Lesbók Morgunblaðsins - 22.12.1969, Blaðsíða 28

Bréf til biskups
Framh. af bls. 19
bandi yðar og niefndrar Ólaf-
ar.
Þeir mér tilsendu vitnis-
burðir fylgja hér innlagðir
til baka.
veirða greið. Hvetmig sem á því
stóð, vildi Margrét, móðir Ólaf-
ar, ekki með nokkru móti gefa
þessum Fljótshverfingi dóttur
sína. Sjálfsagt hefur hún hugs-
að henni annað gjaforð, að
hennar dómi álitlegra. En hvort
sem Margréti líkaði þessi ráða-
hagur betur eða verr, fór unga
fólkið sínu fram. Einar fór á
fund prestsins, séra Bergs á
Pnestsbakka, og bað hann lýsa
með þeim Ólöfu. En svo mikið
mátti sín andstaða Margrétar
gegn giftingunni, að prestur
neitaði þeim um lýsingar nema
samþykki hennar fengist. Þetta
var vorið 1795. Svo líður af
sumarið með önnum heyskapar
og öðru hversdagslegu striti.
Sjálfsagt hefur þeim stundum
verið þungt í huga, elskendun-
um á Bökkunum þegar þau
leiddust heim af engjunum í
kvöldhúmi síðsumarsins. —
Þau eru í miklum vanda stödd.
Ávöxtur ástarinnar lætur ekki
á sér standa. Ólöf á von á
bami en vanþóknun móðurinn-
ar hvílir yfir þráðu hjónabandi
hennar og unnustans. Og sókn-
arpresturinn er á hennar bandi,
eða treystir sér að minnsta
kosti ekki th að gera neitt gegn
vilja hennar. En þegar haustið
gengur í garð, færist Einar í
aukana og leitar nýrra úrræða.
Hann sezt niður og skrifar
sjálfum biskupnum bréf um
hjúskapanmál sín svohljóðandi:
Háæiruverðuigi, hálærði hr.
biskup.
Hágunstugi, náðugi herra.
0 rsökin hvar fyrir ég
mæði yðar háæruverðugheit
með línum þessum er sú, að
svo sem þar er minn hugur
til hjónabands millum mín og
æruprýddrar yngisstúlku Ó1
afar Pálsdóttur á Hunku-
bökkum hvar upp á ég hefi
leitað aðgjörða sóknarprests
míns sr. Bergs Jónssonar, sem
sig telur undan því vegna
þess að móðir nefndrar
stúlku Margrét Ingimundar-
dóttir lætur merkja óvilja
sinn til þess ráðahags án þess
þó að færa mér nokkuð til
saka; so innflý ég hér með í
djúpustu auðmýkt til yðar
háæmverðugheita náðugra
úrræða og úrlausnar að
hjónabands samfarir mættu í
Drottins nafni fá framgang
millum mín og fyrrgreindrar
stúlku so framarlega sem yð-
ar háæruverðugheit finna
það ei mótstríða Guðs eða
manna lögum.
Eg forblív í djúpustu und-
irgefni
yðar háæruverðugheita
auðmjúkasti þénari
Einar Pálsson
Hunkubökkum d. 4ða okto-
ber 1795
Hannes biskup lætur Einar á
Hunkubökkum ekki vera lengi
í óvissu um hver staða þeirra
ólafar og réttur er í þessu máli.
Svar hans er glöggt og skýrt:
Til Einars Pálssonar á
Hunkubökkum
d. 27. oktober 1795.
Til ansvars upp á bréf yð-
ar af 4. þ.m. þénar, að við-
komandi prófastur og sýslu-
maður eiga úr því að skera
hvort Margrét Ingimundar-
dóttir, móðir Ólafar Pálsdótt
ur, hafi lögmætar orsakir eða
ekki til að standa á móti hjóna
Á þessum tíma voru andleg
og veraldleg yfirvöld í Vestur-
Skaftafellssýslu þeir sr. Jón
Jónsson prófastur á Mýrum í
Álftaveri og Lýður Guðmunds-
son sýslumaður í Vík. Ekki eru
nú heimildir fyrir því, hvernig
Einar brást við þessu biskups-
bréfi, hvort hann hefur nokkru
sinni leitað álits þeirra yfir-
valda, sem úr þessu áttu að
skera. Ef til vill hefur honum
nægt, að sýna Margréti gömlu
svar biskupsins og hóta henni
að láta málið ganga lengra, ef
hún gæfi ekki fúslega sam-
þykki sitt. —
Um miðja jólaföstu, þ. 10 des-
ember fæddi Ólöf son, sem
skírðuir var samdægurs og
hlaut nafnið Einar.
