hirus íakfellda, sem fylgdu
honum á þjáningarstaðinn. Allt í einu leit
cirengurinn við og gaf félögum sínum
iangt nef. Indíánaöskrin í kúrekamynd-
uinuim eru eiras og hégómi hjá hrifning-
aröskri drengjahópsins.
Bjóddu liispurslaust þrjár og fimmtíu.
Það var sunraudagsraiorgura vorið
1912, þau voru ung og unnust mikið.
Þá voru enigira farartæki raarrna hestaranir,
sem kostuðu krónu í dagleigu, en mik-
ii eftirspurn hækkaði verðið, og nú
voru boðnar þrjár krórauii' fyrir tvo hesta.
Pilturinn var fátækur og feiminn við
að segja stúlkunni sinni frá þessu okri.
Það var þá, sem stúlkan sagði framan-
greind orð, og pilturinn herti upp hug-
ann og kom með hestana. Þetta var
gerðarleg stúlka og hefir orðið fyrir-
myndarhúsmóðir, sem hefir alið upp
hraust börn og stutt bónda sinn drengi
lega í baráttunni.
Menn hneyksluðust þá eins og nú á
unga fólkinu, sem var að para sig sam
an. Sagt var, að börnin færu að eiga
börn Ég þekkti þetta unga fólk, sá
hvernig það þroskaðist, eyddi engum
tima í vitleysur, og varð ótrúlega fljótt
rytsamir og ábyrgir borgarar. Ungu
stúlkurnar urðu fyrirmyndar mæður
og húsmæður, og ungu piltarnir fengu
virðingu fyrir sjálfum sér, hugsuðu vel
om heimilin og gættu þess vel að vinnu
launin væru notuð af hagsýni. Ef ég
mætti ráða, skyldi ég gera ungu fólki
sem léttast fyrir um stofnun heimilis.
Og alls ekki leggja of þungar byrðar
á ungar herðar.
„Horse pony, tvo shillings and six
pence, borgaðu í hasti helvítis ræfili-
inn þinn, eða ég klaga þig.“ Svona
ávarpaði Toggi Englending niður við
Austuirvöll. Braskit feixSammannasikip var
komið, og Toggi var að reyna að leigja
farþegunum hesta til útreiðar og ferða
um bæinn. Toggi bjó inni í Bjarnaborg,
hann var drykkfelldur og orðhákur,
vinnu stundaði hann illa, en reyndi að
hafa af útlendingum í braski. Annars
var hann bezti drengur. Geir á Seli var
alltaf kurteis, hann var laginn sölumað-
ur og talaði ensku ágætlega. Það voru
helzt skinn, selskinn og önnur, sem
hann seldi útlendingum. Annars hverja
aðra muni, sem gátu talizt minjagripir
Og þá var smyglað eins og nú, og spil-
uð fjárhættuspil.
22. desiember 1909
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 25