Lesbók Morgunblaðsins - 06.09.1970, Blaðsíða 12

Ilannes Jónsson
Fílabeinsturninn
og fleira
í sumar var í rabbinu hans
Gísla Sigurðssonar gullkorn i
orði, sem lýsir vel Háskóla þjóð
arinnar, og reyndar þjóðíélag-
inu öllu. Orðið var félabeins-
turn.
Það á ekki við hús Háskól
ans, heldur kennara og nemend
ur. Ég var hrifinn af Háskól-
anum, er hann var stofnaður,
og svo var um aðra unga menn
og konur. Kennararnir fóru þá
í skólann til að kenna það, sem
þjóðfélagið vissi ekki en hafði
þörf fyrir. Og nemendur til að
læra það, sem þeir höfðu þörf
íyrir, til að geta unnið þjóð
sinni gagn.
Þeir unglingar, sem nú upp-
íyiia Háskólann, fara argir út
um öll iönd, og ánetjast er-
lendri skrilmenningu og komm
únisma. Þeir vita ekki, að við
erum afkomendur Germana,
sem flýðu Asíu, af því þeir
unnu frelsinu, vildu ekki vera
þrælar. Og margir okkar erum
afkomendur írsku ambáttanna,
sem Danir rændu og seldu til
fslands. Þeim eigum við það að
þakka, að fsland var siðmennt-
að löngu á undan öðrum
Evrópuþjóðum. Og irsku áhrif-
unum er það að þakka, að hand
ritin urðu til. frar skrifuðu sög
ur fyrir 500 eftir Krists burð,
en Germanir ekki fyrr en um
1200. Og svo eru þeir að kenna
í Háskólanum, að handritin séu
lýgi, og ómerkiiegur skáldskap
ur.
„Kóngsþrælar ísienzkir aldreigi
vórum,
enn siður skrílþrælar lyndi
með tvenn.“
Þetta er hverjum íslendingi í
brjóst borið, hvort sem hann er
götusópari eða forseti þjóðar-
innar. Það verður erfitt að setja
valdið í staðinn, hvort sem það
er kommúnistavald eða auð-
vald.
62 arkitektar, klumpasmiðir
og klessumakarar skrifa ríkis-
stjóminni bréf, þar sem þeir
skipa henni, að láta kofana í
miðbænum standa óhreifða.
Gamalmenni og verkamenn eiga
að borga. Ég sá mógeymslu
gamla bakarans við Skólastræti
1907, og hefi glaðst yfir hverj-
um kofa, sem hverfur í Reykja
vík, og hve nýju húsin eru
glæsileg. Um gömlu kofana
sagði Sveinn Benediktsson ný-
lega: „Þessar dönsku fúaspýt-
ur.“ Það var vel sagt.
Ég sá i Morgunblaðinu, að
einn skuldugur íslendingur
hafði ekki sent peningana -á
réttan stað. Skuldin var við
Strandakirkju, en fjárhald
hennar annast biskupinn. Og
þó hann sé góður, og margir
prestarnir, þá held ég að ís-
lenzka kirkjan sé að verða
nokkurs konar filabeinsturn.
Ég er gamall og þekki erfið-
leika lífsins, þegar við ferðafé-
lagarnir erum orðnir uppgefn-
ir. Hvernig væri ef kirkjan léti
sig meiru varða ellina en út-
lendinga? Það hefði Kristur
gert, og mæður okkar létu upp
í okkur fyrsta bitann, þó þær
væru hungraðar. Og Kristur
hefði tárfellt yfir ofdrykkju-
mönnum okkar. Um það vitnar
giataði sonurinn.
Ég var hrifinr. af, að Dval-
arheimili aldraðra sjómanna
komst á fót. Ég hélt, að það
væri ætlað sjómönnum og kon-
um þeirra. Nú er þar ailt fuiit
af embættismönnum og þeim,
sem geta borgað. Ég held, að
þar sé einn fílabeinsturninn.