Vorið eftir fluttu þau frá
Hunkubökkum að Holti, þar
sem Einar fékk afnot af parti
jarðarinnar hjá Jóni bróður
sínum. Og hvort sem Martgrét
hefur breytt skoðun sinni á Ein
ard eða eidki, þá var niú höfn
hjónabandsins ekki langt und-
an. Sr. Bergur gaf þau saman í
Klausturkiríkjunni þ. 24. júlí
eftir þrjár lýsingar af prédik-
unarstóli eins og lög gerðu ráð
fyrir. Svaramaður Einars var
Jón „ríki“ bróðir hans í Holti,
en svaramaður Ólafar var Ás-
grímur mágur hennar á Breiða-
bólstað. Ekki voru þau Einar
og Ólöf nema fá ár í Holti. Það-
an fóru þau að Vík í Land-
broti, síðan að Hólmi í sömu
sveit — en 1805 eru þau komin
að Skál, þar sem þau bjuggu í
rúman áratug. Báðar þessar
jarðir, Hólmur og Skál, fóru í
eyði í eldinum. í Hólmi voru
„húsin öll umflotin af vatni en

.iLEEBÐIW CC/f /
:M[MIIIEEILL5IHmt|
lutausKMiA

hagar og nokkuð af engjum
uppbremnjt“, en Skól „upp-
bneinnd með kirkjuhúsum, tún-
um og engjum undir fjallinu.“
En fuirðu fljótt réttu jarðirnar
við. Lífið og grasið sigraðist á
dauðanum og öskunni. Fólkið
og landið tók aftur gleði sína
og von:
Jörðin ber beztan blóma
blómsturin aftur koma til
allt er í einum ljóma
allmörgum gengur flest í vil
kvað sr. Jón Steingrímsson. Og
þótt barátta frumbýlinganna
væri hörð og efnin lítil, þá var
ánægjan með það sem Skapar-
inn gaf, sjálfsagt ekki síðri
heldur en við njótum í alls-
nægtum kröfugerðarinnar. . . .
M. Skál höfðu þau Ólöf og
Einar oftast um 10 manns í
heimili. Þar fæddust þeim tvö
böm og auk fjölskyldunnar
voru þar oftast ein vinnuhjú
og sveitarómagi. Má af þessu
ráða að bú þeinra hafi verið all-
sæmilegt eða í meðallagi, enda
þótt lítil væri nú Skálarjörðin
samanborið fyrir eld, þegar
hún var metin á 90 hundruð og
talin geta framfleytt 900 (stór
um) fjár.
Vorið 1816 fluttust þau Einar
og Ólöf að Hörgsdal í tvíbýli
við þann „frómlynda og for-
standuga“ ekkjumann Jón Ei-
ríksson, sem bjó þar með börn-
um sínum. En á þessu góðbýli
og stórbýli áttu þau skamma
dvöl, hvað sem valdið hefur.
E.t.v. það, að ekkillinn Jón
kvæntist nú aftur ungri konu,
Steinunni Oddsdóttur, 28 ára,
(hann sjálfur 52), e.t.v. það,
að um þetta leyti losnaði Heið-
arselið þegar monsjör Ásgrim-
ur hreppstjóri, svili Einars,
fluttist að Geirlandi Nokkuð er
það, að eftir tveggja ára veru í
Hörgsdal flytjast þau aftur út
á heiðar og nú að Heiðarseli,
sem þá er ýmist niefnd Efri
Heiði eða Nyrðri Heiði (Norð-
ur-Heiði) í manntalsbókum. Það
var vorið 1819. Bjuggu þau þar
það sem Einar átti ólifað. Hann
dó „af brjóstþyngslum“ 4. októ-
ber 1825. Skal nú getið barna
þeirna Einars og Ólafar.
1. Einar fæddur á Hunkubökk
um 10. des. 1795 d. 18. ágúst
1865.
2. Páll fæddur í Holti 20 marz
1797. d. 30. apríl 1804
3. Margrét fædd í Holti 20. maí
1798 d. 14 júní s.á
4. Ingibjörg f. í Vík 7. ágúst
1799 d. 25. s. mán.
5 Ásgrímur f. í Hólmi 11. marz
1801 d. 29. júlí 1834
6. Margrét f. í Hólmi 8. okt.
1802 d. 26. s. mán.
7 Ólafuir f. í Skál 21.
marz 1808 d. 9. ágúst 1821
8. Ólöf fædd í Skál í júlí 1810
d. 14. ágúst 1821.
