Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1971, Síða 9

1 brekkunni ofan við LauKarvatn. Barrtré gnæfa upp úr birki-
kjarrinu. Ekki ern l>ó allir sammála nm að barrtré séu til feg-
urðarauka, þar sem birkiskógur er fyrir.
í Þjórsárdal. Hvort hér hefur einhvern tíma verið skóffiir er ekki g-ott að segja um. En siðan Hekla
kaffærði byggð í Þjórsúrdai í gosi skömmu eftir 1100, hefur verið eyðimörk þarna og ekki batn-
aði ástandið við gosið 1970.
a-llt og þekkti af eigin sjón öll
helztu skógarsvæði á landinu.
Þá kannast allir við draumsýn
Jönasar Hallgrimssonar : Fagur
er dalur og fyliist skógi, og
frjálsir menn, þegar aldir renna.
En svo seint sem á tímabil'inu
milli þeirra Eggerts og Jónas-
ar, Eggert er fæddur 1726, en
Jónas 1807, varð stórfelid eyð-
ing s-kóga og skóglendis. Þriðja
skáldið, sem hér skal nefnt er
Hannes Hafstein, sem segii í
aldaimótaljóðum sínum: „brauð
veitir sonum móðurmoldin
frjóa, menningin vex i luridi
nýrra skóga.“ Og sérstök var
gæfia skáldsins Hannesar Haf-
stein. 22. nóv. 1907 voru hin
fyrstu lög um skógrækt og
varnit' gegn uppblæstri lands
staðfest af Friðriki konungi átt
unda í viðurvist Hannesar Haf
steins, ráðherra.
En skógrækt hafði hafizt í
verki átta árum áður fyrir for-
gönigu og óeigingjarnt s'.arf
dansks manns, Carl Ryders,
skipstjóra, er sigldi einu af
skipum Sameinaða gufuskipa-
féiagsins hér við land. Hann
var víðsýn og mikilhæfur mað
ur, og honum ægði svo skóg-
leysi Islands, að hann hófst
handa um tilraunir með skóg-
rækt. Hann aflaði mikils fjár
á þeirra tima mælikvarða með
samskotum og styrkjum frá
ýmsum aðilum og fékk til liðs
við siig þrófessor í skógrækt,
Carl Prylz að nafni, og ungan
skógfræðing, sem starfaði við
Heiðafélagið danska, Christian
Flensborg, og það kom í hans
hlut að annast skógræktarstörf
in hér á landi frá 1900 til 1906.
Á þessu tímabili var komið
upp stöðvunum við Rauðavatn,
á Þingvell'i, og við Grund í
Eyjafirði, en auk þess var Hall
ormsstaðarskógur keyptur úr
ábúð og friðaður, jafnframt
þvi sem þar voru gróðursettar
ýmsar trjátegundir, og loks var
Vaglaskógur keyptur. Þegar
hér var komið sögu, þótti sfálf
sagt, að stjórn skógræktartjtála
kæmist á fastan grundyöll og
efti-r tÖLuvert þóf og hodaiegg-
ingar á tveim þingum voru lög-
in samþykkt á Alþingi J907
Enginn átii meiri þátt í því að
koma lögunum á en Hannes
Hafstein. Og meðan hans naut
við, miðaði skógræktarmálun-
um vel áfram, og hinn fyrsti
skógræktarstjóri, Agnar Kofo-
ed Hansen, tók til óspi'lira mál
anna. En síðar varð þyngra
fyrir fæti, og Kofoed Hansen
varð að vinna við hin erfiðustu
skilyrði. En hann sýndi mi'kinn
dugnað og þrautseigju, og það
er fyrst og fremst honum að
þakka, að ýmsir fagrir staðir
eru nú ekki eyddir að skógar-
gróðri og jafnvel örfoka. Vlá í
þvi sambandi nefna Þórsmörk,
Goðaland og Ásbyrgi.
