Lesbók Morgunblaðsins - 11.03.1973, Blaðsíða 8

hinden-
... og afdrif
loftskipanna
í maí árið 1937 sprakk loftskipið Hinden-
burg í loft upp rétt við festiturn sinn. 35
manns fórust og hugmyndin um að nota
loftskip sem flutningatæki bar ekki sitt
barr eftir bað.
Vonirnar, sem voru bundnar
við loftskipið Hindenburg
sem flutningatæki brustu, er það
sprak'k í loft upp árið 1937.
Hið gríðarstóra, silfurlita, 800
feta langa loftskip LZ 129
nálgaðist 'hægt og bítandi loka-
takmark fyrstu ferðar sinnar yf-
ir Atlantshafið. Veðrið var ægi-
legt; þrumur og eldingar. Um
borð voru 39 farþegar og
61 manns áh'öfn. Loftskipið kom
frá Frankfurt-am-Main og
var nú í nálægð við festiturn
sinn í New Jersey. Skipið sneri
upp í vindinn tilbúið til síðustu
lendingarátakanna, landliðið var
tilbúið að taka á móti því. Þá
gerðist íhinn hroðailegi atburður.
Hindenburg sprakk i loft upp
með braki og brestum. Skip-
ið varð -aleldá stafnanna á miili
og var ó nökkrum mínútum orð-
ið að gríðarmiklu, glóandi braki.
35 manns létu lífið. Og ástæðan:
Vegna þrumuveðursins hafði raf-
magn kveikt í hinu mjög svo eld
fima .vatnsefni.
Það er erfitt að gleyma slík-
um voðaatburði og það er ein-
ungis nú nýverið, að aftur er far-
ið að hugsa um loftskipið sem
siíkt og þau not, sem hægt er að
hafa af Iþví.
Faðir nýtízku loftskipa var
Meusnier, herforingi í frönsku
vélaherdeildinni. Það var hann
sem uppgötvaði að til þess að
stjórna loftskipi frá einum stað
til annars og láta það vera óháð
vindáttum, þyrfti skipið að vera
sívait en ekki hnöttótt. Teikning
hans frá árinu 1784 af 260 feta
stýranlegu loftskipi hafði alla
kosti, sem seinna -meir urðu nauð-
synlegir •loftskipum, óg er þá með
talinn bíllinn, sem er festur und-
ir fyrir áhöfnina, eins konar lá-
réttur uggi fyrir iengdarstjórnun
og þrjár loftskrúfur, notaðar með
handafli. Loftskipateikningar
höfðu mikið áðdráttarafl fyrir til
vonandi uppfinningamenn á
fyrri hluta 19. aldar og meðal
þeirra skemmtilegustu en óhag-
sýnustu var Lennox greifi, sem
teiknaði tvö loftskip. Hann var
herforingi í franska fótgöngulið-
inu og af skozku bergí brotinn.
Hann gerði uppdrætti sína árið
1834—1835. Annað loftfara hans,
sem var 160 feta langt, átti „að
koma á beinu sam'bandi milli höf-
uðstaða Evrópu". Hugmynd 'hans
var heldur bjartsýnis-
leg vegna þess, að hinir átta ára-
lögðu angar eða vængir, í laginu
eins og uggar ó fiski — fjórir á
hvorri h'lið skipsins —áttu að vera
drifnir áfram með keðjum og köðl
um af mannafli. Fyrir seytján
manna áhöfn hefði þessi London-
Parísar ferð einna helzt líkzt
því að róa yfir Atlantshafið!
Uppfinningamaðurinn græddi
svolítið, þegar hann hé'lt sýningu
á tækinu í London, en hann flaug
því aldrei raunverulega. Fyrsta
Lennox-loftskipið eyðiiögðu reið-
ir áhorfendur, eða það sem eftir
af því var, eftir að gasbeigur
þess slapp út og sprakk þegar
það hóf sína fyrstu ferð.
Um aldamótin var búið að
finna upp hentugar aflvélar til
að knýja loftskip áfram.
Það voru brennsluvélarnar, gufu
vélin og jafnvel rafmagnsvélar.
Þessar vélar voru notaðar í ýmiss
konar stýritækjum.
