Lesbók Morgunblaðsins - 06.09.1970, Blaðsíða 3

Sjálfsmorð eru sjaldgæf meðal fólks, sem býr alla
ævina á sama stað. Augu forfeðranna hvíla því.
Maður sem býr, þar sem hann var borinn og barn-
fæddur, er sjaldan einn. Allt sem hann sér og heyr-
ir, þekkir hann fram í fingurgóma.
Englandi, lór einu sinni í hnatt
ferð vegna þrábeiðni fjölskyldu
sinnar. Hann skoðaði London,
París, Róm, Mið-Austurlönd og
fjarlægari Austurlönd, öll út-
höfin og flest' furðuverk mann-
kyns. Loksins komst hann aftur
heim, og þegar hann sást aftur
í klúbbnum sínum, þar sem
hann hafði setið við sama borð-
ið, snætt sama hádegisverðinn
og verið þjónað af sama þjón-
inum í fjörutíu ár, var hann
spurður að því, hvort hann
hefði notið ferðarinnar. O,
sagði hann áhugalaus, ferðin
var svo sem ágæt, nema hvað
ég gat ekki hugsað um annað
en allt það gaman, sem ég færi
á mis við hér heima.
Hvernig eigum við að bregð-
ast við slíkum manni? Eigum
við að fyrirlíta nesjamennsk-
una? Eigum við að skimpast að
honum, af því að hann tekur
sitt eigið heimili fram yfir Taj
Mahal? Eða ættum við heldur
að öfunda hann af því, hvað
hann er ánægður með sitt?
En að sitja kyrr á sama stað,
hefur óánægju í för með sér
ekki síður en ánægju. 1 einni
bók sinni, sem er skrifuð fyrir
nærfellt fimmtiu árum, lýsir rit
ihöfundurinn Hamlin Garland
tilfinningum sínum, þegar hann
snýr aftur á bernskuheimili sitt
á sléttunum. Hafa verður í
huga, að þegar Garland skrif-
aði þetta, voru Ameríkanar enn
tiltölulegar sjaldgæfir. En það
hryggði hann að sjá, hve mikl-
um breytingum þessir fáu fram
býlingar höfðu getað komið til
leiðar. Sléttuna, sem hafði ver-
ið óspillt af manna völdum,
þegar hann var drengur, höfðu
þeir brotið undir sig og plægt.
Þar sem höfðu áður verið kross
götur, voru nú kauptún og kaup
túnin voru að verða að borg-
um. Það tók hann heilan dag
að finna svolítinn blett af upp-
runalegum grassverði sléttunn
ar.
En séu „framfarir" illa séðar
hjá mönnum eins og Garland,
sem snúa aftur eftir langa fjar-
veru, er auðvelt að gera sér í
hugarlund, hvernig þær orka á
mann, sem dvelst um kyrrt á
fæðingarstað sínum, og sér þær
gerast fyrir augunum á sér. Við
lifum á tímum jarðýtunnar. Eigi
að halda eftir, þó ekki væri
nema örlitlum bletti af sléttu-
torfunni, eða einni þúfu, verð-
ur að friðlýsa það sem þjóð-
garð.
Maður, sem býr alla ævi á
Jón úr Vör
SKÁLDAMÁL
Hví skyldum vér gera ráð fyrir því sem er ó-
hugsandi?
Skáld, sem er barnfæddur Þingeyingur það herrans
ár 1910, hvernig gæti hann orðið frumlegur
og komist á hæstu skáldalaun?
En í trúnaði sagt:
Það er hlægilega auðvelt fyrir oss hina
að troða nýjar brautir í ljóðlistinni,
því skinnsokkað sálarlíf er orðið fátítt
við sjávarsíðu nútímans
og ástarljóð á peysufötum var síðast ort
um síðustu aldamót.
Notið bara gáfur yðar, mínir elskanlegu.
En nú þýðir ekki lengur að byrja ljóðlínu með
upphafsstaf og því síður með litlum,
að ég nú ekki tali um að fella niður
punkta og kommur.
Vér hinir ættlausu setjum t.d. ypsílon
í annað hvert orð eða þá þriðja hvert,
svo að háttvirtir kjósendur neyðist til
að hugsa og yrkja ljóðin sjálfir,
en vér, hinir útvoldu,
lifum við ráðherralaun, grafnir á Þingvöllum,
fyrr eða síðar.
sama stað, getur því hvorki lif-
að við sífellda óhamingju né sí-
fellda hamingju. Hann er í stöð
ugum uppreisnarhug gagnvart
þeim mönnum, sem loka
bernskuminningar hans inni í
steypurörum undir því yfir-
skini, að þeir séu að koma í
veg fyrir flóðahættu. Honum er
meinilla við trjáviðarlengjurn
ar, sem skríða eins og margra
mílna ormur eftir landinu.