Eftir 1935 var á ný horfið að
innflutningi erlendra trjáa og
hin síðari ár hefur aðalstarf
Skógræktar rikisins verið upp-
eldi og gróðurse ning barrtrjáa.
Á árunum 1903 til 1922 höfðu
verið gróðursettar nokkrar teg
undir barrtrjáa, einkum á Hall-
ormsstað, en einnig á Akureyri
og fáeinum öðrum stöðum fyrir
norðan og austan. Og á meðan
menn í Reykjavik voru að
bollaleggja um það, að barrtré
myndu aldrei geta vaxið á Is-
landi, uxu mörg þessara trjáá
stillt og hægt ár frá ári, eins
og þeirra eðli er. Nú standa
þau sem sönnun þess, að ræikt-
un barrtrjáa í íslenzkri moid
sé ekki að'eins framkvæm.inleg
heldur jafnvel fyrirheit þess,
sem koma skal. Reynslan sýnir,
að á íslandi er hægt að rækta
um eða yfir 20 tegundir :rjáa
til nytja, ef þess er gætt, að teg
undirnar komi frá þeim stöð-
um, er hafa svipað veðurfar og
hér er. Með þessu er einf.ald-
lega fetað í fótspor náttúrunn-
ar sjálfrar, því að víða uiti
heim vaxa skógar við nákvæm
lega sömu skilyrði og eru hé'r
á landi, og sums staðar vaxa
skógar, þar sem eru styttri suni
ur og kaldari en í byggðum Is-
lands. Það er eingöngu einangr
un landsins eftir ísaldarlok um
að kenna, að hér voru ekki og
eru ekki barrskógar. Og til
þess að nefna mjög nær ækt
dæmi til samanburðar, vel ég
það úr góðri grein, að það muni
jafnvel enn auðveldara að
rækta barrskóga á Islandi en
kartöflur. Barrtrén hafa nær
eingöngu verið gróðursett und
ir vernd hins íslenzka birkis,
þar sem gróðursetning þeirra á
bersvæði væri miklum erfiðleik
um bundin. Islenzka birkið er
til af ölluim hugsanlegum gerð-
um, allt frá litlum runnum til
stæðilegra trjáa. En það er
sjaldgæft, að það ná' eð!ilc-g-
um þroska án aðstoðar manna
Fyrir 30 árum voru hæs'u birki
tré um 10 m á hæð. En með frið
un og umönnun hefur b'rkið
náð eðlilegum þroska, og hæs.u
trén eru nú um 13 m há og.eru
enn í vexti. En þau vaxa míklu
hægar en innfluttu tegundirn
ar og hafa þvi ekki svo mikið
gildi, hvað framleiðslu viðar
snertir, en svo sannarlega
margt annað.
Skógrækt rikisins hefur starf
að frá 1907, en á Alþingishá ið-
inni á ÞingvöMum 1930 var
Skógræktarfélag íslands stofn
að. Innan þess eru nú um 30
s-kógræktarfélög um land ailt.
Hér er ekki rúm til að rekja
sögu þess, en þær 500.000 plönt-
ur, sem undanfarin ár hafa ver
ið gróðursettar ár hvert, eiga
eftir að auka stórum við lauf-
græna og ilmrika sögu þess fé-
lags. Skógrækt er ræktarsemi
við landið, sem okkur var gef-
ið og skyldurækni við kom-
andi kynslóðir. Þess, sem við sá
um, njóta þegar börn okkar í
rikum mæli og þó enn fremur
barnabörn.
Þess skyldum við allir minn-
ast og hafa hugfast, hvort sem
einhver þakkar það eða eklci.
Það er svo margt, sem ber
þakklætið í sjálfu sér. En þó
vart nokkuð fremur en ræktar-
semi.
Birkikjai-rið er ekki hávaxið, en það gerbreytiv landinu og á sunirin hópast fólk saman á þeini fáu stöðum, þar
þar sem birkið er til skjóls og augnayndis.
28. nóvember 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9