Lesbók Morgunblaðsins - 06.09.1970, Blaðsíða 2

Roger Eddy
Listin að sitja á sama kyrr stað
Listin
að
ferðast
er mismunurinn á þessu tvennu,
sem gerir gæfumuninn. Þetta
er undarleg, gagnverkandi at-
höfn, ekki ósvipað því að lesa
bók eða verða ástfanginn. Þeg
ár allt kemur til alls, þá eiga
nýtt land, ný bók og ný ást
talsvert sameiginlegt: allt þetta
býr yfir einhverju óvæntu, og
ðfyrirsjáanlegu; þetta eru sjálf
stæðir heimar, sem hlíta sínum
eigin lögum, og eiga sér venjur,
sérkenni og sjónarmið sem hinn
nýkomni hlýtur að taka tillit
til; á hinn bóginn hefur maður
sjálfur í farangrinum áhuga-
mál, hugmyndir og vandamál,
sem óhjákvæmilega, nánast
ógreinanlega, breytast við hin
nýju kynni, stækka eða hverfa.
Það má nefna þetta nokkurs
konar nýsköpun, sem maður
öðlast fyrir innsæi, og af því
að maður horfir á hlutinabæði
úr nálægð og f jarlægð. Það má
vera, að eirðarleysi, leiðindi og
óánægja sakir ónotaðrar orku,
reki mann af stað, en sé maður
þolinmóður og lánsamur, þá öðl
ast maður nýtt líf, nýja tilveru
á sama hátt og nýir vefir koma
í stað þeirra sem eru slitnir
og lúnir.
1 þessu er allur leyndardóm-
urinn fólginn. Ég held, að hinn
óforbetranlegi ferðalangur sé
aldrei í leit að fyrirheitna land
inu, sem á að vera alveg á
næsta leiti. Það kann að vera,
að það sé til, og kannski finnur
hann það jafnvel, en þegar allt
kemur til alls, skiptir slíkt ekki
máli. Hvað sjálfan mig snertir,
þá er sæluríkið í norðurhluta
Nýju Mexikó. Ég fann það eft-
ir mikið og tilviljunarkennt
flakk, og ég fer þangað svo oft
sem ég hef tækifæri til. Samt
gæti ég aldrei setzt þar að. Hið
raunverulega lif mitt, sjáifsvit
und mín og rithöfundarstarf
mitt er um of bundið London.
Frá þessu er ég ekki að flýja,
þegar ég ferðast, heldur efla
það og styrkja, þótt eftir
krókaleiðum sé. Því að sann-
leikurinn er sá, að brottfarar-
staður er manni nauðsyn. Án
hans er maður aðeins tauga-
kerfi svífandi í lausu lofti, sjón
varpsmynd án útsendingarstöðv
ar, tölva án verkefnis, geðkloíi,
vofa.
En pegar á allt er litið, er
þetta engin niðurstaða. Því að
jafnvel hið tilgangslausasta
þráhyggjuferðalag á sér mark-
mið. Kannski er það fólgið í
því sem ég kalla áþreifanleika.
Nú orðið öðlumst við allt án
fyrirhafnar og allt er matreitt
ofan í okkur; á sama hátt og
við fáum matinn pakkaðan, soð
inn, og allt að þvi meltan út
úr frystikistunni, þannig fáum
við og upp í hendur kynferðis-
Iífið, ofbeldishneigðina, tungu-
málið — jafnvel ástina og hatr-
ið — innpakkað af sjónvarpi,
kvikmyndum og myndasögum.
Við lifum því lífi, sem Time-
Life réttir okkur upp í hendur,
og þar er upprunalegt líf sjald
gæft fyrirbæri. Á þann hátt er
líka hægt að ferðast; ferðalög-
in koma i öruggum umbúðum,
þar sem allt er pantað fyrir-
fram, skipulagt fyrirfram og út
búið fyrirfram á hótelum, þar
sem þú ert eins og heima hjá
þér. En ekkert af þessu er í
rauninni nauðsynlegt. Það
kann vel að vera rétt, sem sagt
er, að risaþotur og örar sam-
göngur séu að breyta heimin-
um í eitt og sama þorpið. En
hann er eftir sem áður stórt
þorp með mörgum skúmaskot-
um og mörgum framandi til-
brigðum.
Og það er framandleikinn
sem skiptir máli. Það er hann
sem sprengir umbúðirnar. Þessi
algeri framandleiki, sem hvílir
yfir nýjum stöðum, fólki og
hlutum, neyðir mann til að
bregðast við á upprunalegan,
persónulegan hátt. Það skiptir
því ekki svo miklu máli, af
hvaða hvötum ferðalöngunin er
runnin, hvort hún stafar af for
vitni, eirðarleysi, leiðindum, ör
væntingu eða eftirvæntingu —
það er ekki mergurinn máls-
ins. Það sem skiptir máli er, að
maður lifi eigin lífi til hins ýtr
asta, jafnvel þótt maður verði
að afsala sér þægindum og ör-
yggi um stundarsakir. Því að
svo fer þó ætíð að lokum, að
vaninn sigrar eirðarleysið;
reglubundnar launagreiðslur
og reglubundin ást eru bezta
læknishjálpin fyrir þreytta fæt
ur. Og þá er kannski eftirsjáin
ein eftir, þráin eftir þvi, sem
maður kann að hafa farið á mis
við með því að taka sig ekki
upp, þegar mann langaði til.