„Hvar eru trén, þar sem ég
skar út stafina mína?“ spyr
hann. Jarðýturnar vaða yfir
hann sjálfan ekki síður en fæð
ingarstaðinn. Óstöðvandi flóð
vélamenningarinnar er að færa
allt í kaf.
Sá, sem situr kyrr á sama
stað, tekur hið óbreytta fram
yfir það sem hefur breytzt. Það
má satt vera, að ferðin inn i
miðbik borgarinnar taki nú að
eins átta mínútur í stað þrjátíu
og fimm áður, en hann kýs held
ur að minnast landsins eins og
það var, áður en vegurinn kom.
Aukinn fólksfjölgun orkar á
hann eins og húðsjúkdómur.
Hann býr yfir þeirri leyndu
ósk, að einhver pest komi upp,
sem geti stöðvað jarðýturnar á
stundinni. Ekkert heldur hon-
um uppi nema sá forði af
leyndri vitneskju, sem hann
býr yfir, en sem gengur nú óð-
um á. Kannski hefði verið af-
farasælla fyrir hann að flytja.
Hinn innfæddi staðarbúi
gengur daglega framhjá leiðum
forfeðra sinna á leið sinni úr
og í vinnu. Með einhverjum und
arlegum hætti verður metnaður
forfeðranna og viðleitni þeirra,
bæði góð og ill, hluti af lifi
hans. Hann er þrunginn tilfinn
ingasemi, sem honum vitist æ
örðugra að veita eðlilega útrás.
Ungur maður, sem ólst upp i
Spörtu, neyddist til að verða
hermaður. Ef hann langaði til
þess að verða mælskusnilling-
ur, var ráðlegra fyrir hann að
flytjast til Aþenu. Hafi maður
ákveðið að dveljast um kyrrt á
fæðingarstað sinum, þá eru það
forfeðurnir, en ekki maður
sjálfur, sem ákveður ævistarf-
ið. Hér í Hartford, fæðingarbæ
minum, höfum við til dæmis
mjög einfalda aðferð til að
skera úr því, hvort einhver sé
mikilmenni eða ekki. Hefur
hann nokkurn tíma verið á föst
um launum?
Vissulega er okkur ljóst, að
Sókrates var aldrei á föstum
launum, né heldur Frans af
Assisi, Albert Einstein eða Em-
ily Dickinson; samt eiga þau
öll réttmæta kröfu á því að
kallast mikilmenni. En framhjá
því verður ekki gengið, að
okkur finnst, að þau hefðu ver
ið enn meiri mikilmenni, hefðu
þau verið einhvers staðar á
launaskrá.
Við getum ekki að þessu gert.
Við höfum tekið þennan mæli-
kvarða í arf frá forfeðrunum,
og hann hefur gert borgina
okkar mikla. Margar af stór-
fenglegustu byggingum okkar
eru reistar til minningar um
menn, sem voru á launaskrá.
Skáldin okkar syngja fyrri tíð-
ar launamönnum lof og dýrð,
og framtakssamir ungir sam-
borgarar okkar eru önnum kafn
ir við að finna upp nýjar að-
ferðir til að fá enn hærri laun.
Stærsta styttan okkar, sem veit
ir ungum elskendum skjól á
ágústkvöldi, er risin úr bronsi
á granítstalli og er að taka
við launaumslagi.
En auðvitað er enginn spá-
maður í sínu föðurlandi. Á því
fær sá að kenna, sem býr alla
ævi þar sem hann sá fyrst dags
ins ljós.
1 borginni okkar, til dæmis,
býr maður innfæddur, sem
verður, ef að líkum lætur, bráð
lega forstjóri einnar auðugustu
fyrirtækjasamsteypu heims.
Hann er ekki nema 45 ára gam-
all, en er þegar orðinn forstjóri
margra fyrirtækja, fjögurra
barna faðir, eigandi skemmti-
snekkju, hefur hlotið fjölda
heiðursmerkja fyrir störf sín;
honum hefur hlotnazt yfirleitt
allt sem algóð forsjón gæti
hugsanlega veitt einum manni
— nema virðing þeirra, sem
gengu í skóla með honum, af
því að hann grét, hann grét,
þegar hann útskrifaðist, vegna
þess að hann var ekki útnefnd-
ur.
Hann hefði vitaskuld átt að
flytjast burt og vinna afreks-
verk sín annars staðar. Þvi að
sá sem situr um kyrrt i fæðing-
arbæ sínum, veit svo margt um
aðra, alveg eins og þeir vita
allt um hann.
6. sept. 197«
LESBÓK MORGUNBLAÐSIN3 3