Ég þekkti alla þá, sem stofn
uðu Elliheimilið Grund. Það
eru 38 ár siðan ég flutti í verka
mannabústaðina, í hlýju, litlu
íbúðina mína, sem er horn-
skökk, af því ég var ólukkans
staurfótur. Síðan hefi ég séð
Elliheimilið á hverjum degi.
Mikið hefir guð almáttugur
gert sig dýrlegan með því, að
láta Elliheimilið verða til. Þang
að liggja guðs vegir, þar var
líknað þeim, sem engan áttu að,
þar voru Samverjar, þar var
hlið Himnarikis, þar var heilög
jörð. Og mikið má þjóðin vera
þakklát honum Gísia Sigur-
björnssyni, sem hefir stjórnað
Grund af hreinustu snilld í nær
40 ár. Og ég hefi verið hissa á
því, hvers vegna borgarstjórn
og ríkisstjórn sækir ekki vit i
hann, þegar eitthvað á að gera
fyrir gamalmenni og vesalinga.
Hann hefir reynslu.
„Ætli guð borgi ekki, ef ég
káka við aumingjann", sagði
Natan langafi minn, þegar hann
sá vesalinginn, sem enginn
hlúði að. Hann hvísiar að mér,
að ég skuli benda mönnum á,
að þeir skuli heita á Elliheim-
ilið Grund, ef þeir biðja guð
um eitthvað. Þeir fá áreiðan-
lega bænheyrslu.
Organleikarinn
konan og
firringin
Frh. af bls. 11.
hann stund, á heimspeki í Pól-
landi og Rússlandi og varði
doktorsritgerð við Varsjár-
háskóla árið 1945. Hann var
kjörinn í pólsku Vísindaaka-
demíuna árið 1951 og jrá
1957—68 veitti hann jorstöðu
stojnun akademíunnar í heim
speki og þjóðjélagsjrœði.
Schaff hefur rttað margt
um heimspekileg ejni, einkum
um kenningar Marx. Síðustu
rit hans um jirringuna í sósí-
ölsku ríkjunum haja vakið
miklar umrœður og ásakanir
jlokksstjórna. Ejtir marzóeirð
irnar í Póllandi 1968 var Sc-
hajj vikið úr jorstjórastarji
heimspeki- og þj óðjélags-
jrœðistojnunarinnar. Hann
starjar þó ájram við stojnun-
ina, en hejur auk þess gegnt
embætti gestaprójessors við
háskólann í Vín.
Bókin Marx eller Sartre?
En jilosoji om mennesket kom
jyrst út í Póllandi árið 1965.
Þar tekur höjundur sérstak-
lega til meðjerðar samanburð
á kenningum Marx og Exi-
stentialismanum. Fjallar hinn
jyrsti aj þremur meginköjl-
um bókarinnar um þennan
samanburð. Þá kemur kajli
um manninn sem heimspeki-
legt viðjangsejni og að lokum
kajli um deilur milli einstakra
skóla, sem aðhyllast mannúð-
arstejnu.
Mannúðarstejna er Schajj
mikið hugðarejni og hejur
hann í ritum sínum lagt mikla
áherzlu á sósíalska mannúðar
stejnu. Telur hann það ekki
aðeins viðjangsejni sósíalism-
ans að breyta hagkerjinu, held
ur þurji einnig að gera rót-
tækar breytingar á viðhorjum
manna hvers til annars.
Smásaga
Frh. af bis. 5.
myndum af mömmu og
pabba Júníkar og
Ó!afíu-Önnu. Pabbinn
er ekki ómyndarlegur,
en okkar í milli sagt er
ég viss um að það er í
tionum svart blóð ein-
hversstaðar frá. Hann
var höfuðsmaður í Borg-
arastyrjöldinni og það
er svolítið sem ég gleyini
aldrei, þökk sé sverð
inu hans, sem hangir yf-
ir arinhillunni og ætlað
er stórt hlutverk í atriði
því sem næst er á dag-
skrá. Mamman er nieð
sania hálfvitasvipinn og
Ólafía-Anna, þótt ég
verði að segja að mamm-
an beri hann betur.