Eins og sjá má af þessari
dapuirlegu upptalningu, komust
aðeins tveir synir af þessum 8
baima hópi til fullorðins ára.
Þau tvö, sem ekki urðu ung-
barnadauðanum að bráð, lagði
barnaveikin í gröfina 11 og 13
ára með 5 daga millibili sum-
arið 1821. Er tekið fram, að
bnaamein þeinra hafi verið
„andariteppa“. Það hafa verið
sorglegir sumardagar fyrirfjöl
skylduna í Heiðarseli. —
Eftir lát Einars föður síns
tók Ásgrímur við jörðinni.
Hann var þá kvæntur Ragn-
hildi Jónsdóttur fré HeiðL
Voru þau fyrst í húsmennsku
í Heiðarseli. Hjá þeim var Ólöf
með sonardóttur sína, Ólöfu
Einarsdóttur 6 ára gamla. Með
þeim Ásgrími og Ragnhildi flutt
ist Ólöf síðan að Efri-Mörk
(Blesahrauni) vorið 1829, þar
sem Ásgrímur andaðist („úr
landfarsótt og gulu“) sumarið
1834 frá konu og 7 bömum,
þau elztu, tvíburar átta ára.
Það áttunda, Ásgrímur yngri,
fæddist rúmum fjórum mánuð-
um eftir dauða föður síns.
N
1" æstu 3 árin héldu þær
tengdamæðgurnar saman þessu
forstöðulausa, barnmarga heim-
ili, en tvö síðustu æviár sín var
Ólöf hjá Einari syni sínum og
konu hans Halldóru Jónsdótt-
ur frá Hátúnum. Þau bjuggu
þá á Fossi. Þar andaðist ólöf
úr ellilasleika 17. maí 1839,
sjötug að aldri.
Um afkomendur Ólafar, auk
þess sem fyrr er sagt, skal
þessa getið:
Einar sonur hennar og Hall-
dóra bjuggu á ýmsum stöðum í
Landbroti og Síðu en síðast á
Þverá. Þar andaðist Einar 18.
ágúst 1865. Meðal barna þeirra
var Einar, sem lengi var vinnu-
maður í Rrestsbakkakoti,
kvæntur Katrínu Halldórsdótt
ur Davíðssonar (Mála-Davíðs).
Dóttir þeinra var Halldóra, móð
ir Einars Pálssonar á Hörgs-
landi, sem nú mun vera elzti
maður á Síðu, f. 6. apríl 1880.
Af bömum Ásgríms Einars-
sonar og Ragnhildar kvæntust
tveir bræður fyrir austan og
bjuggu báðir í Landbroti Ás-
grímur eldri kvæntist Sigríði
Ásgrímsdóttur Bjamasonar í
Ytri-Dalbæ og bjó þar allan
sinn búskap. Þau voru bam-
laus.
Ásgrímur yngri bjó í tvíbýli
í Efri-Vík með konu sinni Krist
ínu Bjarnadóttur. Árið 1887
fluttust þau með börnum sín-
um austur á Berufjarðarströnd.
Em afkomendur þeirra taldiir í
ættum Síðupresta.
mt etta er orðið lengra mál
en upphaflega var ætlað að
spinnast mundi út af bréfinu,
sem Einar Pálsson skrifaði
Skálholtsbiskupi á haustnótt-
um fyrir 174 ámm. Samt er
ekki hægt að segja að dregin
hafi verið upp nein skýr mynd
af aðalpersónunni, heimasæt-
unni á Hunkubökkum, utan það
sem gefur að sjá í hér að fram-
an röktum lífsferli þessarar al-
þýðukonu. Hún sýnir staðfestu
sína í því að halda tryggð við
unnusta sinn, þrlátt fyrir and-
stöðu móður sinniar gegn þeim
ráðahag og tregðu sóknar-
prestsins til að gefa þau saman.
Og hún sýnir ræktarsemi við
ættmenn sína með því að ala
upp systureon sinn, Pál yngna
son Katrínar, og auk þess
dvaldist Ólöf sonardóttir henn
ar hjá henrn eins og fyrr er
getið.
Svo hefur hún haft sína galla
eins og aðrir menn. Fyrsti vitn-
isburðurinn, sem sr. Páll í
Hörgsdal gaf henmi eftir að
hann kom austur sem kapilán
sr. Bergs var að hún væri
„fréttin (spurul) og málug.“
Sjálfsagt hefur sá dómur að
einhverju leyti verið byggður á
28 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
22. diesiember 1S69