Eins og vesalings gamli faðir
minn, sem var sviptur allri sál
arró vegna þeirrar áhættu sem
hann tók aldrei og þeirra
staða, sem hann leit aldrei aug
um. Þegar allt kemur til alls,
þá lifir maður aðeins einu sinni.
Og fær aldrei annað tækifæri.
Talnaskýrslur sýna, að tala
sjálfsmorða eykst um helming
meðal fólks, sem flutt er úrífá-
tækrahverfum og sett niður í
splunkuný og nýtízkuleg íbúða-
hverfi. Með öðrum orðum — ef
maður fellst á það á annað
borð, að sjálfsmorðstala sé mæli
• kvarði á mannlega hamingju —
jþá virðist svo sem sumt fólk
ssértielmingiíóhamingjusamara í
: f jölbýlishúsum .-af i ný justu (gerð
enií leiguíbúðum áf gamla skól
;anum. Þrátt íyrii' rottur, óþrif;
jgiæpi i og, sjúkdóma, virðast fá-
rtækrahverfin fuilnægja frum-
iþörf imannsins fyrir félagsskap
;annarra. Maöurinn virðist, geta
: þraukaft og þolaö við nánast
ihvers:konar:aðstæður svo fi emi
Hiann sé<ekkiieinn.
í'þessu er ef til vill fólgin að
minnsta'-kosti ein skýring.-'át þvi,
uacö ‘sjálfsmorð eru -svo ■ sjaldgæf
i meðai föiks, sem býrialla æfina
;'á -sarna stáð. fí allt Of irikum
imæli ihvíia; augu foMfeðranna á
iþví imeðan jþacð thleður tbyssuna
■ eða blandar eitrið. Ilnnfædtíir
staðarbúar .eru -sér ,-ætfð > meðvit
;andi um Iframþróun rtils, sem
l býr yfir rmætti ;«ðri • þéim ssjáif-
um.'Einhver'lætur-sér annt um
þá. Maður, sem býr á þeim stað,
þar sem hann er borinn og
barnfæddur, er sjaldan einn,
því að allt sem hann sér og
heyrir, staðir, hljóð og fólk,
þekkir hann fram í fingurgóma.
Það er óhugsandi, að maður
sem býr á fæðingarstað sínum,
hvort sem það er borg, kaup-
staður eða þorp, hljóti ekki ein
hverja ánægju á hverjum degi
sem guð gefur yfir; tréð, sem
hann sá gróðursett og er nú
orðið sextíu fet á hæð, þúfan
sem er fyrst til að grænka á
vorin, strákahópur, sem spark-
ar knetti á -sama velli og iíann,
þegar liann var ungur — allt-
af verður eitthvaö tii að gleðja
hann alveg án tillits til þess
hvort hann hefur eytt ævinni
til éinskis, eða hvort honum
hefur mistékizt :ætlunarverl<
sitt í lífinu — og öllum finnst
þeim hafa mistekizt.iþegar þeir
bera æfi sína saman við fyrri
vonir og draumsýnir.
Innfæddur bæjar- eða þorps-
ibúi veit mörg leyndarmál.Hann
veit, til dæmis, hver bjó áður
í því húsi sem er núna líkhús.
Hann veit, hvar gamli vegur-
inn lá, áður en sá nýi var lagð-
ur. iEf ódaun leggur úr ræsinu,
getur hann örugglega sagt þér,
hver það er, sem hefur látið
rotnunargryfju sína fyllast um
of. Hann getur lika sagt þér,
hvortimuni fara að rigna.
Tekin ,ein sér, eru þessi
leyndarmál'litlls' virði. En tek-
:in «em héild, geta iþau verið
jöfnmikllsvviíði agrtífíð.-sjálft.
Maður, sem býr ,alla ævi á
sama statS, getur á örsmáu and-
ariaki — þegar hann heyrir
flautið í járnbrautarlestinni eða
ihljóm kirMjuklukknarma eða
raddir skðlabamanna á léið
heim — lifað alla ævi sína upp
aftur. Hljóð, sem aðrir greina
ekki einu sinni, yngja hann
upp. Hann býr yfir ánægju,
sem verður hvorki eydd né
deydd.
Þörf mannsins fyrir hið gam
alkunna er jafnbrýn og þörf
hans fyrir fæðu. Innst inni vilja
flestir heldur sjá sömu hlutina
og sama fólkið alla daga en
vera ofurseidir því, sem er nýtt
og frábrugðið ðliu, sem þeir
eiga að venjast. <
Einn af framámönnunum í
heimaborg minni í Nýja
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
6. sept. 1970