Ég var rétt að festa
blund, þegar ég heyrði
Jiíníku öskra: „Hvar er
hann? Hvar er hann?“
Og svo vett ég ekki
fyrri til en Júníka er
innrömmuð í <1 vrnar með
hendurnar klestar á
mjöðmunum og heila
pakkið másandi að baki
sér; Bluebell, Ólafíti-
Önnu og Möggu.
Fáeinar sekúndur líða
meðan Júnika stannar í
gólfið eins ótt og títt og
hún getur með stóruni,
berum fætinum og kælir
á sér feitt andlitið með
stórri pappamynd af
Níagarafossunum.
„Hvar eru þeir?“ seg-
ir hún svo. „Hvar eru
lumdrað doliararnir sem
hann stal frá mér meðan
ég snéri í hann baki,
hvar?“
„Nei, drepiði mig nú
ekki alveg,“ segi ég, en
var samt of þreyttur og
latur til að standa á
fætur.
„Jú, það geri ég svo
sannarlega, ef þú skilar
ekki peningunum aftur,“
segir hún og það er eins
og aiigim ætli út úr höfð
inu á henni. „Þetta
voru jarðarfararpening-
arnir mínir og ég vil fá
þá aftur: Hver skyldi
hafa trúað því að hann
stæli frá dauðu fólki!“
„Kannski hann hafi
ekki tekið þá,“ segir
Margrét.
„Þú lieldur þig fyrir
utan þetta, væna mín,“
segir Ólafía-Anna.
„Víst stal hann pen-
ingunum mínum," segir
Júníka, „sjáiði bara aug
un í honum . . . svört af
sekt!“
Ég geispaði og sagði:
„f lögunum stendur að
ef annar aðilinn ákæri
hinn ranglega, þá sé
hægt að stinga hinum
fyrrnefnda í fangelsi,
jafnvel þótt hið opin-
bera sé til staðar og
verndi þá sem við máiið
eru riðnir."
„Guð mun refsa hon-
um,“ segir Júníka.
„Ó nei, systir," segir
Ólafía-Anna, „bíðum
ekki eftir guði.“
Nú nálgast Júnika
mig rneð þennan líka
svip á andlitinu og dreg
ur á eftir sér skítugan
flónelsnáttsloppinn. Á
eftir henni kenuir
Bluebell og stynur svo
hátt að það hlýtur að
hafa heyrst til Júfala og
aftur til baka, en Magga
stendur kyrr, nýr sam-
an höndum og grætur.
„Ó, ó,“ snökti Mar-
grét, „elsku láttu hana
fá peningana aftur.“
Ég: „Og þú líka,
Brútus,“ en það er úr
Shakespeare.
„Sjá þetta viðrini,“
segir Júníka, „þarna
flatmagar það allan dag
inn og gerir ekki svo
mikið sem sleikja frí-
merki.“
„Aumkunarvert á-
stand,“ kvakar Ólafia-
Anna.
„Maður gæti haldið að
það væri hann sem ætti
von á sér, en ekki þetta
blessað barn,“ segir
Júnika.
Bhiebell: „Já, það má
nú segja."
Ég: „Þegar oin belja
rnígiir, þá er öllum mál.“
Júnika: „Hérna er
hann búinn að slæpast í
þrjá mánuði og hikar
svo ekki við að kasta að
mér skætingi."
Ég diistaði rykkorn af
erminni og sagði salla-
rólegur: „Pr. Carter hef
ur sagt r.iér að ég sé með
hættulegan skyrbjúg og
megi ekki komast í
minnstu hugaræsingu —
annars sé hætta á að ég
fari að slefa og bíti ein-
hvern."
Þá segir Bluebell: „Af
hverju kemur hann sér
ekki aftur í skitinn
í Mobile, ungfrú Júníka?
Ég er satt að segja orð-
in dauðþreytt á að liella
úr koppnum hans.“
Og náttúrlega gerði
Jiessi kolsvarta ófreskja
mig svo óðan að ég sá
rautt.
Ég stóð á fætur, róleg-
ur eins og agúrka, greip
regnhlíf sem hékk á
hattastandimim og barði
kerlinguna með henni í
liöfuðið þar til hún
hrökk í tvennt.