Það er ein'kennilegt, en maður-
inn, sem hefur orðið frægastur
fyrir foftskip var hvorki upp-
finningamaður né filugmaður
fyrst og fremst. Hann var ósköp
venjulegur herdeildarmaður í
Þýzkalandi, herforingi að tign, og
leit ekki út fyrir að vera upp-
finningamaður.
Ferdinand von Zeppelin greifi
hafði orðið fyrir mi'klum áhrífum
I Bandaríkjunum er 'hanrv leit í
fyrsta skipti augum notkun. loft-
belgja ií amerísku bórgarastyrj-
öldinni og einnig þegar Parísar-
borg var umsetin árið 1870.
Zeppelin reyndi að 'hafa áhrif á
þýzku stjórnina í 'þeim tilgangi
að nota loftfar í hernaði, en með-
an hann var við hermennSku varð
'hann að leggja slíka drauma á
'hilluna — vegna herskýldunnar.
En einnig vegna þess, að ef hann
héldi sig of mikið 'í frammi með
hugmyndir sínar um foftskip væri
ekki víst að 'honum yrði éins
trygg framavon í hernum. Hann
kemst þannig að orði við yfir-
mann sinn „að sig 'langi ekki til
að vera áfitinn geðveikur, jafn-
•vel ekki um stundarsakir".
Eftir að Zeppelin hætti í hern-
um, helgaði 'hann allan tíma sinn
loftförum. Árið 1894 teiknaði
hann fyrsta loftfarið. Og það
liðu sex ár áður en skipið komst
á loft, því hann Iþurfti að hafa
mikið fyrir að fá peninga til að
framkvæma hugmynd sína hjá
ríkisstjórninni og iðnfyrirtækj
um. Fyrsta teikning hans
var ekki nógu vel úthugs-
uð stjórnunaríega og þurfti
meira afl. Annað skipiö var
byggt fimm árum síðar, aðállega
fyrir fjárstuðning greifans frá
Wurtemburg, en það fórst í of-
viðri. iÞriðja foftfarið var byggt
árið 1906. Zeppelin tókst það vel
í þetta skipti að rí'kisstjórnin veitti
loftfarinu athygli, og fjórða loft-
farið fylgdi í kjölfarið. Almenn-
ingur í Þýzkalandi fylgdist vand
lega með þegar því var
flogið yfir Alpafjöll og upp eftir
Rínarfljóti á fyrsta flugi sínu.
Þetta Skip fórst eftir tifraun ti'l
nauðlendingar í stormviðri.
Nú hafcji Zeppelín tekizt
að sanna, að hægt var að nota
stenkbyggt ioftfar í ihagnýtum til-
gangi. Hann gerði aðra tilraun til
að fá opinbert fé og í þetta skipti
fékk bæn hans betri áheyrn en í
fyrra skiptið, — hann fékk um
það bill sex milljónir þýzkra
marka. Stofnaður var félagsskap
ur með nafninu „Zeppelin-iloft-
siglingafélagið" og þessi félags-
Skapur hafði peningana und-
ir höndum. Þessi félagsskap-
ur varð fyrsti vtsirinn
að loftskipaframfeiðslufyrir-
tækinu DELAG, sem var stofnað
síðar.
Loftför Zeppelins voru ósveigj-
anleg, bæði þversum og á lengd-
ina til að lagið héldi sér. Hann
sá, að þetta var eina ráðið til að
skipin þyldu þungar byrðar. Um
nokkurt skeið voru samt sem áð-
ur — því flest skip voru minni
— flestar teikningar loftskipa með
„ósveigjanlegum" eða „hálf-
sveigjanlegum" veggjum. Það var
eingöngu gasloft, sem gaf foftför
um þessum lag sitt.
