Lesbók Morgunblaðsins - 22.12.1969, Blaðsíða 19

Sr. Gísli Brynjólfsson
Bréf til biskups
frá
Hunku-
Hunkubakkar á Síffu
bökkum
Skaftá hjá Huiikubökkum
N
11 æsti bsar á Síðunni utan
(vestan) Kirkjubæjarklausturs
©r Humlkiubakkar. ÁSur fyrir vair
að minnsta kosti öðru hvoru,
eitt býli á þessari bæjarleið.
Það var Laxáirnes, hjáleiga frá
Klaustrinu. Ekki var þar
byggð í Skaftáreldum.
Þegar eldflóðið úr Laka
geystist austur eftir farvegi
Skaftár og lagði undir sig allt
láglendið, flýðu bændumir á
Út-Síðu með byggð sína upp
yfir heiðarbrúnina og endur-
reistu bæina þar. Má með sanni
segja, að margur hefur látið
undan síga fyrir minni háttar
andstæðingi.
Hunkubakkabærinn stóð
alveg við brtekkufótinn ofan
við Skaftá. Sér enn til tóftanna
en þær eru nú óðum að hverfa
í ána. Hraunflóðið tók af allt
túnið og engjarnar og þegar áin
þrengdi sér upp að hlíðinni
gekk hún svo nærri bænum að
flytja varð hann á „óhultara
pláss.“ Þannig léku eldurinn og
áin þessa firiðu jörð. Eldstraum
urinn eirði engu, sem á vegi
hans varð unz sr. Jón Stein-
grímsson stöðvaði hann í Eld-
messutanga, svo sem frægt er
„þar í afhallandi farveg, hér
um 70 faðmar á breidd en 20
faðmar á dýpt, sem sjáanlegt
verður til heimsins enda, ef þar
verður ei á önnur umbreyting."
Hunkubakkar er eitt af
okkar óskiljanlegu bæjanöfn-
um. Á því hefur engin skýr-
ing fengizt þótt margir hafi
velt því fyrir sér. Sumir vilja
kenna það við persónur „Hún-
igerði (stytt í Hunka) eða
Hungað (sbr. Dungaður).
Stundum er nafnið skrifað
Hunkurbakkar og er þá stutt
í Hungurbakkar, enda þýðir
hunka: aumingi, vesalingur.
(Orðabók Menningarsjóðs).
En þetta stangast á við stað-
reyndirnair og þeim skyldi eng-
inn neita að gamni sínu. Á
Hunkubökkum hefur jafnan
verið vel búið, því að þótt jörð-
in sé ekki stór, er hún sérstak-
lega notasæl, einkum með til-
liti til eldri búskaparhátta áð-
ur en útheysskapur og vetrar-
beit viku fyrir ræktun og fóðr-
un á innistöðu. Allt land jarð-
arinnar er grasi vafið neðan
frá Skaftá og inn af allri
heiði. Skiptast þar á valllend-
isholt og mýradrög. Þar eru að
vísu hvergi samfelld loðin engi,
en víða er þar góð og greiðfær
slægja, sérstaklega þar sem
saman kemur mýri og valllendi
(samryskja). Jörðin gaf að
vísu ekki aðstöðu til mikillar
heyöflunar. En á heiðskírum,
hitaþungum þurirkdögum engja-
sláttarins var gaman að heyja
í heiðinni. Og þegar á daginn
leið, gaf að líta græna hey-
bagga, sem stóðu 2 og 2 saman
eins og ráðsett hjón á strjál-
ingi meðfram holtunum. Þeir
eru snyrtir og snurfusaðir og
bíða þess í sínum fallegu hross-
hárs- eða ullarreipum að vera
hafnir til klakks og fluttir heim
í garð. Mikið hefði það átt vel
við að hafa eins og einn svona
heykapal á Landbúnaðarsýn-
ingunni. Hann hefði þar minnt
á hinn gamla heyskaparmáta,
sem er á allan hátt svo lítt sam-
bærilegur við heymokstur og
heyblástur og annan hamagang
ræktunarbúskaparins.
En, hvernig sem með hey-
skapinn tókst, þá brást ekki
beitin á Hunkubökkum. Fram-
an í hinum bröttu, grasgefnu
brekkum náði fénaður alltaf í
einhverja jörð þótt snorka og
klepra tækju fyrir allan haga á
sléttlendi. A þessum bæ, eins
og raunar Út-Síðubæjunum öll-
um, var gott undir gagnsamt
bú og í rauninni ekkert fjær
lagi en að kenna þá við hung-
ur eða sult. Tilgátuna Hungur-
bakkar, setjum við því í bréfa-
körfunia.
En orðið Hunkurbakkar
minnir líka á að það hafi get-
að orðið til úr Hunkárbakkar.
Ekki er óeðlilegt að bær, sem
stendur á bökkum ár og ber
heiti þeirra (bakkanna) sé
einnig kenndur við ána sjálfa,
svo mikill þáttur sem hún er í
öllu daglegu lífi. Það liggur
við að hún verði einn meðlimur
fjölskyldunnar. Eitt sinn kom
maður á bæ í Landbroti nálægt
Skaftá. Hann var á leið upp á
Síðu og ætlaði yfir ána hjá
Heiði. Feirðamaður spurði
bónda hvernig áin mundi vera.