„Japanska silkisólhlíf-
in niín!“ hrópar Ólafía-
Anna.
Og Margrét: „Þú hef-
ur flrepið Bluebell, þú
hefiir drepið auniingja
Bluebell gömlu!“
Júnika ýtir Ólafíu-
Önmi í biirtu og segir:
„líann er búinn að tapa
sér, systir! Hlauptu!
Hlauptu og náðu í Mist-
er Tubberville!"
„Mér geðjast ekki að
Mister Tubberville,“ seg
ir Ólafía-Anna full
hollnustu. „Ég fer og
næ í biirlinífinn minn.“
En þar sem mig langar
ekkert til að deyja
strax, bregð ég henni
þegar luin snýr til dyr-
anna svo hún dettur
kylliflöt. Við það snér-
ist ég illa í baki.
„Hann ætlar að drepa
hana,“ skrækir Júníka
svo hátt að þakið ætlar
af húsinu. „Hann drep-
ur okkur öll! Ég varaði
þig við, Margrét! Kéttu
mér sverðið hans pabba
og fljót nú barn!“
Margrét nær í sverðið
hans pabba og réttir
Júníku það. Og svo er
verið að tala um holl-
ustii eiginkvenna! Tii að
kóróna þetta gefur
Ólafía-Anna mér svo
þetta rokna Iiögg með
hnénu svo ég verð að
sleppa henni, og segir
ekki meir af henni fyrr
en hún er komin út í
garð og íarin að góla
sálma:
„Ó þá náð að eiga
Jesúm,
einkavin í hverri
þraut .. .“
Á meðan æðir Júníka
um herbergið og Ienmr
eins og vitlaus út í ioft-
ið með sverðinu hans
pabba. Mér tókst ein-
hvern veginn að komast
upp á píanóið. Þá klifr-
ar Júníka upp á píanó-
stólinn, og hvernig þessi
hrörlegi stólgarnuir hélt
uppi ferlíki eins og
henni, það er mér Inilin
ráðgáta.
„Komdu þarna iiiður,
bölvaður ekkisen hug-
leysinginn, eða ég rek
þig í gegn,“ segir hún
og lieggur til mín sverð-
inu, og því til sanninda-
merkis ber ég hálfs
þumltings langan skurð.
Um þetta leyti rankar
Bluebell úr rotinu og
skokkar út í garð til
Ólafíu-Önnti að taka
þátt í guðsþjóntistunni
með henni. I.íklega hafa
þær búizt við dauða mín
um, og gtið einn veit
livort svo hefði ekki orð
ið ef Magga hefði ekki
fallið í yfirlið.
Það er það eina sem
ég get verið henni þakk
látur fyrir.
Hvað síðan gerðist á
ég ekki auðvelt með að
nitina, nema hvað Ólafía
-Anna birtist á ný með
eldluisbredduna sína í
höndtintim og heilt her-
fylki nágranna á hæltin
um. En skyndilega var
Magga orðin stjarna við
bitrðanna, og ég geri ráð
fyrir að það hafi borið
hana í herbergið lienn-
ar. Hvað um það, strax
og pakkið var farið, víg-
girti ég herbergið.
Ég er búinn að hlaða
fyrir stofudyrnar pluss-
stólumim svörtu og
græmi, mahoníborði sem
lilýtur að vega að
minnsta kosti nokkur
tonn, hattastantlimim og
heilmiklu drasli öðru.
Gliigganum hef ég lok-
að og dregið gltigga-
tjöldin fyrir. Sto fann
ég fimm punda box af
ávaxtabrjóstsykri og er
einmitt núna að japla á
safaríkiim mola með
kirsuberjabragði. Stund
um kemur pakkið að
dyrunum og lennir og
vælir og biður. Ó já, það
kveður svo sem við svo-
lítið annan tón en áður.
En hvað mig snertir, þá
spila ég lagstúf á píanó-
ið öðru liverju — ja
svona rétt til að láta
það vita að ég liafi það
bara gott.
Þýð. J.Y.
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 6. sept. H970