Frægasti maðurinn um áldamót
I byggingu ósveigjanlegra loft-
fara var A'lberto Santos-Dumont,
sonur ríks, brasilísks kaffiekru-
eiganda. Árið 1891 fór hann tif
Parísar ti'l að kynna sér gerð
bílsins. Santos-Dumont var fræg
ur maður og fyrsta loftfar hans
hóf sig á loft árið 1898. Það var
34 kg að þyngd og dregið áfram
með tveimur litlum vélum, sem
voru 3Vz hestafl. Santos-Dumont
varð fyrsfur ti'l að 'knýja loftför
áfram með brennSluvélum. Hann
var fimm árum á undan Wright
bræðrum með þá hugmynd. Og
auðæfi hans gerðu honum kleift
að byggja hvorki meira né minna
en 14 fitil foftför í aflt.
Santos-Dumont lýsir því á
skemmtifegan hátt, þegar hann
einu sinni flaug í einu joftskipa
sinna til heimifis síns á horninu
á ChampsjElysees og Rue Was-
'hington I Paris. Fyrir utan hús-
ið stóðu þjónar hans og héldu loft
farinu stöðugu „meðan hann sté
niður og fékk sér kaffi-
bolla Iheima".
Auðugur iFrakki Henri Deutscþe
de fá Meurthe bauð 125.000.-
frarí'ka ti'l 'handa þeim, sem gæti
siglt fyrsta foftfarinu frá St. Cloud
hringinn í kringum Eiffelturninn
og til ba'ka aftur — sjö mílna
Heiö — á þrjátíu mínútum. Eftir
nokkrar atrennur tó'kst Santos-
Dumont að framkvæma þetta
'hringflug 19. október 1901,
á nokkrum sekúndum styttri tíma
en hálftímd, nóg ttl þess að Ihann
fékk verðlaunin. Þessi för slkipti
sköpum í sögu loftfara, því nú
var mönnum Ijóst að hægt var að
stjórna foftförum með vélum á
þann hátt, sem loftbelgir mundu
aldrei geta siglt, sem áttu aflt sitt
undir veðrum og vindum.
En Santos-Dumont heigaði líf
sitt einum of afli vélarinnar;
hann framdi sjáilfsmorð árið 1932
1 örvæntingu út af því, hvað
fandar hans myndu gera við vél-
vædd loftför, ef til borgarastyrj-
aldar kæmi.
Á sama tíma komst skriður á
framkvæmdir Zeppe'lins greifa og
jafnvel þótt hann væri ekki upp
hafsmaður hinna ósveigjanlegu
loftfara — annar Þjóðverji að
nafni David Scihwartz hafði
byggt 'hið fyrsta árið 1897
— tókst honum af eins'kærri þrá-
kelkni og dugnaði að gera hið
stóra, þétta foftfar að 'hagnýtu
flutningatæki jafnt sem að vopni
á styrjaldartímum. En hann eyddi
I þetta öllum Sínum fjármunum,
en hann var ékkert að súta það
og tókst að framkvæma þetta með
nægilegri fjáraðstoð. A árunum
1900 tif 1918 byggði hann 113
loftför.
Félagið, sem Zeppelin stofnaði,
DELAG, sem er 'stytting á Die
Deutstíhe LuftsOhiffart Aktien
Geselischaft, hóf starf sitt 16.
október 1909 í félagi við Ham-
burg-Ameri'ka-ífélagið Þetta
félag er fyrirrennari alls far-
þegaflugs í lofti fyrr og síðar,
og það fyrir fyrri heimsstyrjöld-
ina. Upphaflega var byggður
floti sex loftfara fyrir DELAG.
Tvö þeirra fórust áður en byrj-
að var að nota þau. Og eitt, það
þriðja fórst eftir að það 'hóf loft-
siglingar. En þrátt fyrir þessi
áföll flutti félagið meira en
35.000 farlþega yfir um það bil
17.000 mílna vegalengd án þess
að nokkurt ó'happ kæmi fyrir á
fjórum érum — stórmerkilegt
framlag, þegar hugsað er til þess,
'hversu nýr af nálinni þessi far-
þegaflutningur var og einnig
þegar á'hættan erhugleidd.
Frá marz 1912 til nóvember
1913 byggði DE'LAG 881 loftfar
— að meðaltali meira en eitt á
dag — flaug meira en 65.000 míl-
ur og fl'utti fleiri en 19.000 far-
'þega, og þægindin og rúmið var
meira en flugvélar þeirra tíma
gátu boðið upp á. Það er vert