Og bóndi svaraði að bragði:
„Þakka þér fyrir, Ég held hún
sé bara góð.“ Svarið var eins
og spurt hefði verið um líðan
lasinnar húsmóður.------
En þó að við veljum nafnið
Hunkárbakkar getum við tekið
undir með Finni Jónssyni, sem
segijr í ritgerð sinni um bæja-
nöfn á íslandi: „Hvað hunk er,
veit ég reyndar ekki,“ og erum
við þá nokkru nær? Hinu get-
um við slegið föstu: Það er
jafn gott að búa á Hunkubökk-
um hver sem merking bæjar-
nafnsins er.
M. Skaftáreldum bjuggu á
Hunkubökkum hjónin Páll Ól-
afsson og Margrét Ingimundar-
dóttir. Þau fluttu bæinn all-
langt upp fyrir heiðarbrúnina
— í „óhultara pláss“ eins og
fyrr segir. Völdu þau honum
stað sunnan í breiðri valllend-
isbreikku. Þair hedtir á mjör-
torfu. Þau hjónin Margrét og
Páll áttu fimm dætur, allar inn
an við tvítugt, sú elzta 19 ára.
Hjá þeim var ein vinnukona en
ekki annað hjúa. Allt þetta
fólk lifði af eldsógnirnar nema
yngsta dóttirin Ingibjörg.
Sýnir það að viðnámsþróttur
Hunkubakkaheimilisins var
meiri heldur en á mörgum öðr-
um bæjum á eldsvæðinu . Til
samanburðar má t.d. geta þess,
að í næsta nágrenni, Klaustur-
seli, voru níu manns og létust
þeir allir nema ein kona. Á
Heiði voru 12 manns. Af þeim
dóu fjórir.
En enda þótt Imgibjörg litla
yrði eina fórnin í Móðuharðind
unum á heimilinu á Hunku-
bökkum, var fast að öllu fólk-
iniu siomfið þair einis og aniniairs
staðar. Lif sitt töldu þau sig
>»
eiga sr. Jóni Steingrímssyni a8
þakka eins og fleiri. Þegar Pádl
fór vestur í sveitir að leita séc
bjargar vorið 1784, fékk sr.
Jón honum í nesti bæði fisk og
feitmeti. Og meðan hann var I
burtu sendi prestur Margréti
og börnunum mat hvað eftir
annað „að ei skyldu út af sofna,
sem annars lá við borð.“ Sama
endurtók sig næsta vor. Þá
hjálpaði sr. Jón upp á heimilið
með „fjörureka (fiski), sem þá
var fyrir hendi, að ei skyldum
út af deyja né upp flosna." Og
á opin og fúin fótasár Páls og
einnar dótturinnar bar sr. Jón
hressanidi og græðandi meðul
„svo að mestu erum nú heil-
brigð orðin.“
l annig slapp Hunkubakka-
fólkið gegnum raunir Skaftár-
elda og hélt áfram lífsbarátt-
unni. Ásauðurinn fór aftur að
gera gagn í Smjörtorfu, — og
ástin kviknaði í ungum hjört-
um. — Biðlarnir komu að aust-
an og sunnan. Dætumar urðu
allar bændakonur á æskuslóð-
um og áttu börn. Sú elzta, Hall
dóra, giftist Ásgrími Pálssyni
Snjólfssonar frá Mörtungu,
hreppstjóra í Heiðarseli og síð-
ar á Geirlandi. Halldóra dó 14.
júní 1840, 75 ára gömul.
Næst í röðinni var Sigríður.
Hennar maður var Ólafur Þór-
arinsson frá Rofabæ í Meðal-
landi. Þau bjuggu á Hnausum
og síðar í Hólmi í Landbroti,
síðast í Seglbúðum þar sem Sig-
ríður dó á gamiláirsdag 1856, ní-
ræð að aldiri.
Yngst af systrunum, er lifðu
var Katrín. Hún giftist Þor-
steini Salómonssyni frá Arnar-
drangi, bróðursyni Gísla Þor-
steinssonar á Geirlandi. Þau
bjuggu á Hunkubökkum. Börn
þeirira voru að minnsta kosti 9.
Frá þeim, sem upp komust er
mikil ætt um Skaftárþing og
víðar. Katrín Pálsdóttir andað-
ist á Hunkubökkum 4. október
1833, 61 árs að aldri. Allar eru
þær systur taldar efnilegar og
vel að sér.
Þá er aðeins ógetið einnar
dóttur þeirra Hunkubakka-
hjóna — Ólafar — Það er ekki
sízt hún, og hennar gjaforð,
sem er tilefni þessa greinar-
korns.
Bezt er að byrja nógu aftar
lega: Árið 1703 bjó á Breiða-
bólstað á Síðu ekkjumaður Sig
urður Arnbjörnsson ásamt þrem
börnum sínum. Meðal þeinna
var Arnbjörn síðar bóndi á
Fossi á Síðu, hans sonur var
Páll fæddur um 1720, sem bjó
í Kálfafellskoti í Fljótshverfi.
Hann átti mörg börn. Meðal
þeirira var Jón „ríki“ í Holti á
Síðu. Annar sonur Páls var
Einar fæddur 1770. Þegar
hann var kominn yfir tvítugt,
gerðist hann vinnumaður hjá
Mairgréti á Hunkubökkum, sem
þá var fyrir nokkru orðin
ekkja og Ásgrímur tengdason-
ur hennar, sem verið háfði hjá
henni fyrirfairandi ár, byrjaður
búskap á Breiðabólstað. Ekki
hafði Einar frá Kálfafellskoti
lengi verið í vistinni á Hunku-
bökkum áður en hann og Ólöf
felldu hugi saman. En braut
þessara ungu elskenda á Út-
Síðunni virtist ekki ætla að
Fnarnjh. á blis. 28
22. dieseimber 1999
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 19